Chmielnicki

Chmielnicki
Хмельницький
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	chmielnicki
Burmistrz	Ołeksandr Semczyszyn
Powierzchnia	93,05 km²
Wysokość	295 m n.p.m.
Populacja (2020); • liczba ludności	; 273 713
Nr kierunkowy	+380 382
Kod pocztowy	29000
Tablice rejestracyjne	BX
	Położenie na mapie obwodu chmielnickiego Chmielnicki
	Położenie na mapie Ukrainy Chmielnicki
	49°25′N 27°00′E/49,416667 27,000000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Chmielnicki (ukr. Хмельницький, Chmelnyćkyj; do 1954 Płoskirów, Proskurów ukr. Проскурів, Proskuriw) – miasto w zachodniej części Ukrainy, nad Bohem, stolica obwodu i rejonu. Miasto liczy 273 713 mieszkańców (2020)^[1], dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 251 077^[2].

Około 100 km na północ od miasta znajduje się elektrownia jądrowa o mocy 2 GW.

Historia

W czasach I Rzeczypospolitej nosiło nazwę Płoskirów i wchodziło początkowo w skład dóbr królewskich. Leżało w granicach województwa podolskiego prowincji małopolskiej Korony Królestwa Polskiego. W 1550 roku dzięki nadaniu króla Zygmunta II Augusta właścicielem miasta stał się rycerz Maciej Włodek z Hermanowa (zwycięzca w bitwie z Wołochami pod Gojścem, zasłużony w bitwie pod Obertynem). Od 1616 roku właścicielem miasta był Stanisław Lanckoroński z Brzezia, a w XVIII wieku w dożywotniej dzierżawie miał je ordynat Klemens Zamoyski. Płoskirów był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[4].

Po II rozbiorze Polski znalazł się w zaborze rosyjskim, został stolicą powiatu płoskirowskiego w guberni podolskiej. W 1801 roku powstał w mieście nowy kościół katolicki pw. św. Anny z fundacji Macieja Żurowskiego. W XIX wieku w mieście istniała znana fabryka powozów. Płoskirów stał się wówczas także znaczącym punktem handlu zbożem^[5]. W 1870 ukończono budowę linii kolejowej Wołoczyska-Żmerynka, wiodącej przez Płoskirów^[6]. W 1891 roku otwarto w Płoskirowie cukrownię, która stała się największym zakładem przemysłowym miasta^[7]. Na początku XX wieku istniało tu tajne nauczanie języka polskiego dla dziewcząt^[5].

W roku 1917 czasowo stacjonował w mieście polski oddział partyzancki Feliksa Jaworskiego^[8].

W lutym 1919 roku, gdy Płoskirów wchodził w skład Ukraińskiej Republiki Ludowej, miejscowi bolszewicy próbowali wywołać w mieście antyukraińskie powstanie, co doprowadziło do fali pogromów antyżydowskich, podczas których oddziały atamana Iwana Semesenki(inne języki) dokonały mordów na żydowskich mieszkańcach miasta, pozbawiając życia 1200–1400 osób, a spośród 600 rannych wkrótce umarło 300^[9]^[10].

Po zakończeniu I wojny światowej postulowano na konferencji w Wersalu powrót Płoskirowa do odrodzonego państwa polskiego ze względu na przeważający odsetek ludności polskiej. Pod zarządem polskim w 1920 roku Płoskirów przynależał administracyjnie do okręgu podolskiego. Ostatecznie miasto znalazło się w granicach ZSRR, zaledwie 40 km od nowej granicy państwowej, jednak prężnie działały tutaj organizacje polskie, m.in. klub piłkarski PKS Płoskirów, a w latach 1926–1928 wzniesiono kaplicę katolicką w podmiejskich Greczanach, będącą współcześnie główną świątynią rzymskokatolicką miasta^[5]. Stan ten trwał do czasu rozpoczęcia operacji NKWD skierowanej przeciwko Polakom. W 1936 roku decyzją bolszewików został zniszczony kościół św. Anny^[11]. Od lipca 1941 do marca 1944 roku miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w sierpniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 16000 osób. 1 grudnia 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano niedaleko wsi Mykołajiw^[12].

W 2003 roku założony został Ogród Botaniczny Chmielnickiego Uniwersytetu Narodowego.

Nazwa miasta

Nazwę Chmielnicki nadano miastu w 1954 roku, w 300 rocznicę zawarcia traktatu w Perejasławiu między kozakami pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego a Moskwą. W czasach zaboru rosyjskiego miasto nazywano Proskurow.

Transport

W mieście znajduje się dworzec kolejowy Chmielnicki obsługujący między innymi połączenia do Polski. Przed budynkiem dworca stoi pomnik Bohdana Chmielnickiego.

Zabytki

Wybrane zabytki

Zamek w Proskurowie, siedziba starosty^[13]
kościół katolicki św. Anny z 1801 r. (przebudowany, obecnie kino)
cmentarz katolicki z XIX wieku w południowej części miasta, za wiaduktem po prawej stronie drogi do miejscowości Jarmolińce
Cerkiew Narodzin Matki Bożej z XIX w.
Sobór św. Andrzeja z 1889 r.
Cerkiew św. Jerzego^[14] z 1898 r.
stara poczta
wieża ciśnień
budynek szkoły muzycznej z drugiej połowy XIX w.
gmach szkoły realnej z pocz. XX w., współcześnie rada miejska^[15]
Teatr Schilmana
kamienice eklektyczne
Kino Planeta z lat 1951–1954
budynki socrealistyczne

Sport

W mieście działa klub piłkarski Podilla Chmielnicki, który w 2016 roku występował w trzeciej klasie rozgrywek ligowych. Istnieje także polski klub piłkarski Polonia Chmielnicki występujący w lidze obwodowej. Przed wojną działał Polski Klub Sportowy Płoskirów.

Miasta partnerskie

Urodzeni w mieście

Swiatosław Fiodorow – rosyjski okulista
Anatolij Kaszpirowski – ukraiński i rosyjski hipnotyzer
Marian Niedźwiecki – podpułkownik uzbrojenia Wojska Polskiego
Aleksander Ożarowski – polski farmaceuta
Ołeksandr Ponomariow – ukraiński wokalista estradowy i kompozytor
Aleksandr Ruckoj – rosyjski polityk
Mieczysław Słupski – generał brygady Wojska Polskiego
Julian Stawiński – polski tłumacz literatury angielsko- i rosyjskojęzycznej
Bohdan Szerszun – ukraiński piłkarz
Wasilij Zieńkowski – rosyjski filozof
Anatolij Ziniewicz – radziecki wojskowy
Ernest Malinowski – polski inżynier drogowy i kolejowy
Helena z Derewojedów Hołówko – polska lekarka

Galeria

Dom handlowy
Kościół katolicki pw. Chrystusa Króla
Kino Planeta
Budynek Administracji Obwodu
Willa
Kamienica eklektyczna

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
↑ Liczby ludności miejscowości obwodu chmielnickiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
↑ Komplet austro-węgierskich map sztabowych w skali 1:200 z roku 1910.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
↑ ^a ^b ^c Polacy w Płoskirowie i Greczanach. Kresy [online], kresy.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
↑ Dworzec kolejowy stacji Chmielnicki, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).
↑ Otwarte Akcyjne Przedsiębiorstwo „Chmielnicka cukrownia”, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).
↑ Zofia Kossak, Pożoga. Wspomnienie z Wołynia 1917-1919.
↑ E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc, 1921. s. 39–42, s. 202–227. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). Yitsḥaḳ Arad: The Holocaust in the Soviet Union. Yad Vashem, 2009, s. 13. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). D. Vital: A People Apart: The Jews in Europe, 1789-1939. Oxford University Press, 1999, s. 716–717. ISBN 0-19-8219806. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).
↑ Ukraina 1919: czas pogromów [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 4 lutego 2019 [dostęp 2019-02-18] (pol.).
↑ Dawny kościół pw. Św. Anny, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1452 .
↑ Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi (II cz. książki Memento kresowe). Gdańsk: Oficyna Wydawnicza „Graf”: 1991, s. 46.
↑ Храмове будівництво на околицях міста.
↑ Chmielnicki komitet wykonawczy rady miejskiej, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).

Linki zewnętrzne

Mapa 1:100 000 – część zachodnia. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-10)].
Mapa 1:100 000 – część wschodnia. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-10)].
Proskurów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 53 .
Opis Płoskirowa na portalu kresy.pl

[dwatysiacedwadziescia-1] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).

[spis-2] Liczby ludności miejscowości obwodu chmielnickiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).

[3] Komplet austro-węgierskich map sztabowych w skali 1:200 z roku 1910.

[4] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.

[kre-5] Polacy w Płoskirowie i Greczanach. Kresy [online], kresy.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[6] Dworzec kolejowy stacji Chmielnicki, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[7] Otwarte Akcyjne Przedsiębiorstwo „Chmielnicka cukrownia”, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[8] Zofia Kossak, Pożoga. Wspomnienie z Wołynia 1917-1919.

[9] E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc, 1921. s. 39–42, s. 202–227. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). Yitsḥaḳ Arad: The Holocaust in the Soviet Union. Yad Vashem, 2009, s. 13. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). D. Vital: A People Apart: The Jews in Europe, 1789-1939. Oxford University Press, 1999, s. 716–717. ISBN 0-19-8219806. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).

[10] Ukraina 1919: czas pogromów [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 4 lutego 2019 [dostęp 2019-02-18] (pol.).

[11] Dawny kościół pw. Św. Anny, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[12] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1452 .

[Memento2-13] Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi (II cz. książki Memento kresowe). Gdańsk: Oficyna Wydawnicza „Graf”: 1991, s. 46.

[14] Храмове будівництво на околицях міста.

[15] Chmielnicki komitet wykonawczy rady miejskiej, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[krym-16] Sewastopol i Republika Autonomiczna Krymu zostały jednostronnie inkorporowane do Rosji w 2014 roku; na arenie międzynarodowej są uznawane za część Ukrainy.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[A]

Obwody	charkowski chersoński chmielnicki czerkaski czernihowski czerniowiecki dniepropetrowski doniecki iwanofrankiwski kijowski kirowohradzki lwowski ługański mikołajowski odeski połtawski rówieński sumski tarnopolski winnicki wołyński zakarpacki zaporoski żytomierski
Republika autonomiczna	Autonomiczna Republika Krymu^[A]
Miasta wydzielone	Kijów Sewastopol^[A]
Miasta obwodowe	Charków Chersoń Chmielnicki Czerkasy Czernihów Czerniowce Dniepr Donieck Iwano-Frankiwsk Kijów Kropywnycki Lwów Ługańsk Mikołajów Odessa Połtawa Równe Sumy Tarnopol Winnica Łuck Użhorod Zaporoże Żytomierz Symferopol^[A]