Język tatarski
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
6 496 600 | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy |  Tatarstan (Rosja)
| ||||||
| Organ regulujący | Instytut Języka, Literatury i Sztuki im. Galimdzhana Ibragimova[1] | ||||||
| Ethnologue | 2 prowincjonalny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | tt | ||||||
| ISO 639-2 | tat | ||||||
| ISO 639-3 | tat | ||||||
| IETF | tt | ||||||
| Glottolog | tata1255 | ||||||
| Ethnologue | tat | ||||||
| GOST 7.75–97 | тар 660 | ||||||
| WALS | tvo | ||||||
| SIL | TTR | ||||||
| Występowanie | |||||||
| |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język tatarski (nazwy własne tatar tele, tatarça) – język z kipczackiej grupy turkijskiej rodziny językowej. Jest używany przez Tatarów. Głównym miejscem występowania języka tatarskiego jest Tatarstan i pozostałe regiony Rosji. Poza tym językiem tatarskim posługują się m.in. niektórzy mieszkańcy krajów byłego ZSRR, w tym Ukrainy, a także Turcji, Chin, Finlandii[2]. Obecna liczba ludzi mówiących tym językiem jest szacowana na 6 496 600[2].
Wyróżnia się trzy dialekty:
- centralny (Tatarstan, Baszkiria),
- zachodni (obwody Niżnonowogrodzki, Saratowski, Wołgogradzki, Samarski, Czuwaszja, Baszkiria i Mordowia oraz tereny przyległe),
- wschodni (Syberia Zachodnia).
W XIX wieku uformował się współczesny język literacki (Kajum Nasyry, Galiasgar Kamal i inni).
Wykorzystywana do zapisu języka tatarskiego cyrylica poszerzona została o szereg znaków, służących do zapisu dźwięków charakterystycznych dla tego języka.
Status prawny i użycie języka tatarskiego
[edytuj | edytuj kod]Język tatarski, obok rosyjskiego, jest językiem urzędowym w Republice Tatarstanu (na mocy przepisów Ustawy Republiki Tatarstan „O językach narodów Republiki Tatarstan” z 8 lipca 1992 roku)[3]. Zarówno w Tatarstanie, jak i w miejscach zamieszkiwania tatarskiej diaspory funkcjonuje rozwinięta sieć ośrodków naukowych i wychowawczych, w których używany jest język tatarski, takich jak: ośrodki nauki przedszkolnej, szkoły podstawowe i średnie z tatarskim językiem nauczania wszystkich przedmiotów, a także szereg szkół, w których język tatarski nauczany jest jako odrębny przedmiot.
Oprócz tego, iż język tatarski jest zarówno przedmiotem nauczania, jak i językiem wykładowym na kierunkach filologicznych Kazańskiego Uniwersytetu Państwowego, w instytutach i akademiach pedagogicznych, język tatarski jako język wykładowy używany jest także na Wydziale Prawa oraz Wydziale Dziennikarstwa Kazańskiego Uniwersytetu Państwowego, w Konserwatorium Kazańskim oraz Państwowym Kazańskim Instytucie Sztuki i Kultury.
W języku tatarskim wydawane są podręczniki, literatura naukowa, piękna, publicystyczna, ukazują się dziesiątki gazet i czasopism, używany jest on w audycjach radiowych i telewizyjnych oraz jako język spektaklów teatralnych. Głównymi ośrodkami nauczania języka tatarskiego są Wydział Filologii i Historii Tatarskiej Kazańskiego Uniwersytetu Państwowego, Katedra Filologii Tatarskiej na Wydziale Filologicznym Baszkirskiego Uniwersytetu Państwowego, Wydział Filologii Tatarskiej Tatarskiego Państwowego Uniwersytetu Humanistyczno- Pedagogicznego w Kazaniu oraz Instytut Języka, Literatury i Sztuki Akademii Nauk Republiki Tatarstanu.
Na początku 2009 roku tatarskie organizacje społeczne rozpoczęły zbiórkę podpisów poparcia dla nadania językowi tatarskiemu statusu języka urzędowego Federacji Rosyjskiej[4]. Działania te przeprowadzane są w ramach akcji «Мин татарча сөйләшәм!/Min Tatarça söyläşäm» („Mówię po tatarsku!”).
W języku tatarskim prowadzona jest Tatarska Wikipedia, która powstała 15 września 2003[5].
Alfabet
[edytuj | edytuj kod]
- Tatarski alfabet na bazie pisma arabskiego (do 1927):
| آ | ا | ب | پ | ت | ث | ج | چ |
| ح | خ | د | ذ | ر | ز | ژ | س |
| ش | ص | ض | ط | ظ | ع | غ | ف |
| ق | ك | گ | نك | ل | م | ن | ه |
| و | ۇ | ڤ | ی | ئ |
- Janalif dla języka tatarskiego (1927 – 1939):
| A a | B ʙ | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f |
| G g | Ƣ ƣ | H h | I i | J j | K k | L l | M m |
| N n | Ꞑ ꞑ | O o | Ɵ ɵ | P p | Q q | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ |
| Ь ь | Ьj ьj |
- Współczesna tatarska cyrylica (od 1939):
| А а | Ә ә | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | Җ җ | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
| Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Һ һ | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
- Współczesna tatarska łacinka, oficjalnie przeznaczona do transliteracji języka tatarskiego (od 2012):
| A a | Ä ä | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f |
| G g | Ğ ğ | H h | I ı | İ i | J j | K k | Q q |
| L l | M m | N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | P p | R r |
| S s | Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | W w | X x |
| Y y | Z z | ’ |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Институт языка, литературы и искусства (ИЯЛИ) имени Галимджана Ибрагимова Академии Наук Республики Татарстан [online] [dostęp 2009-11-01] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-03].
- ↑ a b Tatar, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2015-06-12] (ang.).
- ↑ Закон Республики Татарстан «О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан» [online], gossov.tatarstan.ru, 8 lipca 1992 [dostęp 2015-06-12] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-14] (ros.).
- ↑ Татарский язык станет вторым государственным в России? [online], kp.ru, 17 kwietnia 2009 [dostęp 2015-06-12] (ros.).
- ↑ Naif Akmał, Татар Википедиясе 15 меңле булды [online], azatliq.org, 16 kwietnia 2012 [dostęp 2015-06-12] (tatar.).
- ↑ Tatar language and alphabet [online], com/writing/tatar.htm [dostęp 2024-04-23].