Jodłowa (gmina)
49°53′N 21°18′E/49,876111 21,303611| gmina wiejska | |||||
 Urząd Gminy w Jodłowej | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| TERC |
1803052 | ||||
| Siedziba |
Jodłowa | ||||
| Wójt |
Jan Janiga | ||||
| Powierzchnia |
59,86 km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
90 os./km² | ||||
| Nr kierunkowy |
14 | ||||
| Kod pocztowy |
39-225 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
RDE | ||||
Adres urzędu: Jodłowa 1a39-225 Jodłowa | |||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| |||||
Położenie na mapie powiatu dębickiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||
| 49°53′N 21°18′E/49,876111 21,303611
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||
Jodłowa – gmina wiejska w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim z siedzibą w Jodłowej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o miejscowościach dzisiejszej gminy pochodzą z XIV wieku, w czasach I Rzeczypospolitej teren ten był częścią powiatu bieckiego w województwie krakowskim oraz powiatu pilzneńskiego w województwie sandomierskim[4].
| Województwo | Miejscowość |
|---|---|
| krakowskie | Dębowa |
| Jodłowa | |
| sandomierskie | Dęborzyn |
| Dzwonowa | |
| Zagórze |
W wyniku rozbiorów ziemie te zostały włączone do państwa Habsburgów[5], gdzie po reformie w 1773 były częścią dystryktu Tarnów w cyrkule pilzneńskim(niem. Kreis Pilzno)[potrzebny przypis][6]. Reforma administracji z 1782 roku zaliczyła je do cyrkułu Dukla(od 1791 cyrkuł Jasło)[potrzebny przypis][7]. Po kolejnej dużej reformie z 1850 stały się częścią Bezirk Brzostek w Kreis Jaslo, a w 1867 Kreis Pilzno[potrzebny przypis].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości gmina byłą częścią powstałego na bazie Kreis Pilzno powiatu pilźnieńskiego znajdującego się w granicach województwa krakowskiego[8]. Po zniesieniu powiatu pilzneńskiego w 1932 roku gmina stała się częścią powiatu jasielskiego[9].
Administracja niemiecka w Generalnym Gubernatorstwie na tych terenach ustanowiła powiat jasielski(niem. Landkeris Jaslo) w dystrykcie krakowskim(niem. Distrikt Krakau)[10].
Po zakończeniu II wojny światowej gmina weszła w skład powiatu jasielskiego w utworzonym województwie rzeszowskim[11].
W 1954 na podstawie reformy reorganizującej administrację wiejską zlikwidowano gminy, a w ich miejsce powołano gromady. Obszar zajmowany przez ówczesną gminę został podzielony pośród trzy gromady: Jodłowa, Zagórze(włączona do gromady Jodłowa w 1960) oraz Błażkowa(w 1969, w wyniku likwidacji jednostki, do gromady Jodłowa włączono wieś Dębowa).
W rezultacie reformy administracji w 1973 ponownie utworzono gminę Jodłowa, która znajdowała się w ówczesnym powiecie jasielskim. Między 1975 a 1999 gmina należała do województwa tarnowskiego. Od czasu utworzenia 16 województw gmina leży w powiecie dębickim w województwie podkarpackim.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Gmina znajduje się na Pogórzu Ciężkowickim; jej obszar rozciąga się pomiędzy garbami okalającymi dolinę rzeki Jodłówki wpadającej do Wisłoki.
Podział administracyjny sytuuje gminę na zachodnich rubieżach województwa podkarpackiego; od zachodu graniczy ona z gminami województwa małopolskiego.
Struktura powierzchni
[edytuj | edytuj kod]Według danych z roku 2002[12] gmina Jodłowa ma obszar 59,86 km², w tym:
- użytki rolne: 69%
- użytki leśne: 21%
Gmina stanowi 7,71% powierzchni powiatu.
Miejscowości
[edytuj | edytuj kod]W skład gminy wchodzi 5 miejscowości podzielonych na 7 sołectw[2].
| Sołectwo | Wieś | Mieszkańcy | Powierzchnia [ha] |
|---|---|---|---|
| Dęborzyn | 386 | 415,5 | |
| Dębowa | 579 | 813,82 | |
| Dzwonowa | 343 | 373,61 | |
| Jodłowa Dolna | Jodłowa | 2539 | 2044[13] |
| Jodłowa Górna | 986 | 1358[14] | |
| Jodłowa Wisowa | 466 | 680[15] | |
| Zagórze | 296 | 306,19 | |
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
mężczyźni
kobiety
Na koniec roku 2019 gminę zamieszkiwało 5359 mieszkańców, z czego na każdą kobietę przypadało 1,03 mężczyzny. Gęstość zaludnienia wyniosła 90 osób/km²[1].
W roku 2019 gmina odnotowała ujemny wskaźnik przyrostu naturalnego(-10 osób) oraz ujemne saldo migracji(-30 osób) – od roku 1995 gmina straciła 4,78% mieszkańców[16].
Średni wiek mieszkańców wyniósł 39,7 roku(2019), a dystrybucje ludności w grupach wiekowych ukazuje poniższy wykres(2014)[1].
Średni dochód na mieszkańca w roku 2002 wyniósł 1210,09 zł[12].
Religia
[edytuj | edytuj kod]Przed II wojną światową działała gmina żydowska, która posiadała drewnianą synagogę na jodłowskim rynku oraz cmentarz w Jodłowej-Wisowej. Synagoga została zniszczona podczas II wojny światowej, a większość społeczności żydowskiej zamordowano[17].
Obecnie teren gminy znajduje się w diecezji tarnowskiej kościoła katolickiego; teren ten dzielą między siebie trzy parafie dekanatu Pilzno:
- Parafia św. Stanisława – kościół parafialny w Jodłowej Dolnej oraz kościoły filialne w Dębowej i Jodłowej Wisowej,
- Parafia Trójcy Przenajświętszej – kościół parafialny w Jodłowej Górnej,
- Parafia w Przeczycy – kościół filialny w Zagórzu.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Na terenie gminy działa 6 publicznych placówek oświatowych: 5 szkół podstawowych oraz zespół szkół ponadpodstawowych[18].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]
Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa zajmuje się organizacją okolicznościowych konkursów, wystaw oraz spotkań z twórcami kultury, a także wydarzeń sportowych. Stałymi grupami działającymi przy GCKiCz są: kapela „Jodłowianie”, Orkiestra Dęta OSP oraz Klub Seniora. W ramach placówki działa biblioteka publiczna oraz Centrum Edukacji Ekologicznej[19][20].
Kultywowanie rodzimych tradycji podtrzymuje pięć kół gospodyń wiejskich[21], które zajmują się organizacją festynów oraz popularyzowaniem wiedzy o zwyczajach ludowych[19].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Rejestr zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wyróżnia następujące zabytki nieruchome na terenie gminy Jodłowa[22]:
- Kościół pw św. Stanisława BM wraz z
- dzwonnicą,
- ogrodzeniem,
- cmentarzem kościelnym;
- drewniana kaplica przydrożna – XX-wieczny zabytek architektury sakralnej;
- drewniana chałupa – nieistniejący już zabytek architektury wiejskiej z XIX wieku.
Ponadto na terenie gminy znajdują się inne obiekty historyczne warte odnotowania:
- cmentarz wojenny nr 230 w Dęborzynie,
- cmentarz wojenny nr 231 w Jodłowej,
- cmentarz wojenny nr 232 w Jodłowej,
- cmentarz żydowski w Jodłowej-Wisowej,
- kościół pw. bpa Mikołaja – XIX-wieczna kaplica cmentarna.
Przyroda
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze obejmującym ok. 42% terenu gminy znajduje się część Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki[23].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Przez gminę prowadzi 
Szlak Trzech Pogórzy – prowadzący z Siedlisk do Dynowa przez trzy pogórza: Ciężkowickie, Strzyżowskie i Dynowskie[24].
Sąsiednie gminy
[edytuj | edytuj kod]Brzostek, Brzyska, Pilzno, Ryglice, Szerzyny
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Gmina Jodłowa w liczbach. Polska w Liczbach. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
- ↑ a b Sołectwa. BIP Gminy Jodłowa. [dostęp 2020-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-10)].
- ↑ a b Urząd Statystyczny w Rzeszowie
- ↑ Wykazy Geograficzno-Statystyczne. W: Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 3: Małopolska. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1886, s. 124, 244, 258.
- ↑ por. Plik:First Partition of Poland1772.png
- ↑ por. Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii 1781
- ↑ por. Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii 1792
- ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
- ↑ Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa krakowskiego.
- ↑ por. Plik:Gengub admin.png
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168 – Dekret z dnia 7 lipca 1945 r. o utworzeniu województwa rzeszowskiego.
- ↑ a b Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Sołectwo Jodłowa Dolna. BIP Gminy Jodłowa. [dostęp 2020-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
- ↑ Sołectwo Jodłowa Górna. BIP Gminy Jodłowa. [dostęp 2020-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
- ↑ Sołectwo Jodłowa Wisowa. BIP Gminy Jodłowa. [dostęp 2020-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
- ↑ Bank Danych Lokalnych. GUS. [dostęp 2020-10-09]. Interaktywna usługa dostępu do danych GUS; zakres tematyczny: kategoria „Ludność”, grupa „Stan ludności”, podgrupa „Ludność w gminach bez miast na prawach powiatu i w miastach na prawach powiatu wg płci” w latach 1995–2019
- ↑ Historia społeczności. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-08)].
- ↑ Zespół Szkół w Jodłowej. [dostęp 2020-10-09].
- ↑ a b Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Jodłowej. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-08)].
- ↑ Gmina Jodłowa – Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa. [dostęp 2020-10-09].
- ↑ Krajowy Rejestr Kół Gospodyń Wiejskich. Gmina Jodłowa. ARiMR. [dostęp 2020-09-08].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Geoportal krajowy. Geoportal. [dostęp 2020-09-08].
- ↑ Odznaka PTT Szlak Trzech Pogórzy. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. [dostęp 2020-09-08].
