Szymon Konarski (powstaniec)
 Portret Szymona Konarskiego (anonim, przed 1839, olej na płótnie) | |
| Data i miejsce urodzenia |
5 marca 1808 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
27 lutego 1839 |
| Przyczyna śmierci |
rozstrzelanie |
| Miejsce spoczynku |
cmentarz kalwiński w Wilnie |
| Narodowość |
Polak |
| Edukacja |
szkoła wojewódzka w Łomży |
| Wyznanie |
kalwinizm |
| Rodzice |
Jerzy Stefan Konarski, Paulina z Wiszniewskich Konarska |
Szymon Konarski, ps. „Janusz Hejbowicz”, „Janusz Niemrawa” (ur. 5 marca 1808 w majątku Dobkiszki k. Olity, zm. 27 lutego 1839 w Wilnie) – polski działacz niepodległościowy, powstaniec listopadowy, członek Młodej Polski i Stowarzyszenia Ludu Polskiego.
Młodość
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny szlacheckiej wyznania ewangelicko-reformowanego, został ochrzczony w zborze ewangelicko-reformowanym w Serejech.[1] Ojciec, Jerzy Stefan, był porucznikiem w brygadzie kawalerii narodowej, brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 roku, jak również insurekcji kościuszkowskiej, jako pułkownik osiadł w obwodzie kalwaryjskim, gdzie został sędzią. Z kolei dziad po mieczu, Jakub, był generałem buławy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Matka Paulina z Wiszniewskich – córką członka Rady Najwyższej Rządowej Litewskiej[2]. Konarski miał młodszego brata Stanisława[3]. Rozpoczął naukę w wieku lat dziewięciu w szkole podwydziałowej w Sejnach, a następnie w szkole wojewódzkiej w Łomży[4]. Konarski wyznawał kalwinizm[2].
22 marca 1826 roku wstąpił do pułku strzelców pieszych jako szeregowiec[4], a już 10 października 1827 roku otrzymał awans na podoficera. W czasie powstania listopadowego awansował na podporucznika, brał udział m.in. w bitwach pod Okuniewem, Wawrem, Grochowem i Liwem. Wyprawił się pod dowództwem gen. Dezyderego Chłapowskiego na Litwę[5] i stamtąd dostał się do pruskiej niewoli, w której spędził trzy miesiące[6].
Na emigracji
[edytuj | edytuj kod]W marcu 1832 roku przybył do Besançon, gdzie zajął się studiowaniem dzieł francuskiej myśli polityczno-społecznej[7] i nauką zegarmistrzostwa[8].
W 1832 roku Konarski wstąpił do loży masońskiej[9] i wkrótce rozpoczął działalność polityczną. Organizacje republikańskie chciały w tym roku obalić władzę Ludwika Filipa i przenieść rewolucję na Niemcy, Włochy i Polskę. Wyprawa do Polski Józefa Zaliwskiego miała być częścią tej akcji[10]. Sam Konarski, będąc ochotnikiem, został mianowany okręgowym na obwód mariampolski i kalwaryjski. W początkach 1833 roku dotarł na miejsce, spotkał się tam z matką i bratem. Wobec obojętności ludności polskiej został zmuszony do przekroczenia granicy pruskiej[11]. Ponownie został zatrzymany przez Prusaków i aresztowany, w końcu wypuszczono go do Belgii. Przez pewien czas mieszkał w Brukseli, utrzymywał się z gry na flecie i zegarmistrzostwa. Pod koniec 1833 roku Rada Gospodarcza Polaków w Szwajcarii ściągnęła go do Bienne[8]. W 1833 roku emigranci polscy podpisali układ z Młodymi Włochami, w myśl którego Polacy utworzyli oddział do walki przeciwko Karolowi Albertowi królowi sardyńskiemu. W jego skład wszedł również Konarski. Wyprawa pod dowództwem gen. Girolamo Ramorina zakończyła się kompletną klęską wskutek błędów w dowodzeniu Ramorina[12].
Po katastrofie sabaudzkiej Konarski wstąpił do Młodej Polski, która była częścią Młodej Europy. W tym czasie wystąpił przeciwko dyplomatycznej grze Adama Czartoryskiego i w Nowej Polsce nazwał księcia nieprzyjacielem emigracji polskiej[13]. W trakcie kilkakrotnych wyjazdów do Paryża spotkał Jana Czyńskiego, który zaczął wpływać na poglądy polityczne Konarskiego[14]. Poprzez Czyńskiego na postawę Konarskiego wpłynęły również poglądy Pawła Pestla[15]. W 1835 roku zaczął z Czyńskim wydawać dwutygodnik „Północ”[16], a także nawiązał współpracę ze Związkiem Dzieci Ludu Polskiego[17]. Z polecenia Związku miał udać się do Polski, jednak został aresztowany przez policję i otrzymał nakaz opuszczenia Francji. Podobny nakaz otrzymali równie radykalni Leon Zaleski i Adam Sperczyński[18]. Zostało to potraktowane jako intryga Czartoryskiego i wywołało kolejne ataki na obóz arystokratyczny[19]. Konarski wyjechał do Wielkiej Brytanii, a następnie do Brukseli, gdzie odbył rozmowy m.in. z Joachimem Lelewelem. W wyniku tych rozmów ustalono cele oraz plan działania Konarskiego w kraju[20].
Powrót do kraju
[edytuj | edytuj kod]W lipcu 1835 roku z fałszywym paszportem i przybranym nazwiskiem Burhardt Sievers dotarł do Wolnego Miasta Krakowa[21]. W Krakowie, razem z braćmi Leonem i Adolfem Zaleskimi, z którymi przybył do miasta, wstąpił do Stowarzyszenia Ludu Polskiego[22]. Stowarzyszenie, które ideowo nawiązywało do Młodej Polski[23], dzieliło się na tzw. zbory ziemskie (Królestwo Kongresowe, Galicja, Wielkie Księstwo Poznańskie i ziemie zaboru rosyjskiego: Litwa, Wołyń, Podole i Ukraina), które z kolei podlegały Zborowi Głównemu. Konarski wraz z Napoleonem Nowickim mieli zorganizować prowincje zaboru rosyjskiego[24]. Na przełomie lipca i sierpnia pod nazwiskiem Janusz Hejbowicz przekroczył granicę rosyjską[25]. Początkowo zamieszkał w Ołyce na Wołyniu i rozpoczął agitację rewolucyjno-demokratyczną[26]. W okresie tym na ziemiach zabranych działały różne organizacje konspiracyjne, którym brakowało centralizacji[27]. Konarski starał się połączyć je w Związek Ludu Polskiego. W tym celu podróżował po ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej[28]. 3 czerwca 1837 roku w Berdyczowie nastąpiło utworzenie jednolitej organizacji ZLP z Konarskim jako przewodniczącym[29]. W trakcie dalszej działalności nawiązał współpracę m.in. ze Związkiem Studentów Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie[30], Andrzejem Towiańskim[31] i Polakami mieszkającymi w Petersburgu. Starał się także podjąć współpracę z Rosjanami. Jednocześnie utrzymywał korespondencję z Joachimem Lelewelem[32].
Proces i stracenie
[edytuj | edytuj kod]Za sprawą Ludwika Filipa Rosjanie dowiedzieli się o działalności radykalnych polskich stronnictw emigracyjnych i Konarskiego[33], którego car rozkazał aresztować. 27 maja 1838 roku w Krzyżówce opodal Wilna Konarski wraz z Ignacym Rodziewiczem zostali pojmani. Osadzono ich w więzieniu urządzonym w części dawnego wileńskiego klasztoru bazylianów. Śledztwo prowadził sadystyczny książę Aleksy Trubeckoj, wkrótce Rodzewicz załamał się i zaczął zeznawać. Po aresztowaniu Antoniego Orzeszki zatrzymania objęły cały zabór rosyjski. Jednocześnie mimo wymyślnych tortur Konarski przyjął całą winę na siebie i starał się przedstawiać swoich towarzyszy jako osoby manipulowane przez niego[34]. W sprawozdaniu dla generała-gubernatora wileńskiego Jurija Dołgorukowa jeden z kniaziów torturujących Konarskiego pisał tak: Ten zatwardziały zbrodniach nic nie wyznał, nikogo nie wydał z uporem niewybaczalnym…[35]. W więzieniu Konarski nawiązał współpracę ze strażą, a porucznik Mikołaj Kuźmin-Korowajew próbował zorganizować ucieczkę, sam jednak został aresztowany i skazany na śmierć przez ćwiartowanie (karę zamieniono na dożywotnie zesłanie)[36].
Wyrokiem sądu Konarskiego skazano na rozstrzelanie. 27 lutego 1839 roku, w Wilnie w godzinach rannych wykonano wyrok[37]. Jego grób został stratowany końmi, by nigdy go nie odnaleziono. We wrześniu 1839 roku zwłoki Konarskiego potajemnie zostały przeniesione i pochowane przez Antoninę Śniadecką przy asyście kilku oficerów na cmentarzu kalwińskim w Wilnie[38].
W 1924 roku w miejscu stracenia Konarskiego w Wilnie, w 85. rocznicę jego śmierci, wzniesiono upamiętniający go pomnik[39]. 23 listopada 2022 roku odsłonięto go po rekonstrukcji i restauracji[39].
Poglądy polityczne
[edytuj | edytuj kod]Swoje poglądy polityczne Konarski zawarł w artykule Stan przejścia i ostateczne urządzenie społeczności. Uznawał równość społeczną i majątkową ludzi, dążył do wolności politycznej i narodowej. Żądał wolności dla chłopów i przedstawicieli innych narodowości. Występował przeciwko hierarchii kościelnej, którą oskarżał o przeinaczanie nauki Chrystusa, głosił potrzebę wprowadzenia kościoła narodowego. Niepodległość i przemianę społeczną w pierwszej fazie działania chciał uzyskać dzięki spiskowcom o postawie radykalno-niepodległościowej przy bratnim poparciu samego narodu rosyjskiego drogą rewolucji. W drugiej kolejności powstanie miało zostać zasilone ogromnymi rezerwami mas chłopskich i mieszczaństwa. Przyszłą Polskę widział demokratyczną[40].
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik z lat 1831–1834
- O obowiązkach Polaka. Program działań narodowych skreślony w roku 1838
- Stowarzyszenie Ludu Polskiego na Podolu, Wołyniu i w guberni kijowskiej
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kazimierz Bem, Słownik Biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815-1939, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2015, s. 98.
- ↑ a b Mościcki 1949 ↓, s. 5.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 17.
- ↑ a b Mościcki 1949 ↓, s. 6.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 7.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 9.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 11.
- ↑ a b Mościcki 1949 ↓, s. 18.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 12.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 13.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 16-17.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 19-20.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 25.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 27.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 28.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 29.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 43.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 44.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 45.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 46.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 48.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 51.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 52.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 56.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 57.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 58.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 62.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 67.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 70.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 74.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 75.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 76-77.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 86.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 87.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 88.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 90.
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 93.
- ↑ Barszczewska-Krupa 1976 ↓, s. 246.
- ↑ a b W Wilnie odsłonięto zrekonstruowany pomnik Szymona Konarskiego [online], dzieje.pl [dostęp 2022-11-29] (pol.).
- ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 34-42.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Alina Barszczewska-Krupa: Szymon Konarski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
- Henryk Mościcki: Szymon Konarski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1949.
- Członkowie Młodej Polski
- Członkowie Stowarzyszenia Ludu Polskiego
- Członkowie Związku Ludu Polskiego
- Ludzie związani z kalwinizmem w Polsce
- Ludzie związani z Łomżą
- Ludzie związani z Wilnem (Imperium Rosyjskie)
- Oficerowie powstania listopadowego
- Polacy w Belgii 1795–1918
- Polacy w Szwajcarii 1795–1918
- Polacy we Francji 1795–1918
- Polscy wolnomularze
- Straceni przez rozstrzelanie
- Straceni w zaborze rosyjskim
- Uczestnicy ruchu Józefa Zaliwskiego (1833)
- Uczestnicy wyprawy sabaudzkiej 1834
- Urodzeni w 1808
- Zmarli w 1839
- Szlachta kalwińska w Polsce