Piera

Granito, piera magmàtega

Ła piera o pria (pronunsà pièra inte łe varianti orientałi e piéra inte le altre; dita anca rocia par itałianizasion) ła ze n'insieme de minerałi co strutura cristałina o amorfi, partezełe e altri desferénti sòłidi. No ze posìbiłe descrìverle par fòrmuła chìmega, perché drénto łe pol aver na granda quantità de sìngołi conposti. Ła piera ła conpon ła magior parte del strato sòłido de ła Tera, dito litosfera. Ła siénsa che ła studia łe piere ła vien ciamada pierołogia e ła dopra spéso el prefiso lito- chel vien dal greco λίθος, col signifegà de piera.

L'utiłizo de łe piere el ga avùo un grando efeto su ła crésita culural e tecnołòzica de ła spece umana. Łe vien doprae da miłioni de ani, anca se ancuo, se preferise doprar, par struturar i edifisi, materiałi artifisałi, o almanco łavorai prima, chei sia più rezisténti o i daga magior sicuresa. Ła piera cusì ła ga perso cùsì bastasa rółi, xà col'invension del quareło peréci mièri de ani fa parò, ma ła ga tegnùo cònpiti come decorar, vestir łe superfisie, o anca sałizarle. El ze un material pien de sototipi desférenti, peréci dei quai i ze bełi da véder, e dónca da sénpre doprà in scultura.

Ła piera ła ze conosua par ła sóa duresa e rezistensa e ghe ze paréci diti e proverbi che i xóga su sta caraterìstega. Cofà matèria prima, ła piera ła se estrae zeneralmente da łe cave e miniere a sieło verto. Cheło in miniera el ze uno dei laori de pì antiga tradision e ła piedra ła vien intajada da i maestri intajadori.

La piera ła ze el materiałe che mejo se conserva e el pì conosesto de cuełi che i zera servii par prodùzar i primi instrumenti, inte el pałeołìtego, formando ła industria lìtega, anca se ghe ze razon par suponer che de łe volte i se ghea doparà materiałi de pezo conservasion, cofà el legno, i osi o łe fibre vezetałi.

Calcar, piera sedimentaria

Zeołozia: Ròcia o roca

I zeòłoghi i dòpara i tèrmani ròcia o roca par referirse a sti materiałi de orìzane naturałe caraterizai da na ełevada consistensa, formai da cristałi o grani de uno o pì minerałi, e in zenerałe a tuti chełi materiałi naturałi sòłidi che i conparise formando ła sfera sòłida de ła Tera (litosfera), anca se el conceto el conprende anca materiałi de poca duresa, cofà inte el cazo de łe roce arziłoze. El tèrmano piera no el ga un signifegà formałe inte el lenguajo de ła zeołozia. La siensa che ła stùdia łe piere se ciama perołozia e ła ze na parte esensiałe de ła disiplina de ła zeołozia.

Tante roce łe połe recepir nomi comuni diferenti ai doparai in perołozia, denominàndose «piera» pì un ajetivo o un identifegador zeogràfego.

In zeołozia se difarénsia tre tipi prinsipałi de roce drio cheło che dize ła so orìzane:

• Łe piere magmàteghe, dite anca erutive o ignee, łe ze łe piere nasue dal magma sfredìo, na masa de sìłize fuza, che ła contien ełeménti vołàtiłi (acua, anidride carbònega, àsidi, idròzeno ...) chei chei ghe dà fluidità e fa far prèsto łe reasion chìmeghe. Łe ze ła majoransa de łe piere drénto ła crosta terestre. Ste piere cua łe vien divize de novo, in baze a ła vełosità e al łógo de sfredimento del magma, in:

Màrmaro, piera metamòrfega

• • intruzive o plutòneghe che łe se forma drénto ła crosta terestre o inte ła parte più alta del manteło terestre e łe ze particołarizade da un łénto sfredimento chel favorise ła crésita dei cristałi drénto (ghe vol a ocio 150 mièri de ani), e de łe cual fa parte graniti, cuarsi e dioriti;
  • efuzive o vulcàneghe che invese łe se forma daspò un'erusion o na cołada łàvega e dónca łe subise un sfredimento davèro vełose (un ano a ocio) chel "giasa" parte de ła piera in un stato amorfo. Łe ze formade da pasta de fondo microcristałina e łe ga na strutura veroza. Ezenpi de ste cua i ze el bazalto, el pòrfido e ła pómega.
  • ipoabisałe o filoniane che, deventanto sòłide soto ła superfisie terestre, ma in pìcoli cóvołi, łe ga un sfredimento bastansa vełose.
• Łe piere sedimentarie łe ze cuełe nasùe par sedimentasion de tóchi de sostanse inorgàneghe o orgàneghe e sałi minerałi, incaltai da na zonta, che ła riva prima o al steso ténpo, de na sostansa cołante. Łe ze dónca insiemi de sedimenti sodai e pierifegai daspò faze de degradasion meteòrega, erozion, strasporto e sedimentasion. Łe ze łe piere più difondeste su ła superfisie terestre in cuanto łe covre più del'80% de łe terre vegnùe fora. Ezenpi de ste cua i ze l'arenaria, el calcar, ła dołomia e anca ła crèa.
• Łe piere metamòrfeghe łe ze piere magmàteghe o sedimentarie che łe stade portae in condision (da presion e tenperadure parecio alte) desferénte da cuee che łe ghe gera al momento de ła litificasion de ła piera. Daspò ste mutasion cua ła piera ła se tol trasformasion chìmeghe e fìzeghe che ghe canbia, par ezenpio, ła conpozision minerałòzega. Ezenpi de ste cua i ze el màrmaro, ła lavagna (ardesia) e el gneiss.

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so piera
• el detien schemi gràfeghi so

Linganbi foresti

• rocciaTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
• Federico Millosevich e Luigi Colomba -, ROCCIA, in Ençiclopedia Italiana, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1936.
• ròcciasapere.it, De Agostini.
• (EN) Robert S. Carmichael e Cornelis Klein, rockEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.