Zuud-Beveland

Zuud-Beveland (Ollans: Zuid-Beveland) is 'n vòmaeleg eiland in de provincie Zeêland. 't Leit tussen de Oôsterschelde en 't Veerse Meer in 't noorden, de Onte in 't zujen, Noord-Braebant in 't oôsten en Walchren in 't westen. 't Schiereiland eit ongeveer 99.000 inweuners (2023) op 'n landoppervlakte van 373 km², verdeeld over vier gemeênten: Bossele, Goes, Kapelle en Reimerswaol.

Geschiedenisse

Uut d'n Romeinsen tied weeten me nie vee over Zuud-Beveland. Vee mensen weunden d'r in elk geval nie. Rond 't jêr 275 of dirromtrent is t'r 'n tied ewist van vee hróóte overstrómuhhen. De weinuhhe mensen die a t'r toen weunden bin wihetrokken en 'n pêr 'onderd jêr ei 't waeter vrie spil ehad. Deur dat kommen en haen van 't waeter kwammen d'r schorren. Heleideluk an kreeh je op sommugte plekken brêêje heulen die open bleeven: de Schelde, de Zandkreeke, 't Schenge, 't Zwaeke en d'Onte en ditussen kreeh je stikken land, 't zóhenaemde Ouwe Land (Oudlandkernen). Di is Zuud-Beveland uut ontstaen: de Brêêje Waeterienge (t'n öösten en westen van Iese), 't stuc land tussen „'Onte en 'lenkelienge, 't eiland van Bossele en Wolfersdiek. In de Brêêje Waeterienge an de westkant van lesse kü'j nog goed 'n p'tróón van kreekrikken (kreekruggen) zien zoas ze die noemen.

Pas in de 9e en 10e êêuw hiengen d'r wee mensen in dit schorrenland weunen. Da gebeurde natuurluk op de kreekrikken die a óhe lahhen. In d'Iessese Moer kü'j noe nöh zien da de weehen di 't kreekenp'tróón volhen. d'Ouste weunplekken bin: Weumelienge, Iese, Kapelle, Kloetuhhe en Hoes. De naemen van die plekken bin a in de tiende êêuw bekend en de durpen lihhen dan ok op de méést brêêje kreekrikken. Ok 't ouwe Bossele, Krunehe, Sabbienge worren in dien tied a enoemd. In die plekken wier'n ok d'ouste kerkjes ebouwd, bienae aoltied op 'n plekke, di a twi weehen bie mekaore kwammen.

Dat stik grond in de buurte van de kerke wier óher emikt en rond de kerke kreeh je dan 'n durpskomme, soms een durpsrienk (dorpskern). Da öpóhen van de weunplekke is vee hebeurd nae de hróóte vloed van 1014. d'Elfde en de twelfde êêuw is d'n tied van 't bedieken en nae dat bedieken ontstaen d'r vee nieuwe durpen, ok in de Poel. Tussen 1300 en 1500 behunnen de mensen buutendieks stikken schorre in te polderen. D'êèste polder die a zö is ontstaen is 's Gravenpolder. Dat was in 1316. In dien tied bin d'r êêl vee hróóte en klein' overstrómuhhen ewist. De hevolhen divan küj noe nöh zien an de wêélen op sommugte plekken, zöas die bie de Brilletjesdiek. Die diek is tussen 1506 en 1554 zeker vier kêêr deurebrooken.

De volgende eêuwen is Reimerswaol de belangriekste plekke van 't eiland. Dat bleef zoô toet de Sint-Felixvloed in 1530 groôte stikken land rond die stad wigspoelde. Laetere sturmvloeden maekten 't eilandje daer-a de stad op lag nog kleiner, toetdat ze uutendelienge verlaete wier; 't land daer-a Reimerswaol oôit op lag eêt 't Verdroenke Land van Zuud-Beveland. Mè d'èrgste overstrómuhhe is die van 5 november 1530 ewist. (St. Felix quade Saterdagh). Eêl 't oosten van Zuud-Beveland, aol 't land achter de Zandiek, hieng verloren en in 't westen 'n hróót stik van 't eiland Bossele. Z'ên a hauw eprebeerd om 't land dat ta verloren ehaen was wee trug te kriehen, mè da gieng nie makkeluk. D'êêste vêêrtug jêr nae die zitterdag bin d'r nöh vee overstrómuhhen ewist. Allêên de polders van Kruunuhhen en Wêrde konnen binnen die tied wee op 't waeter t'rugewonnen worren. Riemerswaol eit 't as eilandje nöh zón 'onderd jêr uutehouwen, mè op 't leste mossen de mensen di ok wig. Ierdeu bleef Goes as eênegste stad over.

In d'n Tachentegjaeregen Oorlog ao 't gebied vee te maeken mee oorlogs'andeliengen. In de lóp van de 17e êêuw (tot in d'n twintugsten toe) bin hróóte stikken land rond Krabbendieke en Rilland wee inepolderd. Mè 't groste hedêêlte t'n noorden van deze durpen is tot op d'n dag van vandaehe verdronken land ebleeven.

Mie dat bedieken was t'r trouwens in de 16e eeuw 't één en 't aore veranderd. Bie d'indêêluhhe volgden ze tot in de 16e êêuw 't ouwe heulenp'tróón. Dideur kreeh je weinug rechte stikken grond: 'n lapje 'ier, 'n lapje di. Mè zö rond 1550 hieng 'n landmeter de lapjes grond in hróóte strakke lappen (kavels) verdêêlen Noe kreeh je kêsrechte lappen en weehen. Van 't ouwe heulenp'troon trok zó'n landmeter z'n eihen niks mir an. In de Bosselse polder kü'j dat nöh aoltied zien en ok in 't durp Bossele zelf kü'j dat rechtoe rechtan nöh móói zien.

Bie sommugt'n aore durpen in die buurte ên ze 'laeter nie mi zö móói edaen. 's Eêrenoek en 't Nieuwedurp ên ze nöha wihestooken in 'n oek van 'n diek. In 't óósten van Zuud-Beveland kü'j dat strakke t'rugvinden in 't straetenp'tróón van Krabbendieke en Rilland: ok vee rechtoe rechtan. Ok de hróóten Reiherbergsepolder bie Rilland is rechtoekug strak.

Opvallend was dan lokaole eren ier en daer 't katholicisme beschermde, ok a wier van bovenaf 't calvinisme opgeleid. 't Bleef nae d'n oorlog rusteg in Zuud-Beveland en vanaf de achttiende eêuwe stagneerde 't gebied zienderoôgen. In 1868 kwam Zuud-Beveland uut z'n isolement deu de spoorverbindienge mee Roôzendael en 'n paer jaer laeter mee Middelburg en Vlissienge. Ok wier in dien tied (1866) 't Kanaol deu Zuud-Beveland geopend. In d'n Oorlog, op 16 meie 1940, wier d'r 'n zwaere slag geleverd bie Kapelle, daerbie vee Franse soldaoten sneuvelde. In 1950 wier d'r vò ulder 'n militair kerk'of ingesteld. Bie de Waetersnoôdramp van 1953 wier Zuud-Beveland groôtendeêls gespaerd; wat-a onder waeter kwam te staen lag minder diep as bevobbild Schouwen-Duveland, zoôdan d'r ier vee minder doôien viele. De Deltawerken è gezurgd vò 'n dam mee Noôrd-Beveland. In 1970 kwam d'r 'n gemeêntelike erindeêlienge die 't antal gemeênten vrommebrocht toet vier.

Dialect

't Zuud-Bevelands is de naem vò de dialecten van 't Zeêuws die op Zuud-Beveland gesproke ore. Net as de Walcherse dialecten bin de Zuud-Bevelandse onder mekaore eel verschillend; toch bin d'r ok dudelike overeênkomsten.