Sjotland
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Sjotland is 'ne staot mèt eige parlemint in 't noorde vaan Groet-Brittannië. 'r Maak deel oet maak vaan 't Vereineg Keuninkriek (VK). Op force vaan de wèt in 't VK, is Sjotland e volweerdeg land. Boete 't VK erkènt evels geinen inkele staot dees regio es zoedaoneg. Te zuie grens Sjotland aon Ingeland.
Geografie
[bewirk | brón bewèrke]Sjotland besteit oet geografisch drei deile: de Uplands, de zuieleke heuvele; de Lowlands, de relatief diechbevolkde vlaker len in 't midde, en de Highlands, 't bergland in 't noorde, wat 't groetste oppervlak besleit meh hendeg dun bevolk is. Neve 't vasteland kint Sjotland nog minstens drei archipelle: de Hebride, de Orkney-eilen en de Shetland-eilen. Sjotland is deil vaan 'n aw bergformatie oet 't Paleozoïcum. Erosie heet gezorg veur depe klove, die dèks tot mere oetgreujde. 't Dudelekste veurbeeld daovaan is Loch Ness, tientalle kilometers laank en 230 meter deep.
Sjotland heet Edinburgh es hoofstad. Glasgow is evels de groetste stad. Aander stei zien Aberdeen, Dundee en Stirling.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]In de aajdheid woort Sjotland bewoend door de Picte, die de Roemeine noets onderwerpe kóste. In de zèsde iew vele de (christeleke) Sjotte oet Ierland 't land binne en verdreve de Picte nao de hoeglen. Wie vaanoet 't zuie ouch Angele kaome opdringe, vestegde de meiste Kelte (Sjotte én Picte) ziech in de Hoeglen. Nao väöl oonderling twiste tösse keuninge en clans lökde 't Kenneth MacAlpin de Sjotse troen te bezètte en de Noormanne te were, die evels wel de Shetland- en Orkney-archipel bezatte.
In 1290 waor 't keuningshoes oetgestorve en plaotsde de Ingelse keuning 'ne nuie keuning op de Sjotse troen: John Balliol. In 1295 sloot deze mèt Frankriek en Noorwege e verboond tege Ingeland, wat de Sjotte op Ingelse bezetting kaom te stoon. In 1306 kaom 't land daotege in opstand, oonder Robert the Bruce, dee in 1334 de oonaofhenkelekheid wis te herstèlle.
In 1603 woort keuning Jacobus de VI van Sjotland keuning Jacobus I van Ingeland, door e verstandshouwelek en 't touwval tot 't hoes Tudor in manneleke lijn oetstorf. Zoe begós de Stuart-periode in Ingeland. De twie len waore nog 'n iew oonaofhenkelek vaanein en allein in personeel unie vereineg, mer in die unie kraog Ingeland ummer mier de euverhand en in 1706 woorte de parleminte vaan Ingeland en Sjotland oontbonde en 't Vereineg Keuninkriek opgeriech, mèt 't machcentrum natuurlek in Londe.
In 1999 woort 't Sjots parlemint nui opgeriech, nao e referendum in opdrach vaan Tony Blair.
Cultuur en toerisme
[bewirk | brón bewèrke]Sjotland is cultureel in twie gebiede in te deile: de Lowlands en de Highlands (de Uplands hure cultureel tot de Lowlands). In de diechbevolkde Lowlands sprik me vaanajds Sjots, in de Highlands Sjots Gaelic, al weure bei door 't Ingels bedreig. 't Gaelic is nog 't dominants op de Hebride.
De Highlands stoon bekind um de erfstökker vaan hun Keltisch cultuur, wie doedelzakke, tweed, whisky en de traditioneel kilts. Väöl Sjotte zien nationalistisch en gebruke dees kinmèrke es nationaal symbole. Ouch Halloween en Hogmanay höbbe hun orizjien in Sjotland. 't Toerisme is 'n veurnaome bron vaan inkomste.