Evenredige vertegenwoordiging

Landen naar type evenredige vertegenwoordiging

Evenredige vertegenwoordiging is een kiessysteem waarbij het percentage behaalde zetels bij goede benadering evenredig is met het percentage behaalde stemmen. Een partij die 20% van de stemmen haalt, heeft in een systeem met evenredige vertegenwoordiging dus recht op (ongeveer) 20% van de zetels.

Het aantal zetels dat een partij krijgt is het aantal keren dat de kiesdeler afgerond is gehaald. Zetels die overblijven, worden restzetels genoemd en verdeeld over de partijen die de kiesdeler gehaald hebben.

Nederland kent bij de verkiezingen een volledig systeem van evenredige vertegenwoordiging. In tegenstelling tot sommige andere landen kent Nederland ook nagenoeg geen kiesdrempel. Dat wil zeggen dat het mogelijk is met een eenpersoonsfractie in een gekozen orgaan te komen, maar dat een lijst bij Tweede Kamerverkiezingen niet in aanmerking kan komen voor restzetels als de kiesdeler niet ten minste eenmaal gehaald is, waardoor de kiesdeler tegelijk ook de kiesdrempel is. Voor andere organen is dit wel mogelijk.

Ook in België wordt het systeem van evenredige vertegenwoordiging toegepast bij verkiezingen, zij het dat in België dit systeem wordt gecombineerd met een districtenstelsel en een 5%-kiesdrempel op alle bestuursniveaus.

Het voordeel van het systeem van evenredige vertegenwoordiging is dat de voorkeuren van de kiezers goed weerspiegeld worden in het gekozen orgaan. Het nadeel is dat de meerderheid waarop een regering of een provinciaal of gemeentelijk bestuurscollege moet steunen, vrijwel altijd een uit meerdere partijen bestaande coalitie zal zijn, die een op compromissen gebaseerd beleid moet voeren. Dit kan het voor coalitiepartijen moeilijk maken het feitelijk gevoerde beleid uit te leggen aan hun kiezers. Dit kan echter opgevat worden als een onvermijdelijk gevolg van democratie, waarin nu eenmaal verschillende meningen tot uiting moeten komen.

In onder meer de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is gekozen voor het meerderheidsstelsel.

Soorten systemen

Zie Zetelverdeling voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Er bestaan verschillende berekeningswijzen om het aantal verkregen zetels te bepalen.

Met een kiesdeler

Bij systemen met een kiesdeler wordt het aantal stemmen op elke lijst gedeeld door een getal, de kiesdeler (de kiesdeler is het quotiënt van het totaal aantal uitgebrachte geldige stemmen en het totale aantal te verdelen zetels). Die uitkomst (naar beneden afgerond) bepaalt het aantal volle zetels dat een lijst krijgt toebedeeld. De overblijvende zetels worden toegekend aan de lijsten met de grootste rest. Dit systeem wordt in België gebruikt om zetels over de kieskringen te verdelen. Een andere manier om de restzetels te verdelen over de lijsten (en lijstcombinaties) is toepassing van het stelsel van de grootste gemiddelden (in Nederland bij de parlementsverkiezingen). Hierbij wordt het op de lijst (of lijstcombinatie) uitgebrachte aantal stemmen gedeeld door het aantal volle zetels plus 1. Zo wordt het gemiddeld aantal stemmen per lijst per zetel berekend voor het geval de te verdelen restzetel naar die lijst zou gaan. De restzetel valt toe aan de lijst met het hoogste gemiddelde. Deze procedure wordt herhaald zolang er restzetels te verdelen zijn. Het stelsel van de grootste gemiddelden werkt in het voordeel van de grootste partijen. De methode van Webster is neutraal ten opzichte van de grootte van de partijen.

Voorbeeld

Totaal aantal geldig uitgebrachte stemmen: 8.000.000
Berekening van de kiesdeler: 8.000.000 / 150 (zetels) = 53.333 (1 zetel is zoveel stemmen waard).
Stel partij A heeft 126.000 stemmen en partij B heeft 1.227.000 stemmen.
Berekening aantal volle zetels:
A: 126.000 / 53.333 = 2 zetels, aantal reststemmen is 19.334.
B: 1.227.000 / 53.333 = 23 zetels, aantal reststemmen is 341.
Door alle reststemmen blijven er nog 1 of 2 zetels over, de restzetels.
Stel A krijgt die zetel:
het gemiddelde wordt dan: 126.000 / (2 + 1) = 42.000 stemmen gemiddeld per zetel.
In het geval van partij B: 1.227.000 / (23 + 1) = 51.125 stemmen gemiddeld per zetel.
Volgens het stelsel van de grootste overschotten wordt de restzetel toegekend aan partij A; het systeem van het grootste gemiddelde geeft de zetel aan partij B.

Met delerreeksen

Bij systemen met delerreeksen worden de stemmen van elke lijst gedeeld door een reeks getallen. Deze kiesquotiënten worden in volgorde gezet, evenveel als er zetels te verdelen zijn. Elke lijst krijgt voor elk kiesquotiënt een zetel.

Er bestaan verschillende delerreeksen. Deze zijn, van meer naar minder voordelig voor kleinere lijsten:

• Sainte-Laguë: 1, 3, 5, 7, ...
• D'Hondt: 1, 2, 3, 4, ...
• Imperiali: 2, 3, 4, 5, ...

Imperiali bevoordeelt eerder de grootste partij. Zodanig dat een stemuitslag die perfect in een zetelverdeling kan omgezet worden, toch een andere zetelverdeling zal opleveren. Zo kan bijvoorbeeld een uitslag van 48% + 36% + 16% van de stemmen perfect omgezet worden in een gemeenteraad van 25 leden naar 12 + 9 + 4 zetels (4% = 1 zetel). Desondanks zal Imperiali een andere uitslag opleveren: 13 + 9 + 3 zetels.

Binnen de systemen die beter evenredig mogen genoemd worden, heeft D'Hondt als voordeel tegenover Sainte-Laguë:

• dat het partijfragmentering nooit zal aanmoedigen: een splitsing van een kandidatenlijst zal (bij gelijk stemmenaantal) die partij geen extra zetel opleveren; een fusie van twee kandidatenlijsten zal (bij gelijk stemmenaantal) dat kartel geen zetel kosten. Sainte-Laguë is daarin neutraal: soms zal een fusie voordelig zijn, soms zal een splitsing voordelig zijn.
• dat het in een kieskring met een oneven aantal zetels (zoals alle gemeenteraden in België) een partij die de meerderheid van de stemmen heeft, altijd meer dan de helft van de zetels zal opleveren.

Bijvoorbeeld zal een stemuitslag van 51% + 31% + 18% in een kieskring met 5 zetels, door D'Hondt omgezet worden naar 3 + 1 + 1 zetel en door Sainte-Laguë naar 2 + 2 + 1 zetel.

In België wordt D'Hondt gebruikt bij de meeste verkiezingen, voor de gemeenteraadsverkiezingen gebruikt men echter Imperiali (en voor de districtsraadsverkiezingen in Antwerpen opnieuw D'Hondt).

Bronnen, noten en/of referenties

De informatie op deze pagina (of een eerdere versie) is (met toestemming) geheel of gedeeltelijk overgenomen van de webpagina http://www.parlement.com

• Vlaamse uitleg Imperiali