Alemand
Deutsch | |
Parlat en | Alemanha, Soïssa, Àustria e en comunautats dins 37 autres païses |
---|---|
Region | Euròpa Centrala |
Locutors | 123 527 178 (1èra e segonda lenga) |
Classificacion lingüistica | |
Estatut oficial | |
Oficial de | Alemanha Àustria Belgica Soïssa Liechtenstein Luxemborg Itàlia Union Europèa |
Acadèmia | cap d'institucion |
Estatut de conservacion | |
Classada coma lenga segura (NE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond | |
Còdis lingüistics | |
ISO 639-1 | de |
ISO 639-2 | deu ger |
ISO 639-3 | deu |
Ethnologue | deu |
Glottolog | stan1295 |
ASCL | 1301 |
IETF | de |
Mòstra | |
Article primier de la Declaracion dei Drechs Umans, Artikel 1 Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen. | |
Mapa | |
| |
Aquel article conten de simbòls AFI. Sens presa en carga apropriada de l'apercebut, riscatz de veire de punts d'interrogacion, de las casas o d'autres simbòls en plaça de caractèrs Unicode. Per un guida d'introduccion als simbòls AFI, consultatz Ajuda:AFI. |
L'alemand (autonim: Deutsch, prononciat [dɔjtʃ] )[1] es una lenga germanica del grop occidental. Es la lenga qu'a lo nombre pus grand de locutors natius de l'Union Europèa (120 milions), e ocupa la 9ena plaça dins lo classament mondial de las lengas per nombre de locutors.
I a fòrça dialèctes locals, qui se despartisson en dos grops: Alemand bas (Niederdeutsch o Plattdeutsch), e Alemand naut (Hochdeutsch). L'alemand naut es la basa per la lenga estandartizada d'Alemanha e d'Àustria.
L'alemand foguet tanben parlat en diversas colonias en America (p.e. en Pensilvània) e Africa (p.e. Namibia). Uèi, existisson de comunitats alemandas en Russia e Cazacstan.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]L'istòria de la lenga alemanda se despartartís en quatre periòdes:
- 750–1050: Althochdeutsch (Alemand ancian)
- 1050–1350: Mittelhochdeutsch (Alemand mejan)
- 1350–1650: Frühneuhochdeutsch (Alemand premodèrne)
- depuès 1650: Neuhochdeutsch (Alemand modèrne)
Dempuèi 1900, fòrças paraulas anglesas s'integrèron dins l'alemand.
Prononciacion
[modificar | Modificar lo còdi]Vocalas
[modificar | Modificar lo còdi]- a: [aː] en sillabas tonas, [a] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
- ä, ae: [ɛː] en sillabas tonas; dins fòrça varietats alemandas i a pas de diferéncia amb e ([eː]): Käse ['kɛ:zə] o ['ke:zə]. [ɛ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
- e: [eː] en sillabas tonas, [e], [ɛ] oder [ə] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas; [ɐ] dins la combinason -er finala, muda dins las combinasons -el, -em, -en finalas (prononciacion del mot Sattel coma Zatl).
- i: [i:] en sillabas tonas, [ɪ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
- o: [o:] (coma lo francés bureau) en sillabas tonas, [ɔ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
- ö, oe: [øː] (coma lo francés heureux) en sillabas tonas, [œ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
- u: coma o occitana, [uː] en sillabas tonas, [ʊ] abans una consonanta dobla e en sollabas atonas
- ü, ue, y: coma u occitana, [yː] en sillabas tonas, [ʏ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
Y pòt èsser [j] o coma i en anglés.
- äu, eu: [ɔɪ] coma òi, jamai eu
- ei, ey, ay, ai: [aɪ]
- ie: [i:] long, pas coma la -ie- occitana.
Una vocala + h es prononciada longa: -ah- [a:], -eh- [e:] etc.
Consonantas
[modificar | Modificar lo còdi]- c: [k] abans a, o, u e consonantas, [ts] abans e, i
- ch: [ç] (coma una version fòrta de la j) après e, i o vocala + r (p.e. Kirche); [x] (coma j espanhòl) après a, o, u; [ç] o [k] en posicion iniciala.
- chs: veire x
- g: fort en tots cases.
- h: [h]
- j: [j] coma la i consonantica; [d͡ʒ] dins los mots d'origena francesa o anglesa (coma la j occitana, pas coma la j francesa!).
- k: [k]
- qu: [kv] o [kw], coma la combinason "qü" occitan e espanhòl.
- r: muda après una vocala, mas la vocala es prononciada obèrta e a la direccion de la [ɐ]: Mord ['mɔɐt].
- s: [z] iniciala e entre doas vocalas (levat de las varietats sudalemandas); [s] abans las consonantas e en posicion finala.
- sch: [ʃ], coma ch francés.
- sp, st en posicion iniciala: s es prononciat coma sch.
- v: coma f
- w: coma v occitana
- x: ks, la vocala abans -x e -chs es cort (Sex [sɛks]). la vocala abans -ks es longa (Keks [ke:ks])
- z: ts
b, d, g, son fòrts en posicion finala. k, p, t, son aspiradas (una pichona h après la letra).
Tension sillabica
[modificar | Modificar lo còdi]Gramatica
[modificar | Modificar lo còdi]Substantiu e Declinason
[modificar | Modificar lo còdi]I a quatre cases: Nominativ, Genitiv, Dativ, Akkusativ.
Genres e articles
[modificar | Modificar lo còdi]I a tres genres en alemand: feminin, masculin e neutre.
Singular | Masculin | Feminin | Neutre | Plural | Masculin / Feminin / Neutre |
---|---|---|---|---|---|
Nominatiu | der | die | das | Nominatiu | die |
Genitiu | des | der | des | Genitiu | der |
Datiu | dem | der | dem | Datiu | den |
Acusatiu | den | die | das | Acusatiu | die |
Singular | masculin | feminin | neutre | ||
Nominatiu | ein | eine | ein | ||
Genitiu | eines | einer | eines | ||
Datiu | einem | einer | einem | ||
Acusatiu | einen | eine | ein |
Adjectiu
[modificar | Modificar lo còdi]Vèrb
[modificar | Modificar lo còdi]En alemand, i a de vèrbs fòrts (vèrbs irregulars) e de vèrbs febles (vèrbs regulars). De vèrbs fòrts importants Verbs son sein (èsser) e haben (aver).
Exemple d'un vèrb regular : Präsens (present):
- | Pronom | Verb |
---|---|---|
(Infinitiu) | - | winken |
1sg | ich | winke |
2sg | du | winkst |
3sg | er, sie, es | winkt |
1pl | wir | winken |
2pl | ihr | winkt |
3pl | sie (plural) | winken |
Exemple d'un vèrb regular en Präteritum (passat simple):
- | Pronom | Verb |
---|---|---|
(Infinitiu) | - | winken |
1sg | ich | winkte |
2sg | du | winktest |
3sg | er, sie, es | winkte |
1pl | wir | winkten |
2pl | ihr | winktet |
3pl | sie (plural) | winkten |
Dins qualques cases, i a una mutacion de la raiç del mot: Winken passa a gewunken al participi passat. schwimmen passa a (ich) schwamm al Präteritum e a geschwommen al participi passat.
Aquesta mutacion vocalica es un sistèma complex.