Kurów (powiat puławski)
osada | |
Kościół parafialny Narodzenia NMP i św. Michała Archanioła w Kurowie | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość |
157 m n.p.m. |
Liczba ludności (2021) | |
Strefa numeracyjna |
81 |
Kod pocztowy |
24-170[4] |
Tablice rejestracyjne |
LPU |
SIMC |
0384443[5] |
Położenie na mapie gminy Kurów | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego | |
Położenie na mapie powiatu puławskiego | |
51°23′22″N 22°11′06″E/51,389444 22,185000[1] | |
Strona internetowa |
Kurów – osada (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Kurów[5][6]. Leży nad rzeką Kurówką (i jej dopływami: Strugą Kurowską oraz Białką), na pograniczu Wysoczyzny Lubartowskiej i Płaskowyżu Nałęczowskiego.
Kurów uzyskał lokację miejską przed 1442 rokiem, zdegradowany w 1869 roku[7].
Osada jest sołectwem, siedzibą gminy Kurów[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 osada liczyła 2787 mieszkańców[9].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 874, jej północnym skrajem biegną mający przebieg wspólny droga ekspresowa S12 i droga ekspresowa S17 (część trasy europejskiej E372).
Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). Kurów położony był w 2. połowie XVI wieku w powiecie lubelskim, w województwie lubelskim[10].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kurów do XVIII wieku
[edytuj | edytuj kod]Początki Kurowa sięgają XII wieku. Bywa on identyfikowany z wymienionym w „Kronice” Galla Anonima castrum Galli, co w tłumaczeniu na język polski bywa interpretowane jako gród Kura. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 20 stycznia 1185 i znajduje się w dokumencie wykonanym przez księcia mazowieckiego Leszka. Mówi ona o istnieniu tutaj kościoła pod wezwaniem św. Idziego.
Około 1330 został zbudowany tu gród, który został potem nadany przez króla Władysława Łokietka Kurowskim. Lokacja Kurowa na prawie magdeburskim nastąpiła 6 stycznia 1442 przez Piotra Kurowskiego. Kurów stał się miastem, którym był do 19 marca 1870 r.
W latach 1456–1465 Kurów był nawet siedzibą powiatu kurowskiego). W XV w. i na początku XVI wieku w Kurowie orzekał sąd ziemski[11].
W 1783 w miejscowości powstała szkoła parafialna, którą założył Ignacy Potocki, a prowadził miejscowy proboszcz Grzegorz Piramowicz.
Okres zaborów
[edytuj | edytuj kod]Po III rozbiorze Polski miasto znalazło się na terenie Nowej Galicji w zaborze austriackim, najpierw w cyrkule józefowskim, a od 1803 w cyrkule lubelskim. W latach 1809–1870 miasto Kurów i gmina dominalna Kurów były niezależne od siebie. Od 1809 do 1815 Kurów należał do powiatu Kazimierz Dolny, departamentu lubelskiego, Księstwa Warszawskiego. Potem należał do obwodu lubelskiego w województwie lubelskim, Królestwie Polskim. Po likwidacji Królestwa Polskiego znalazł się w guberni lubelskiej.
W czasie powstania listopadowego Kurów stał się areną jego wydarzeń. 3 marca 1831 pod miejscowością stoczono bitwę, którą wygrali Polacy pod dowództwem generała Józefa Dwernickiego. Zasłużył się w niej porucznik Eustachy Ostaszewski, który poległ i jest pochowany w Kurowie. 12 września tegoż roku, kiedy powstanie chyliło się już ku upadkowi, dwa szwadrony jazdy polskiej opanowały miasto, biorąc dwustu żołnierzy rosyjskich w niewolę. Kurów znalazł się ponownie na kartach historii podczas powstania styczniowego. 24 stycznia 1863 pod miastem stoczono zwycięską bitwę, później był tu organizowany obóz powstańczy. W związku z tymi wydarzeniami, w 1870 Kurów utracił prawa miejskie. Burmistrza zastąpił wójt, a sąd grodzki został przekształcony w sąd gminny.
Na przełomie XIX i XX wieku Kurów był największym ośrodkiem bednarstwa na Lubelszczyźnie. Podczas rewolucji 1905-1907 miały miejsce manifestacje socjalistyczne. W 1910 roku (oficjalnie w 1912) założono Ochotniczą Straż Pożarną. Między 1 a 3 sierpnia 1915 pod Kurowem armia niemiecko-austriacka toczyła ciężkie walki z wojskami rosyjskimi. Pamiątką po tych wydarzeniach jest zabytkowy cmentarz wojenny w Olesinie.
Okres II Rzeczypospolitej i wojny
[edytuj | edytuj kod]Kurów został zelektryfikowany w 1926 z inicjatywy niemieckiego osadnika i młynarza Ulrycha. Kolejne rozbudowy i przebudowy sieci energetycznej następowały w latach 1933, 1946 i 1958–1962[12].
W styczniu 1935 roku, przez Kurów biegł odcinek XIV Rajdu Monte Carlo.
8 i 10 września 1939 nastąpiły tragiczne w skutkach bombardowania Kurowa przez lotnictwo niemieckie. Było wiele ofiar wśród ludności cywilnej i wojska. W wyniku pożaru spalona została zabudowa centrum. 15 września 1939 do miejscowości wkroczyły wojska niemieckie.
6 marca 1944 Niemcy w publicznej egzekucji rozstrzelali 42 i powiesili 6 osób[13]. 23 czerwca 1944 doszło w Kurowie do potyczki dowodzonych przez Stefana Rodaka żołnierzy Okręgu Lublin Batalionów Chłopskich, AK i AL z wojskami niemieckimi, wjeżdżającymi do miejscowości od strony Puław. W jej wyniku kilku żołnierzy niemieckich zostało rannych i zabitych, zaś Polacy bez strat własnych zdobyli niemiecki transporter opancerzony[14].
Historia najnowsza
[edytuj | edytuj kod]W 1970 roku z miejscowości wyruszał pierwszy etap XXVII edycji kolarskiego Tour de Pologne. W 1972 miejscowa spółdzielnia mleczarska zajęła pierwsze miejsce w Polsce w grupie spółdzielni mniejszych we współzawodnictwie pracy (nagrodę przyznała Krajowa Komisja Współzawodnictwa Pracy i Zarząd Główny Centralnego Zarządu Spółdzielczości Mleczarskiej)[15]. W 1974 ta sama spółdzielnia zdobyła Sztandar Przechodni dla spółdzielni przynoszących najlepsze wyniki ekonomiczne w skali kraju[16].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa lubelskiego.
Przez wiele lat miejscowość była znanym ośrodkiem futrzarskim. Działały tu Zakłady Futrzarskie „Kurów 1”. W latach 90. XX wieku w granice Kurowa został włączony Józefów.
W planie zagospodarowania województwa lubelskiego znalazło się sformułowanie o rekomendowaniu przywrócenia praw miejskich wybranym miejscowościom Lubelsczyzny, w tym Kurowowi[17]. Starania o uzyskanie statusu miasta wszczęto w 2023. Po przeprowadzeniu konsultacji, uchwałą z 8 lutego 2024 rada gminy postanowiła wystąpić z wnioskiem o nadaniu miejscowości Kurów statusu miasta[18].
Historia Żydów w Kurowie
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o Żydach mieszkających w Kurowie pochodzi z 1548. Utworzyli gminę w XVII w. Mieli swoją synagogę przy ulicy Nowej i dwa cmentarze – starszy przy ulicy Nowej i nowszy przy ulicy Blich. W 1656 wielu żydowskich mieszkańców miasta zostało zabitych przez wojska Stefana Czarnieckiego. W 1765 w Kurowie żyło 904 Żydów, zaś w 1921 aż 2230, co stanowiło 56,8% ogółu mieszkańców.
W 1815 Szemu’el z Kurowa pochodzący z Prudnika został przewodniczącym własnego dworu chasydzkiego w Kurowie, który przyjmował tysiące młodych chasydów z okolic. Wśród jego najbardziej znanych naśladowców jest Jechezkel Taub z Kazimierza Dolnego, założyciel chasydyzmu kuzmirskiego. Po jego śmierci w 1820 jego najstarszy syn, Dowid, odmówił zastąpienia go na stanowisku prezesa dworu w Kurowie, przez co większość jego zwolenników wyjechała do Symchego Binema[19].
Na początku okresu międzywojennego dochodziło do ekscesów antyżydowskich. W październiku 1920 roku miejscowa policja zmusiła kupców żydowskich do otwarcia sklepów w sobotnie święta żydowskie[20].
Okupacja niemiecka podczas II wojny światowej przyniosła brutalny koniec historii kurowskich Żydów. We wrześniu 1939 roku społeczność żydowska Kurowa liczyła 2571 mieszkańców (55 proc. populacji). Pierwsza wywózka Żydów z Kurowa nastąpiła 8 kwietnia 1942 roku. Osoby starsze i niedołężne Niemcy zamordowali na miejscu, a duża grupa – głównie kobiety i dzieci – została wywieziona do niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze. 13 listopada 1942 roku miała miejsce druga wywózka, a w grudniu tego samego roku Niemcy zmordowali na miejscowym kirkucie ostatnich ocalałych z poprzednich deportacji. W sierpniu 1942 Niemcy utworzyli w Kurowie getto-obóz pracy, w którym uwięzili także pewną liczbę Żydów z Lublina i Wąwolnicy[21].
Wojnę przeżyli nieliczni żydowscy mieszkańcy Kurowa. Stało się to głównie dzięki ofiarności i pomocy miejscowych Polaków, którzy z narażeniem życia ukrywali lub wspomagali swoich żydowskich sąsiadów, znajomych lub osoby zupełnie im obce. W listopadzie 2017 w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim odbyła się uroczystość nadania medali „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” dziesięciu rodzinom z Lubelszczyzny, pośród których znaleźli się potomkowie ratujących z Kurowa i jego okolic[22].
12 września 2017 na lokalnym kirkucie, z inicjatywy lokalnych władz samorządowych, odsłonięto pomnik – symboliczny mur z tablicami upamiętniającymi społeczność żydowską w Kurowie oraz mieszkańców tego miasta, którzy ratowali Żydów w czasie wojny[23].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Zabytki chronione prawnie:
- zespół kościoła parafialnego, w którego skład wchodzi:
- kościół pw. Narodzenia NMP i św. Michała Archanioła z 1692 r., przebudowany w XVIII wieku;
- dzwonnica z przełomu XVII/XVIII wieku,
- cmentarz przykościelny,
- ogrodzenie z bramkami z przełomu XVII/XVIII,
- plebania wybudowana w latach 1778–1782,
- dawna szkoła Piramowicza z 1780 roku (1953-1958), została założona przez założona przez Grzegorza Piramowicza i Ignacego Potockiego
- cmentarz żydowski przy ul. Blich,
Zabytki nierejestrowane:
- budynek urzędu gminy z 2. połowy XIX wieku
Oświata
[edytuj | edytuj kod]- Gminne Przedszkole Nr 1 w Kurowie im. Czesława Janczarskiego
- Szkoła Podstawowa im. księdza Grzegorza Piramowicza w Kurowie
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W miejscowości znajdują się upadłe Zakłady Futrzarskie „Kurów 1”. Do 2005 r. funkcjonowała także tu spółdzielnia mleczarska.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]- Szlak Renesansu Lubelskiego
- szlak sakralny Powiśla Lubelskiego
- dwa szlaki rowerowe
- jeden szlak konny
Sport
[edytuj | edytuj kod]- Kurowski Klub Sportowy Garbarnia (piłka nożna mężczyzn, klasa okręgowa, gr. Lublin; najwyższy poziom ligowy: IV liga)[24]
- Klub Tenisa Stołowego Topspin (tenis stołowy mężczyzn, III liga; najwyższy szczebel: II liga)
- Ochotnicza Straż Pożarna Kurów (zawody sportowo-pożarnicze mężczyzn)
- Ludowy Zespół Sportowy Kurów (szachy mężczyzn, najwyższy poziom ligowy: III liga, już nie istnieje)
- Zakładowa Ochotnicza Straż Pożarna Zakłady Futrzarskie (zawody sportowo-pożarnicze mężczyzn, już nie istnieje)
Osoby związane z Kurowem
[edytuj | edytuj kod]- Szemu’el z Kurowa (ok. 1735-1820) – cadyk chasydzki
- Eustachy Ostaszewski (1800-1831) – bohater bitwy pod Kurowem 3 marca 1831 r.
- Wojciech Jaruzelski (1923-2014) – generał, I sekretarz PZPR, Prezydent Rzeczypospolitej
- Włodzimierz Borowski (1930-2008) – artysta malarz, jeden z pionierów sztuki performance
- Jacek Janczarski (1945-2000), dramaturg, satyryk, scenarzysta filmowy
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 65555
- ↑ Osada Kurów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-03] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-03] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 644 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44–45.
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ O elektryfikacji Kurowa zob. Zeszyty Kurowskie 6/1995 s. 15–18.
- ↑ Zob. Stefan Rodak: Maszerują Chłopskie Bataliony, s. 60.
- ↑ Stefan Rodak: Maszerują. s. 403–410 oraz Stefan Rodak; Marszem podziemnym. s. 219–224.
- ↑ Wyniki współzawodnictwa pracy na 1972 r., w: Trybuna Spółdzielcza, nr 7/1973, s. 40
- ↑ Najlepsza w kraju, w: Trybuna Spółdzielcza, nr 10/1974, s. 38
- ↑ Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Samorząd Województwa Lubelskiego, 2015, s. 59.
- ↑ Uchwała Nr XLV/561/2024 Rady Gminy Kurów z dnia 8 lutego 2024 r. w sprawie wystąpienia z wnioskiem o nadanie miejscowości Kurów statusu miasta. bip.kurow.eu. [dostęp 2024-02-14].
- ↑ This Day In History 14 Iyar/May 10 [online], Hamodia [dostęp 2020-12-22] (ang.).
- ↑ Szymon Rudnicki , Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 133, ISBN 978-83-7666-363-0, ISBN 978-83-7666-412-5 .
- ↑ Zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Kurowowi https://web.archive.org/web/20120705002836/http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/425.html.
- ↑ Małgorzata Szlachetka: Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Ratowali, chociaż groziła za to śmierć. [w:] Kurier Lubelski [on-line]. 2017-11-17. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Upamiętnienie społeczności żydowskiej w Kurowie. [w:] lublin.onet.pl [on-line]. 2017-09-13. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Skarb - Garbarnia Kurów [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-02-23] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Wójcicki , Raport o Gminie Kurów”, Kurów 2003., Kurów: Urząd Gminy, 2003, ISBN 83-906687-7-7, OCLC 749263893 .
- Stefan Rodak: Maszerują Chłopskie Bataliony. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1960 r.
- Stefan Rodak: Marszem podziemnym. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1970 r.
- Stanisław Matraszek: Jak dotarła do Kurowa elektryczność w Zeszyty Kurowskie zeszyt 6/1995 Kurowskie Towarzystwo Regionalne Kurów 1995
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kurów, os. miejska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 932 .
- Kurów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 200 .
- żydowska księga pamięci Kurowa, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid., ang.)
- Wiki o Kurowie