Krimpvarkie
| Krimpvarkie | |
|---|---|
| |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Spesie: | A. frontalis
|
| Binomiale naam | |
| Atelerix frontalis A. Smith, 1831
| |
| |
| Verspreiding | |
Die krimpvarkie (Atelerix frontalis), ook bekend as die Suid-Afrikaanse krimpvarkie, kom voor in dele van Suid-Afrika en Namibië.
Bou en kleur
[wysig | wysig bron]Die hele lyf is bedek met swart en dofgeel pennetjies - vanaf die voorkop, oor die rug tot onder die sye. Die gesig is omraam met 'n strook wit hare wat strek van onder die ore tot bo-op die voorkop, bo-oor die oë. Die res van die gesig is swart of donkerbruin. Die soogdier het 'n spits snoetjie. Die bene en stert is bedek met grysbruin hare. Hulle massa is ongeveer van 236 - 480 gram en hulle word ongeveer 15 tot 20 cm lank. Daar is geen uiterlike verskille tussen die geslagte nie.
Habitat en gewoontes
[wysig | wysig bron]Hulle kom in 'n verskeidenheid habitattipes voor, genoeg insekte en 'n droë skuilplek is 'n vereiste. Hulle eet kewers, termiete, motte, duisendpote, sprinkane, erdwurms en voëlkuikens terwyl hulle natuurlike vyande die leeu, luiperd en rooikat is. Een tot nege kleintjies word na 'n dratyd van ±5 weke gebore tussen Oktober en April. Hulle word tot 3 jaar oud.
Die diertjie loop meestal snags rond maar loop veral na reënbuie in die dag rond. Hulle het swak sig maar kan wurms en ander voedsel onder die grond ruik en uitgrawe.
Hibernasie
[wysig | wysig bron]Die Europese spesie gaan in 'n tipe winterslaap (hiberneer) gedurende die winter, weens die winterkoue. Dit duur tot in Maart of April, wanneer die Noordelike lente aanbreek en die diertjie sy gewone lewe hervat.
In die herfs eet die krimpvarkie besonders baie en berg 'n groot hoeveelheid liggaamsvet op. Daarna maak hy vir hom 'n nes van blare en gras in 'n holte of in 'n hol boomstam en gaan dan in sy winterslaap.
Die Suid-Afrikaanse spesie kom nog buite bewaringsgebiede voor. As hy aangeval word rol hy homself in 'n stewige stekelrige bal op.
Gewone krimpvarkies
[wysig | wysig bron]Die Wes-Europese krimpvarkie (Erinaceus europaeus) is waarskynlik die bekendste verteenwoordiger van die krimpvarkies met penne. Die Suider-Afrikaanse spesie (Erinaceus frontalis), wat van Oos-Kaap noordwaarts tot in Angola en Malawi voorkom, verskil nie veel van die Europese soort nie, behalwe dat hy geen winterslaap deurmaak nie. Die opvallendste kenmerk van die gewone krimpvarkie is die sowat 16 000 penne van 20 tot 30 mm lank wat die rug en die bokant van die kop bedek.
Die penne kan met behulp van die rugspiere opgelig word. Dit word gewoonlik gedoen wanneer die dier hom gedeeltelik of heeltemal oprol. Dit bied goeie beskerming teen natuurlike vyande en feitlik net groot roofvoëls kan krimpvarkies met hul kloue bykom. Die onderkant van die plomp liggaam is nie met penne nie, maar met 'n bruingrys pels bedek. Krimpvarkies se voorste paar pote is goed ontwikkel sodat hulle daarmee kan grawe.
Die kop word gekenmerk deur 'n spits, beweeglike neus en klein, ronde ore wat in die pels skaars gesien kan word. Die 36 tande van 'n krimpvarkie is baie skerp sodat die voedsel uitmekaar geskeur eerder as gekou word. Krimpvarkies word oral waar hulle kos en 'n droë skuilplek kan vind, aangetref. Die skuilplekke wissel van hol boomstamme, gate onder verlate plaashuise tot plekkies onder heinings (vandaar die Engelse naam "hedgehog"). Soms grawe hulle self 'n gat of vergroot 'n bestaande een.
Die nes word met blare of gras uitgevoer en deur slegs een dier bewoon. Mannetjies en wyfies vorm net ter wille van voortplanting tydelik pare. Krimpvarkies is hoofsaaklik nagdiere maar in gevangenskap is hulle ook bedags aktief. Die Europese krimpvarkie maak van Oktober tot Maart of April sy winterslaap deur. As voorbereiding eet die diere soveel meer dat hul gewig met sowat die helfte toeneem. Die winterslaap begin sodra die temperatuur, in die nes benede 16 °C daal, en wanneer dit benede 14,5 °C is, slaap die krimpvarkie al vas.
Sy liggaamstemperatuur neem af, maar daal nooit laer as die van die nes nie en ook nie benede 6 °C nie. Wanneer die nestemperatuur laer as 6 °C daal, word die krimpvarkie wakker en sy liggaamstemperatuur styg weer tot die normale 35 °C. Afgesien van hierdie verskynsel word krimpvarkies andersins ook tydens die winterslaap wakker, en soms verander hulle dan selfs hul slaapposisie. Kort na die winterslaap begin die paartyd. Die penne is geen hindernis tydens paring nie. Die draagtyd duur 5 tot 7 weke. By die Suider-Afrikaanse spesie word gewoonlik 2 en soms 4 kleintjies gebore, maar die Europese spesie kan tot 10 kleintjies baar.
Pasgebore kleintjies is sowat 60 mm lank en pienkerig van kleur. Hul penne is net sowat 3 mm lank en baie sag. Die wyfie maak die kleintjies alleen groot, en na 'n week kan hulle al hul penne laat rys. Die oë gaan na sowat 2 weke oop en op 6 weke lyk die kleintjies reeds soos hul ouers. Na ʼn jaar is hulle geslagsryp. 'n Mannetjie kan tot 30 cm lank word en 1 kg weeg. Krimpvarkies word gewoonlik tussen 3 en 5 jaar oud, hoewel dit bekend is dat sommige selfs al 10 jaar oud geword het. Van die sintuie is veral die gehoor en die reukvermoë goed ontwikkel, terwyl die gesigsvermoë beperk is. Die neus is die belangrikste orgaan waarmee voedsel gesoek word en waarskynlik speel die gevoelige snorhare ook hierby 'n rol.
Krimpvarkies eet hoofsaaklik insekte, plantdele en eiers, maar vul hul dieet dikwels ook met paddas, akkedisse of muise aan. Dit is bekend dat hulle soms slange - selfs die giftige adder - aanval, want die reptiele het geen verweer teen die penne nie. As die slang dood is, eet die krimpvarkie hom stuksgewys van agter op. Krimpvarkies is bestand teen gif wat vir ander soogdiere dodelik is, maar ly besonder onder parasiete omdat hulle nie hul penne kan skoon hou nie.
'n Eienaardige gedragspatroon by krimpvarkies is dat hulle soms hul penne met speeksel besmeer. Wanneer hulle op skerp ruikende voorwerpe soos byvoorbeeld sigaretstompies, seep of bepaalde blomme afkom, kou hulle dit tot hul bekke vol skuim is. Die skuim word dan op die penne gesmeer. Die doel hiervan is nog nie duidelik nie, maar dit is moontlik dat dit 'n vermommingstaktiek kan wees om hul eie reuk te verbloem. Krimpvarkiegetalle neem oor die hele verspreidingsgebied af.
Een rede hiervoor is dat hulle nooit vlug wanneer gevaar dreig nie, maar hulle oprol en dus makliker as ander diere op paaie doodgery word. Hoewel hulle nutsdiere vir die mens is omdat hulle skadelike insekte eet, word hulle dikwels gejag omdat hulle ook eiers vreet. Daar word ook in sommige gebiede op hulle jag gemaak omdat hulle bale maklik bek-en-klouseer opdoen en dit kan versprei. Krimpvarkies word ook as troeteldiere aangehou, maar dit word deesdae in verskeie Europese lande verbied. Aangesien hulle in Suid-Afrika beskermde wild is, word ʼn permit vir die aanhouding daarvan vereis.
Ander krimpvarkies
[wysig | wysig bron]Buiten die genus Erinaceus, waaronder die spesies van die gewone krimpvarkies geklassifiseer word, is daar nog 4 ander genera in die subfamilie van die krimpvarkies met penne. Die meeste van hulle lewe op steppes en in woestyne en min is oor hul le bekend. 'n Opvallende kenmerk is egter dat hulle groter ore as gewone krimpvarkies het, wat veral besonder lank is by verteenwoordigers van die genus Hemiechinus (langoorkrimpvarkies). Die subfamilie Echinosoracinae se verteenwoordigers staan algemeen as haarkrimpvarkies bekend.
Pleks van penne het hulle digte pelse en lang, kaal sterte wat hulle meer na rotte as na krimpvarkies laat lyk. Die verwantskap berus uitsluitlik op inwendige bou. Die bekendste spesie is die groot haarkrimpvarkie (Echinosorex gymnurus), wat 45 cm lank kan word. Hy leef in die bosse van Indo-Maleisië, Birma en Thailand en eet buiten insekte ook slakke en visse. Die ander spesies haarkrimpvarkies is ook tot Asië beperk, waar hulle dikwels in gebiede hoog bokant seespieël aangetref word.
Fotogalery
[wysig | wysig bron]-
Opgekrul in 'n bal. -
'n Krimpvarkie van links. -
'n Krimpvarkie van die regterkant.
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name
- Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes
- Hibernasie
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409575 band
- Die Soogdiergids van Suider-Afrika. Burger Cillié. 2009. ISBN 978-1-875093-46-5
- Rothmann, Anna: Klaasneus-hulle. Kaapstad: Tafelberg, 1975. ISBN 0-624-00479-1
- KENNIS, 1980, vol 5, bl. 866-867, ISBN 0 7981 0827 4