Tsaar

Tsaar (Russies: царь; Bulgaars en Serwies: цар) is ’n vorstelike titel vir die historiese heersers van Rusland, Bulgarye en Serwië. Afhangende van die tyd en land, kan tsaar keiser of koning beteken.

Die woord, wat van die Romeinse titel Caesar afgelei is, het aanvanklik keiser beteken. In Rusland en Bulgarye het dié betekenis mettertyd vervaag en teen die negentiende eeu het die woord eerder koning beteken. Nog later is die term vir vors in die algemeen gebruik, nie spesifiek vir ’n keiser of koning nie.

Tsaar was in die volgende lande die amptelike titel van die heersers:

Bulgarye in 913–1018, in 1185–1422 en in 1908–1946
Serwië in 1346–1371
Rusland van omstreeks 1547 tot 1721.

Etimologie en spelling

Die woord "tsar" is ’n vorm van die vroeëre "tsesar" en is afgelei van die Romeinse titel Caesar. Die verandering van "tsesar" in "tsar" het plaasgevind vanweë die gebruik om titels in Slawiese manuskripte in snelskrif te skryf. ’n Mens kan voorbeelde hiervan in die Oos-Slawiese Primêre Kronieke sien.

Betekenis in Russies

Pieter I, die laaste tsaar en eerste keiser van Rusland.

In teenstelling met die Latynse woord "imperator" het die Bisantyns-Griekse term "basileus" sowel politieke as Bybelse konnotasies gehad. Dit het aanvanklik iets soos vors beteken, maar het mettertyd koning begin beteken. Nog later het die woord die betekenis van keiser gekry as daar na monarge van dié tyd verwys is, maar Bisantynse bronne het steeds na die Bybelse en antieke konings as "basileus" verwys. Dié woord is altyd as tsaar vertaal in Slawiese vertalings van Griekse geskrifte, en dié dubbele betekenis is dus na Kerkslawies (en later Russies) oorgedra. Tsaar is dus vir keisers asook vir Bybelse en antieke konings gebruik.

Vandag word dit nie meer vir keisers gebruik nie. Dit verwys slegs na plaaslike historiese heersers, Bybelse en antieke konings of konings in feë- en derglike verhale. Die term koning ("korol", король) word gebruik vir veral Wes-Europese konings en buitelandse keisers word gewoonlik "imperator" (император) genoem eerder as "tsaar".

Grootprinse, tsaars en keisers

Die leiers van die ou Kiëf-Roes en Moskowië se titel was grootprins. Nadat grootprins Iwan III Rusland verlos het van die Tartaarse (Mongoolse) Juk, het hy na homself as tsaar begin verwys. Die eerste Russiese leier wat egter amptelik as tsaar gekroon is, was sy kleinseun, Iwan IV die Verskriklike (1547).

In die Weste was daar verwarring oor die vertaling van die woord. Daar is eindelik besluit om dit nie te vertaal nie, nes die titels "sjah" en "sultan". Die Russiese senaat en sinode het in 1721 die titel "keiser" (imperator) aan Pieter die Grote toegeken. Dit het tot in 1917, toe Nikolaas II geabdikeer het, die amptelike titel van die heersers gebly. Die titel tsaar is egter steeds algemeen gebruik en word vandag nog gebruik – in Russies sowel as ander tale.

Titels in die Russiese keisergesin

Tsesarewitsj Aleksei Nikolajewitsj, 1917.

Tsarina of tsaritsa (Russies царица) is die titel van ’n keiserin. Albei vorme word in Engels gebruik, maar tsaritsa is taamlik onbekend in Afrikaans. Die amptelike Russiese titel ná Pieter die Grote se veranderings was imperatritsa (императрица). Dit is gebruik vir vroulike heersers én die vroue van manlike heersers.
Tsesarewitsj (цесаревич) (letterlik "seun van die tsaar") was die titel van ’n manlike troonopvolger. Die volle titel was opvolger-tsesarewitsj (naslednik tsesarewitsj, наследник цесаревич).
Tsarewitsj (царевич) was die titel van die tsaar se ander seuns. Die woord is ook dikwels gebruik in die plek van tsesarewitsj. Seuns wat nie troonopvolgers was nie en húl seuns is amptelik groothertog of grootprins (weliki knjaz, великий князь) genoem.
Tsarewna (царевна) is gebruik vir ’n dogter of kleindogter van ’n tsaar of tsarina. Die amptelike titel was welikaja knjaginja (великая княгиня). Dit word vertaal as groothertogin of grootprinses.
Tsesarewna (цесаревна) was die titel van ’n tsesarewitsj se vrou.

Sien ook

Bronne en verwysings

George Ostrogorsky, "Avtokrator i samodržac", Glas Srpske kraljevske akadamije CLXIV, Drugi razdred 84 (1935), 95-187
John V.A. Fine jr., The Early Medieval Balkans, Ann Arbor, 1983
John V.A. Fine jr., The Late Medieval Balkans, Ann Arbor, 1987
Robert O. Crummey, The Formation of Muscovy 1304–1613, New York, 1987
David Warnes, Chronicle of the Russian Tsars, Londen, 1999
Die inskrywing tsar Geargiveer 2 Februarie 2017 op Wayback Machine in die 11de uitgawe van Encyclopædia Britannica (1911)
EtymOnline
WorldStatesmen- sien elke land