Buduq

Buduq
41°11′10″ şm. e. 48°22′07″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü	1.760 m
Saat qurşağı	UTC+04:00
Buduq
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Buduq — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun eyni adlı inzibati ərazi vahidində kənd və həmin ərazi vahidinin mərkəzi. Şahdağ xalqlarının nümayəndələrindən biri olan buduqluların tarixi, mərkəzi iqamətgahı. Quba xanlığı dövründə Buduq mahalının, Çar Rusiyası dövründə Buduq sahəsinin, SSRİ dövründə Buduq kənd sovetliyinin, hazırda Buduq bələdiyyəsinin mərkəzi (1999-cu ildən).

• Şimaldan-Karlac, Suxtəkələ, Tülər, Əlik və Xəngah
• Şərqdən-Söhüb
• Cənubdan-Rük
• Qərbdən Zeyid və Yergüc kəndləri ilə həmsərhəddir

Tarixi

Qədim tarixə məskənlərin bolluğu ilə seçilən Qubanın topanimakasına nəzər salsaq burada neçə-neçə yüzillər bundan əvvəl xatırlanan yeradlarının bolluqunu görərik. Buduq belə məskənlərdən biridir. Qubanin 64;km cənubi-qərbində, Qaraçayın sol sahillində 2 km aralı, Böyük-Qafqazın yan siisiləsinin yamacında yerləşən Buduq kəndi buduqluların yaşayış məskəni olmuş və indi də əsas yaşayış yerləri olaraq qalmaqdadır. Buduq yastanında Gülxana(Güləxana)karst maqarasının və eləcə də Qaraçayın sağ sahilində Əmbərə dağında insan əli ilə yonulmuş Qaşa mağarasının olması həmin ərazidə ibtidai insanların yaşadığından soraq verir. Meşəsiz dağll yamacda yerləşən Buduqun stareşi əhəmiyəti də böyükdür.

Buduq, 1880

Buduq kəndində buduq dilində danışan, buduqlular yaşayır. Buduq etnik qrupu, tarixi və etnoqrafik tərəfdən çox az araşdırılıb. Buduqluların mədəniyyətləri də dilləri kimi qrızlıların mədəniyyətnə çox yaxındır. Əldə olan məlumata görə, Buduq kəndinin əsası Qafqaz Albaniyası dövründə qoyulmuşdur. Əhalinin Sasani qoşunlarının qəfil basqınlarından qorunması üçün, kənd çətin keçilən yerdə salınmışdır. (276-cı ildən 651-ci ilə qədər şimali Azərbaycanın bir hissəsi İran dövləti olan Sasanilər tərəfindən işğal olunmuşdur).

Buduqlular kənd yolların keçilməsinin yalnız yay mövsümündə mümkün olduğu, tam ayrı bir ərazidə məskən salıblar. Buduqlular həmin ərazilərin ilkin sakinləridir. Kəndin yaxınlığında yerləşən Küləxana və Əmbərə dağında olan mağaralar, burada qədim sakinlərin mövcud olmasından xəbər verir. "Buduq" sözü qədim türk dillərində "dəliqanlı, hirsli" mənasını verir. "Buduq" oykonimi buduqlulara qonşu xalqlar, etnik qruplar tərəfində verilmiş addır. Buduqlular isə özlərini "budad" adlandırırlar.

Buduqlulara dair əldə olunan ilk tarixi məlumat XIII əsrin sonu XIV əsrin əvvəllərində yaşamış, Fəzlullah Rəşidəddinin "Came ət – təvarix" ("Tarixlərin toplusu") əsərində verilmişdir. Müəllif öz əsərində qeyd edir ki, bu qəbilə Tumbine xanın 5-ci oğlu Bat – Kulkinin nəslindən şaxələnmişdir. Çingiz xanın dövründə onların başçısı Uriday idi. Çingiz xan Tayciut qəbiləsi ilə vuruşduğu vaxt, budatlar Çingiz xanla müttəfiq idilər və onun qoşununa birləşmişdilər. Budatlardan çoxlu əmirlər olubmuş, lakin hal–hazırda adları məlum deyil.

Buduqlularla bağlı ilk rəsmi sənəd isə 1607-ci ildə Səfəvi hökmdarı I Şah Abbas tərəfindən verilmiş fərmandır. Buduq və buduqlular barədə XVlll və XlX əsrin əvvəllərində verilmiş Quba xanlarının – Həsənəli xanın, Fətəli xanın, Şeyxəli xanın fərmanları xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. A. A. Bakıxanovun "Gülüstani–İrəm" əsərində Buduğa və buduqlulara müəyyən yer verilmişdir. XVlll əsrdə Buduq eyni adlı mahalın mərkəzi olmuşdur. Buduqlular tarixən nəsillərə böyük və ya kiçik ailə birliklərinə bölünmüşlər və indi də həmin nəsillərin adı ilə tanınırlar. Kəndin qəbirstanlığında hər bir nəslin öz yeri olmuşdur. XX əsrin əvvəllərinə kimi Buduqun əhalisi 2500–3000 nəfər təşkil edirdi. Hal-hazırda kənddə 200–300nəfər əhali var. Sosial-iqtisadi şəraitlə əlaqədar olaraq sakinlərin çox hissəsi kəndi tərk etmişlər. Dağüstü, Qazmalar, Daliqaya, Qaraqız Buduq, Xaçmazda Ağyazı-Buduq, Dəvəçidə Yalavanc kəndləri Buduqlulardan ibarətdir.

Toponimikası

Kənd Qaraçayın sol sahilindən 2 km. aralı, Yan silsiləsinin yamacındadır. Azərbaycanın qafqazdilli etnik qruplarından biri olan buduqluların məskun olduğu kəndlərdən biridir. Etnotoponimdir.

Əhalisi

Kəndin əhalisinin etnik tərkibini "Şahdağ milli etnik qrupu" kimi fərqləndirilən buduqlular təşkil edir. Buduqlular Azərbaycanın milli etnik nümayəndələridir. Buduqluların ana dili Buduq dilidir.

Buduqlular digər dağ əhallisi kimi, oturaq həyat tərzi keçirmişlər. Onların əsas yaşayış məskənləri Buduq kəndi olmuşdur. Buduqun əhalisi payız gələndə öz sürüllərini orta zolağa, qışda isə daha düzən yerlərə qışlaqlara aparır, yaya kimi orada xüsusi hazırlanmış yerlərdə qalırdılar. Qışlaqlara adətən heyvanların saxlanması üçün yerlər-tövlələr, mağaralar olurdu.2019-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 300 nəfər əhali yaşayır.

Təhsil

2012-ci ildə kənddəki 9 illik orta məktəb 4 illik ibtidai məktəblə əvəz olunub.

İqtisadiyyatı

Buduqun təsərüfatının əsasını tarixən maldarlıq və qoyunçuluq təşkil etmişdir. Kəndin coğrafi mövqeyi, təbii şəraiti, geniş otlaq sahələririnə malik olması, əhalinin təsərüfatının bu sahəsi ilə məşğul olmasına imkan yaratmışdır.

Buduqlular qışlaq ve yaylaq şəraitində istifadə etməklə əsas diqqətlərini heyvandarlığın inkişafına vermişlər. Əkinçlik buduqluların təsərüfatında ikinci dərəcəli mövqe tutur. Buduq mahalının təbii şəraiti əkinciliyin inkişafına imkan yaratdığından bu sahəyə az fikir verilib.

Buduq evləri tarixən 2 otaqlı evlərdən ibarət olmuş və alt mərtəbədən adətən heyvan saxlanması üçün istifadə olunmuşdur. Otaqlardan biri qonaq otağı hesab edilirdi. Bununla belə Buduq evləri xarici baxımdan gözəgəlimi olmamışdır. Dağ əhalisi eləcədə buduqlular, var-dövləti gözəl tikillilərdə deyil, xalça, gəbə, palaz, yəhər, xurcun, corab, şal və s toxuyur və bunların müəyyən qismin satış üçün hazırlayırdılar. Buduqlular İslamın sünni təriqətinə mənsubdular. Kənddə məscid mövcuddur.

Şəkillər

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Xarici keçidlər

• Qubanın Buduq kəndi sirlərlə doludur Arxivləşdirilib 2013-01-28 at the Wayback Machine
• google map, Buduq
• Buduq
• Turistlərin kəşfini gözləyən, dağlarından süd arxı çəkilən — qədim Buduq kəndi FOTOREPORTAJ. azertag.az  (az.)
• Azərbaycan Respublikası Quba Rayon İcra Hakimiyyəti
• Buduq Cəmiyyətinin internet səhifəsi