Kerəşenlər

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Kerəşenlər
Sayları və yaşadığı ərazilər
Dili tatar dili
Dini pravoslav
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kerəşenlər və ya kryaşenlər (tatar. керәшеннәр, tatar. керәшен татарлары; rus. крещён - xaç suyuna salınan və ya xristian olan) — Volqayanı və Ural bölgələrdə yaşayan tatar xalqının subetnik qrupu.

Tarix

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Kerəşenlərin mənşəyi mübahisəlidir. Akademik mənbələrin çoxluqunda onlar tatar xalqının tərkibi hissəsi kimi sayılır.[1][2] Eyni zamanda onların bəziləri özlərini ayrı xalq kimi sayır.[3]

Etnoqraflar və tarixçilər kerəşenlərin formalaşmasını XVI-XIX əsrlərdə həm könüllü, həm də zor şəkildə baş verən xristianlaşma ilə əlaqəndirir.[4][5][6][7] Kerəşenlərin ilk dalğası Qazan və Həştərxan xanlıqların işğalından az sonraki zor xristianlaşmalar nəticəsində baş verib. Halbuki, onların çoxu sonra İslama geri qayıdıb və beləliklə Xristianlıq o tatarlar arasında kiçik sıçrayış eləyib.[8]

Kerəşenlərin daha davamlı mövcudluğu Rusiya İmperiyasının XVIII əsrdəki törətdiyi məscidlərin məhvi və müsəlmanların əzilməsi ilə bağlıdır. Anna İvanovna hökümranlığı zamanı çox sayda müsəlman zorla xristianlaşdırılıb.[9] Yeni çevirənlər vergilərdən azad olunub, onlara bəzi imtiyazlar və yeni dinlərini öyrənmək üçün vəsaitlər verilib. Dini dəyişən tatarların çoxluğu bunu inanclarına görə yox, maddi və ya siyasi səbəblərə görə eləyib.[8] Onların bir çoxu gizli şəkildə İslama ibadət etməyə davam edirdi.[9] XIX əsrin sonunda artıq bir neçə mini İslama geri qayıdıb.[8][9]

Xristianlaşmanın ayrı dalağaları kerəşenləri ayrı qruplara bölüb: XVI-XVII əsrlərdə xristianlaşmış qrup (köhnə xristianlaşmış taratlar - rus. старокрещённых татар)[10] və XVIII əsrdə xristianlaşmış (yeni xristianlaşmış tatarlar - rus. новокрещённые татары).[1][11] Dolayısıyla, beş qrup formalaşıb: Qazan tatar, yelabuj, molkeyevsk, çistopolsk və nağaybəklər.[1][12]

Mədəniyyət

[redaktə | vikimətni redaktə et]

XVI-XVII əsrlərdə kerəşenlərin təhsil imkanları az idi. Amma, XVIII əsrdə onlara verilən imtiyazlar ilə birlikdə, onlar üçün bir sıra tikilişlər aparılıb. O cümlədən, ilk dini dəyişənlər üçün tatar məktəbi 1863-cü ildə, ilk seminariya isə 1872-ci ildə təsis olunub.[8]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Уразманова, Чешко, 2001
  2. ↑ Кадырова Г. А.Этнокультурные взаимодействия кряшен с другими народами Волго-Уральского региона : по материалам народного костюма Arxivləşdirilib 2020-02-03 at the Wayback Machine // Культурология традиционных сообществ: Матер. Всероссийск. науч. конфер. молодых ученых / Отв. ред. М.Л. Бережнова. — Омск: ОмГПУ, 2002. — С. 27-30
  3. ↑ Никитина, Г. А. "Кряшены Удмуртии: этнокультурный портрет". Вестник Удмуртского университета. Серия: История и филология. 3 cild. Ижевск: УдГУ. 2012. 73–81.
  4. ↑ Татарская энциклопедия: В 5 т., — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2006. — Т. 3., стр. 462.
  5. ↑ Татары / Отв. ред. Р. К. Уразманова, С. В. Чешко. — М.: Наука, 2001. — 583 с. — (Народы и культуры)
  6. ↑ "Исхаков Р. Р. Культ мусульманских святых в религиозно-обрядовой традиции татар-кряшен волго-уралья (XIX – начало ХХ В.) // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. — Тамбов: Грамота, 2015. —№ 12 (62): в 4-х ч. Ч. III. — С. 78-81. — ISSN 1997-292X" (PDF). 2016-03-14 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-03.
  7. ↑ Д.М. Исхаков. Татарская нация: история и современное развитие. Казань 2002
  8. ↑ 1 2 3 4 Akiner, Shirin. Islamic peoples of the Soviet Union : with an appendix on the non-Muslim Turkic peoples of the Soviet Union : an historical and statistical handbook (2nd). London: KPI. 1986. 431–432. ISBN 0-7103-0188-X.
  9. ↑ 1 2 3 Bennigsen, Alexandre. Muslims of the Soviet empire : a guide. Wimbush, S. Enders. Bloomington: Indiana University Press. 1986. 234. ISBN 0-253-33958-8.
  10. ↑ Ислаев Ф. Г. Православные миссионеры в Поволжье. — Казань: Татарское книжное издательство, − 1999.
  11. ↑ Татарская энциклопедия: В 5 т., — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2006. — Т. 3., стр. 462.
  12. ↑ Раздел 2. Кряшены (историко-этнографический очерк) // Исхаков Д. М. Татарская нация: история и современное развитие. Казань: Магариф, 2002
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kerəşenlər&oldid=7793551"