Xərclərin uçotu
| Mühasibat uçotu |
|---|
 |
| Əsas anlayışlar |
| Maliyyə hesabatları |
| Mühasibat uçotunun sahələri |
| Audit |
| Maliyyə nəzarəti |
Xərclərin uçotu — müəssisənin fəaliyyətində yaranan bütün xərclərin sistemli şəkildə izlənməsi, qeydiyyatı və analizi prosesidir. Həm əməliyyat səmərəliliyini artırmaq,[1] həm də maliyyə qərarlarının qəbulunda dəstək olmaq üçün istifadə olunan[2] vacib mühasibatlıq alətidir. Xərclərin uçotu həm maliyyə mühasibatlığı, həm də menecment mühasibatlığında mühüm rol oynayır.[3]
Beləliklə, xərclərin uçotu yalnız mühasibatlıq prosesinin bir hissəsi deyil, həm də şirkətin uzunmüddətli uğuru üçün strateji alətdir.[4]
Məqsədi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Hər bir məhsul və ya xidmətin istehsalı və satışı üçün tələb olunan xərcləri müəyyənləşdirmək.[5] Fərqli fəaliyyətlər və bölmələr üzrə xərclərin bölüşdürülməsini anlamaq. Xərclərin analizi vasitəsilə resurslardan daha səmərəli istifadə etmək yollarını tapmaq. Xərcləri gəlirlərlə müqayisə edərək mənfəətliliyi hesablamaq.[6] Qiymət təyin etmə, istehsalın genişləndirilməsi və ya məhsul çeşidinin dəyişdirilməsi kimi qərarlarda xərclərin analizi mühüm rol oynayır.
Növləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Xərclərin uçotu üçün əvvəlcə xərclərin növlərini başa düşmək vacibdir. Xərclər müxtəlif əsaslara görə təsnif edilir.
- Fəaliyyət növünə görə
- Birbaşa xərclər — müəyyən bir məhsul və ya xidmətin istehsalına birbaşa aid olan xərclər. Məsələn, xammal xərcləri və işçi qüvvəsinə çəkilən birbaşa əmək haqqı.
- Dolayı xərclər — istehsal prosesinə dolayı yolla aid olan xərclər. Məsələn:[7]
- İcarə haqqı
- Elektrik enerjisi
- Menecerlərin maaşı
- Davranışına görə
- Sabit xərclər — fəaliyyət həcmi dəyişsə də, sabit qalan xərclər. Məsələn, ofis icarəsi və aylıq avadanlıq amortizasiyası.
- Dəyişən xərclər — fəaliyyət həcminə birbaşa bağlı olan xərclər. Məsələn, xammal xərcləri və istehsal prosesi zamanı istifadə olunan enerji.[8]
- Yarı-sabit və ya qarışıq xərclər — həm sabit, həm də dəyişən elementləri özündə birləşdirən xərclər. Məsələn, telefon xərcləri (sabit abunə haqqı və əlavə danışıq haqqı).[9]
- Funksional təyinatına görə
- İstehsal xərcləri — məhsul və ya xidmətlərin istehsalı ilə bağlı olan xərclər.
- Administrativ xərclər — şirkətin ümumi idarəetmə fəaliyyətinə aid xərclər.[10]
- Satış və marketinq xərcləri — məhsulun satışı və bazara çıxarılması ilə bağlı olan xərclər.
Metodları
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Tam xərclərin uçotu (ing. Full Costing) — məhsulun maya dəyərinə həm birbaşa, həm də dolayı xərclər daxil edilir. Bu metod adətən uzunmüddətli qiymət təyin etmə strategiyalarında istifadə olunur.[11]
- Marjinal xərclərin uçotu (ing. Marginal Costing) — məhsulun maya dəyərinə yalnız dəyişən xərclər daxil edilir. Bu metod qərar qəbul etmə prosesində istifadə edilir (məsələn, əlavə sifarişin qəbul edilməsi).
- Fəaliyyət əsaslı xərclərin uçotu (ing. Activity-Based Costing, ABC) — dolayı xərcləri spesifik fəaliyyətlərə bölüşdürməklə, məhsul və xidmətlərin daha dəqiq maya dəyərini hesablamağa imkan verir.
- Standart xərclərin uçotu (ing. Standard Costing) — gözlənilən və ya standart xərclər müəyyən edilir, sonra faktiki xərclərlə müqayisə edilir. Bu metod xərclərin nəzarətində çox effektivdir.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ "Cost Accounting vs. Managerial Accounting - AccountingVerse". accountingverse.com (ingilis). 2016-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-16.
- ↑ Vanderbeck, Edward J. Principles of Cost Accounting - Edward J. Vanderbeck - Google Books. Cengage Learning. February 2012. ISBN 978-1133187868. İstifadə tarixi: 2013-03-01.
- ↑ Bhabatosh Banerjee, Cost accounting : theory and practice
- ↑ Performance management, Paper f5. Kaplan Publishing UK. Pg 3
- ↑ Australian Government. "Types of inventory". www.business.gov.au (ingilis). 2018-07-23. 2019-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-30.
- ↑ Management Accounting & Control. India: Icfai Business School. 15–16. 2023-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-10.
- ↑ Performance management, Paper f5. Kaplan Publishing UK. Pg 17
- ↑ Brian H. Maskell; Bruce Baggaley; Larry Grasso, Practical Lean Accounting, Productivity Press, New York, NY, December 19, 2003
- ↑ Mocciaro Li Destri A., Picone P. M. & Minà A. (2012), Bringing Strategy Back into Financial Systems of Performance Measurement: Integrating EVA and PBC, Business System Review, Vol 1., Issue 1. pp.85-102.
- ↑ Federal Acquisition Regulation, Subpart 15.4 - Contract Pricing Arxiv surəti 1 dekabr 2024 tarixindən Wayback Machine saytında, accessed 30 March 2023
- ↑ Government Accountability Office, Decision: Matter of DKW Communications, Inc. Arxiv surəti 17 iyul 2024 tarixindən Wayback Machine saytında, file B-411853.2; B-411853.3; B-411853.4, published 8 January 2016, accessed 30 March 2023
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Kaplan, Robert S. and Bruns, W. Accounting and Management: A Field Study Perspective (Harvard Business School Press, 1987) ISBN 0-87584-186-4
- Nicholson, Jerome Lee , and John Francis Deems Rohrbach. Cost accounting. New York: Ronald Press, 1919.
- Blocher, Stout, Juras and Cokins,Cost Management - A Strategic Emphasis, 7th Edition (McGraw-Hill 2016).
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]
Lüğətlər və ensiklopediyalar | |
|---|---|
| Normativ yoxlama |
