Андрэй Сахараў

Андрэй Сахараў
Андрей Сахаров
Род дзейнасьці	фізыка, палітыка
Дата нараджэньня	21 траўня 1921(1921-05-21)[…]
Месца нараджэньня	Масква, СССР
Дата сьмерці	14 сьнежня 1989(1989-12-14)[…] (68 гадоў)
Месца сьмерці	Масква, СССР
Прычына сьмерці	інфаркт міякарда
Месца пахаваньня	Вастракоўскія могілкі[d]
Месца вучобы	фізычны факультэт МДУ[d] (1942)
Занятак	фізык, праваабаронец, ядзерны фізык, палітык
Навуковая сфэра	фізыка
Месца працы	Фізычны інстытут імя Пятра Лебедзева РАН[d] Фізычны інстытут імя Пятра Лебедзева РАН[d] Фізычны інстытут імя Пятра Лебедзева РАН[d]
Сябра ў	Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Расейская акадэмія навук, Акадэмія навук СССР, Француская акадэмія навук, Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d] і Амэрыканскае філязофскае таварыства[d]
Бацька	Dmitri Ivanovich Sakharov[d]
Маці	Yekaterina Sakharova[d]
Узнагароды	Фрыт Орд[d] (1980) Гуманіст году[d] (1980) мэдаль Эліята Крэсана[d] (1985) Акадэмічны мэдаль[d] (1989) прэмія Гайнца Р. Пагельса ў галіне правоў чалавека[d] (1979) прэмія Чына дэль Дука[d] (1974) прэмія Томала[d] (1984) прэмія Леа Сыларда[d] (1983) прэмія міру Альбэрта Айнштайна[d] (1988) ганаровы доктар Агайскага штатнага ўнівэрсытэту[d] ганаровы доктар Гронінгенскага ўнівэрсытэту[d] ганаровы доктар Габрэйскага ўнівэрсытэту ў Ерусаліме[d] сябра Амэрыканскага фізычнага таварыства[d] ганаровы доктар Унівэрсытэту Кэё[d] ганаровы доктар Атаўскага ўнівэрсытэту[d] ганаровы доктар Брусэльскага вольнага ўнівэрсытэту[d] (1985) Q126373749? (26 верасьня 1989)
Сайт	sakharov.space
Андрэй Сахараў у Вікісховішчы

Андрэй Дзьмітрыевіч Сахараў (па-расейску: Андрей Дмитриевич Сахаров; 21 траўня 1921, Масква — 14 сьнежня 1989, тамсама) — савецкі фізык, дысыдэнт і праваабаронца.

Біяграфія

Сахараў нарадзіўся ў сям’і настаўніка фізыкі. У 1938 г. з адзнакай скончыў школу і паступіў на фізычны факультэт МДУ, які скончыў на выдатна ў эвакуацыі ў Ашгабадзе ў 1942 г.

У верасьні 1942 г. Сахараў быў накіраваны на ваенны завод на Волзе, дзе працаваў інжэнэрам. Пасьля некалькіх пасьпяховых публікацыяў Сахараў у 1945 быў залічаны ў Фізычны інстытут Акадэміі Навукаў СССР.

У 1948 г. Сахараў быў уключаны ў навукова-дасьледчую групу па распрацоўцы тэрмаядзернае зброі, дзе цягам наступных гадоў працаваў над звышсакрэтнымі савецкімі абарончымі праектамі. У 1950 г. разам з акадэмікам І. Е. Тамам Сахараў распрацаваў ідэю магнітнага тэрмаядзернага рэактару, які лёг у аснову кіраванага тэрмаядзернага сынтэзу. У 1953 г. СССР пасьпяхова выпрабаваў першую вадародную бомбу. Сахараў стаў акадэмікам, тройчы Героям сацыялістычнае працы (1953, 1956, 1962), ляўрэатам Сталінскае (1953) і Ленінскае (1956) прэміяў.

У 1953—1968 гг. грамадзка-палітычныя погляды Сахарава моцна зьмяніліся. Займаючыся праблемамі ўплыву радыяцыі на спадчыннасьць, Сахараў стаў адным з ініцыятараў Дамовы аб забароне ядзерных выпрабаваньняў у трох асяродзьдзях. У 1964 і 1965 ён выступаў супраць магутнага Т. Д. Лысенкі, які не даваў разьвівацца навукам, у прыватнасьці генэтыцы. У 1966 г. Сахараў падпісаўся ў калектыўным лісьце 23 зьезду КПСС супраць адраджэньня культу Ёсіфа Сталіна, зьвяртаўся да ўладаў з пратэстамі супраць перасьледу іншадумцаў, патрабаваў адмены сьмяротнага пакараньня, рэабілітацыі дэпартаваных народаў.

У 1968 г. Сахараў быў адхілены ад сакрэтнае працы за публікацыю крытычнага артыкулу. У 1969 г. амаль усе свае ашчаджэньні ён ахвяраваў на будаўніцтва анкалягічнае лячэбніцы і ў Чырвоны Крыж. У 1974 г. на атрыманую міжнародную прэмію Сахараў заснаваў фонд дапамогі дзецям палітзьняволеных. Ён бараніў правы чалавека, нягледзячы на папярэджаньні і пагрозы ўладаў. Адкрыты ціск на яго пачаўся ў 1973 годзе.

У 1975 г. Сахараў атрымаў Нобэлеўскую прэмію міру. У 1979, калі савецкія войскі ўвайшлі ў Аўганістан, Сахараў тройчы выступаў з крытыкай інтэрвэнцыі, і заклікаў савецкіх кіраўнікоў вярнуць войскі на радзіму.

22 студзеня 1980 г. ён быў арыштаваны і сасланы з жонкай у горад Горкі, дзе быў памешчаны пад хатні арышт. Сахараў тройчы (у 1981, 1984 і 1985) абвяшчаў галадоўку, якая заканчвалася гвалтоўным кармленьнем у шпіталі.

У ссылцы Сахараў напісаў адну зь яго асноўных грамадзкіх працаў — «Небясьпека тэрмаядзернае вайны», дзе ён прапанаваў канкрэтныя крокі агульнага раззбраеньня.

Пасьля прыходу да ўлады Міхаіла Гарбачова ў 1985 Сахараў быў вернуты ў Маскву. У 1989 ён быў абраны народным дэпутатам СССР і актыўна выступіў супраць дыктатуры КПСС, за ідэалягічны плюралізм, рынкавую эканоміку, пры гэтым працягваючы заставацца барацьбітам за маральнасьць у палітыцы. Сусьветна вядомы навуковец, сябра шматлікіх навуковых аб’яднаньняў розных краінаў сьвету, Сахараў быў абраны ў склад камісіі па выпрацоўцы новае дэмакратычнае канстытуцыі і пасьпеў выказаць сваё бачаньне дзяржаўнага і эканамічнага ладу краіны.

Андрэй Сахараў памёр напрыканцы 1989 году ад інфаркту. Яго здароўе было падарванае яшчэ з часоў ссылкі ў Горкім.

Эўрапарлямэнт з 1985 г. прысуджае Прэмію імя Сахарава людзям і арганізацыям, якія займаюцца абаронай правоў чалавека. Імём Андрэя Сахарава названыя плошчы ў Ерэване, Нюрнбэргу і Львове. У 2006 годзе яе атрымаў беларус, экс-кандыдат у прэзыдэнты Беларусі Аляксандар Мілінкевіч.

Вонкавыя спасылкі

• Архіў Сахарава  (рас.)
• Музэй і грамадзкі цэнтар А. Д. Сахарава  (рас.)