Амедэо Мадыльяні

Амедэо Мадыльяні
італ.: Amedeo Modigliani
Мадыльяні ў 1918 годзе
Дата нараджэння	12 ліпеня 1884(1884-07-12)[…]
Месца нараджэння	Ліворна, правінцыя Ліворна, Таскана, Італія
Дата смерці	24 студзеня 1920(1920-01-24)[…] (35 гадоў)
Месца смерці	Парыж, Францыя
Месца пахавання	Пер-Лашэз Grave of Amedeo Modigliani and Jeanne Hébuterne[d]
Грамадзянства	Каралеўства Італія
Дзеці	Jeanne Modigliani[d]
Род дзейнасці	мастак, скульптар, рысавальнік
Жанр	яскравы прадстаўнік экспрэсіянізму
Вучоба	Акадэмія прыгожых мастацтваў[d] Фларэнтыйская акадэмія мастацтваў[d] Венецыянская акадэмія прыгожых мастацтваў[d]
Мастацкі кірунак	мастацтва эпохі мадэрну[d]
Уплыў	Брынкушы, Тулуз-Латрэк, Сезан, Пікаса, Рэнуар
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Амедэо (Едыда) Клементэ Мадыльяні (італ.: Amedeo Clemente Modigliani; 12 ліпеня 1884, Ліворна, Італія — 24 студзеня 1920, Парыж, Францыя) — італьянскі мастак і скульптар, адзін з самых вядомых мастакоў канца XIX — пачатку XX стагоддзя, яркі прадстаўнік экспрэсіянізму.

Мадыльяні вырас у Італіі, дзе вывучаў антычнае мастацтва і творчасць майстроў эпохі Адраджэння, пакуль у 1906 годзе не пераехаў у Парыж. У Парыжы ён пазнаёміўся з такімі значнымі мастакамі, як Пабла Пікаса і Канстанцін Брынкушы, якія аказалі вялікі ўплыў на творчасць Мадыльяні. Мадыльяні меў слабое здароўе — ён часта пакутаваў ад захворванняў лёгкіх і ва ўзросце 35 гадоў памёр ад сухотаў. Пра жыццё мастака вядома толькі з нешматлікіх вартых даверу крыніц.

Спадчыну Мадыльяні складаюць пераважна карціны і эскізы, аднак з 1909 па 1914 гады ён займаўся ў асноўным скульптурамі. Як на палотнах, так і ў скульптуры, асноўным матывам Мадыльяні з'яўляўся чалавек. Акрамя гэтага захаваліся некалькі пейзажаў; нацюрморты і карціны жанравага характару не цікавілі мастака. Часта Мадыльяні звяртаўся да твораў прадстаўнікоў Рэнесансу, а таксама да папулярнага ў той час афрыканскага мастацтва. У той жа час творчасць Мадыльяні нельга аднесці ні да аднаго з сучасных напрамкаў таго часу, як напрыклад, кубізм або фавізм. З-за гэтага мастацтвазнаўцы разглядаюць творчасць Мадыльяні асобна ад асноўных плыняў таго часу. Пры жыцці працы Мадыльяні не мелі поспеху і сталі папулярнымі толькі пасля смерці мастака — на апошніх аўкцыёнах «Сотбіс» у 2010 годзе дзве карціны Мадыльяні былі прададзеныя па рэкордных для яго спадчыны цэнах — 60,6 і 68,9 мільёна долараў ЗША.

Біяграфія

Дом у Ліворна, у якім нарадзіўся Мадыльяні

Дзяцінства

Амедэо Мадыльяні нарадзіўся ў сям'і яўрэяў-сефардаў Фламінія Мадыльяні і Яўгеніі Гарсен у Ліворна (Таскана, Італія). Ён быў самым малодшым (чацвёртым) з дзяцей. Яго старэйшы брат, Джузэпэ Эмануэле Мадыльяні (1872—1947, сямейнае імя Мена), — пасля вядомы італьянскі палітык-антыфашыст. Прадзед яго маці, Саламон Гарсен, і яго жонка Раджына Спіноза пасяліліся ў Ліворна яшчэ ў XVIII стагоддзі (аднак іх сын Джузэпэ ў 1835 годзе пераехаў у Марсель); сям'я бацькі перабралася ў Ліворна з Рыма ў сярэдзіне XIX стагоддзя (сам бацька нарадзіўся ў Рыме ў 1840 годзе). Фламінія Мадыльяні (сын Эмануэле Мадыльяні і Алімпіі Дэла Рокка) быў горным інжынерам, кіраваў вугальнымі шахтамі ў Сардзініі і кіраваў амаль трыццаццю акрамі лясных угоддзяў, якімі валодала яго сям'я.

Да часу з'яўлення на свет Амедэо справы сям'і прыйшлі ў заняпад; маці прыходзілася зарабляць на жыццё выкладаннем французскай мовы і перакладамі, у тым ліку твораў Габрыэля д'Анунцыа. У 1886 годзе ў доме Мадыльяні пасяліўся яго дзед — збяднелы Ісак Гарсен, які да сваёй смерці займаўся выхаваннем унукаў. У доме таксама жыла яго цётка Габрыэла Гарсэн (пасля скончыла жыццё самагубствам) і такім чынам Амедэо з дзяцінства быў пагружаны ў французскую гаворку, што пазней палегчыла яму інтэграцыю ў Парыжы. Лічыцца, што менавіта рамантычная натура маці аказала велізарны ўплыў на светапогляд юнага Мадыльяні. Яе дзённік, які яна пачала весці неўзабаве пасля нараджэння Амедэо, з'яўляецца адным з нямногіх дакументальных крыніц аб жыцці мастака.

Ва ўзросце 11 гадоў Мадыльяні захварэў плеўрытам, у 1898 годзе — тыфам, які быў у той час невылечным захворваннем. Гэта стала паваротнай кропкай яго жыцця. Па аповядах яго маці, лежачы ў ліхаманкавым трызненні, Мадыльяні трызніў шэдэўрамі італьянскіх майстроў, а таксама распазнаў сваё прызначэнне ў якасці мастака. Пасля выздараўлення бацькі дазволілі Амедэо кінуць школу, каб той мог пачаць браць урокі малявання і жывапісу ў ліворнскай Акадэміі мастацтваў.

Вучоба ў Італіі

У 1898 годзе Мадыльяні пачаў наведваць у Ліворна прыватную мастацкую студыю Гульельма Мікеле. У свае 14 гадоў ён быў малодшым з вучняў у сваім класе. Акрамя ўрокаў у студыі з моцнай арыентацыяй на імпрэсіянізм, у атэлье Джына Раміці Мадыльяні вучыўся маляваць аголеную натуру. Да 1900 года здароўе юнага Мадыльяні пагоршылася, у дадатак ён захварэў на сухоты і вымушаны быў разам са сваёй маці правесці зіму 1900—1901 гадоў у Неапалі, Рыме і на Капры. Са свайго падарожжа Мадыльяні напісаў пяць лістоў свайму сябру Оскару Гілья, з якіх можна даведацца пра стаўленне Мадыльяні да Рыма.

Увесну 1901 года Мадыльяні рушыў услед за Оскарам Гілья ў Фларэнцыю — яны сябравалі нягледзячы на дзевяцігадовую розніцу ва ўзросце. Пасля праведзенай у Рыме зімы вясной 1902 года Мадыльяні паступіў у Вольную школу жывапісу аголенай натуры (Scuola libera di Nudo) у Фларэнцыі, дзе навучаўся майстэрству ў Джавані Фаторы. Менавіта ў той перыяд ён пачаў наведваць фларэнційскія музеі і цэрквы, вывучаць мастацтва Адраджэння.

Праз год, у 1903 годзе, Мадыльяні зноў рушыў услед за адным Оскарам, у гэты раз у Венецыю, дзе застаўся да пераезду ў Парыж. У сакавіку ён паступіў у венецыянскі Інстытут прыгожых мастацтваў (Istituto di Belle Arti di Venezia), працягваючы пры гэтым вывучэнне работ старых майстроў. На Венецыянскай біенале 1903 і 1905 гадоў Мадыльяні пазнаёміўся з працамі французскіх імпрэсіяністаў — скульптурамі Радэна і прыкладамі сімвалізму. Лічыцца, што менавіта ў Венецыі ён заахвоціўся да гашышу і пачаў прымаць удзел у спірытычных сеансах.

Парыж

У пачатку 1906 года, з невялікай сумай грошай, якую змагла сабраць для яго была маці, Мадыльяні пераехаў у Парыж, пра які марыў ужо некалькі гадоў, таму што спадзяваўся знайсці разуменне і стымул да творчасці ў асяроддзі парыжскіх мастакоў. У пачатку XX стагоддзя Парыж з'яўляўся цэнтрам сусветнага мастацтва, маладыя невядомыя мастакі хутка станавіліся знакамітымі, адкрываліся ўсё больш авангардныя напрамкі жывапісу. Першыя месяцы Мадыльяні праводзіў у парыжскіх музеях і цэрквах, знаёміўся з жывапісам і скульптурай у залах Луўра, а таксама з прадстаўнікамі сучаснага мастацтва. Спачатку Мадыльяні жыў у камфартабельным гатэлі на правым беразе, бо лічыў яго адпаведным свайму сацыяльнаму становішчу, аднак неўзабаве зняў невялікую студыю на Манмартры і пачаў наведваць заняткі ў Акадэміі Каларосі. У той жа час Мадыльяні пазнаёміўся з Марысам Утрыло, з якім яны засталіся сябрамі на ўсё жыццё. Тады ж Мадыльяні бліжэй сышоўся з паэтам Максам Жакобам, якога затым неаднаразова маляваў, і Пабла Пікаса, якія пражывалі паблізу ад яго ў Бата-Лавуар. Нягледзячы на сваё няважнае здароўе, Мадыльяні прымаў актыўны ўдзел у шумнай жыцця Манмартра. Адным з першых яго парыжскіх сяброў стаў нямецкі мастак Людвіг Майднер, які яго назваў «апошнім прадстаўніком багемы».

Падчас пражывання ў Парыжы Мадыльяні адчуваў вялікія фінансавыя цяжкасці: хоць яго маці рэгулярна пасылала яму грошы, іх не хапала для выжывання ў Парыжы. Мастаку прыходзілася часта змяняць кватэры. Часам ён нават пакідаў свае творы ў кватэрах, калі быў вымушаны сыходзіць з чарговага прытулку, так як не мог аплаціць кватэру.

«Яўрэйка», 1908

год

У 1907 годзе Мадыльяні пасяліўся ў асабняку, які здаваў маладым мастакам доктар Поль Аляксандр. Малады лекар стаў першым заступнікам Мадыльяні, іх сяброўства доўжылася сем гадоў. Аляксандр купляў малюнкі і карціны Мадыльяні (у яго калекцыі апынуліся 25 жывапісных і 450 графічных работ), а таксама арганізоўваў для яго заказы на партрэты. У 1907 годзе некалькі работ Мадыльяні былі выстаўлены ў Восеньскім салоне, у наступным годзе па патрабаванні Поля Аляксандра ён выставіў пяць сваіх работ у Салоне Незалежных, сярод іх партрэт «Яўрэйка». Работы Мадыльяні засталіся без увагі публікі, паколькі не належалі да моднага тады кірунку кубізм, які паўстаў у 1907 годзе і чыімі заснавальнікамі з'яўляюцца Пікаса і Жорж Брак. Увесну 1909 года праз Аляксандра Мадыльяні атрымлівае першы заказ і піша партрэт «Амазонка».

Скульптура

Галава. 1912

У красавіку 1909 года Мадыльяні пераехаў у атэлье на Манпарнас. Праз свайго заступніка ён пазнаёміўся з румынскім скульптарам Канстанцінам Бранкузі, які пасля зрабіў на Амедео велізарны ўплыў. Некаторы час Мадыльяні аддаваў перавагу заняткам скульптурай перад маляваннем. Казалі нават, што для сваіх скульптур Мадыльяні краў каменныя блокі і драўляныя шпалы з будаўнічых пляцовак метро, якое ўводзіцца ў той час. Сам мастак ніколі не клапоціцца адмаўленнем чутак і выдумак у свой бок. Існуюць некалькі версій, чаму Мадыльяні змяніў сферу дзейнасці. Па адной з іх, мастак даўно марыў заняцца скульптурай, але не меў тэхнічных магчымасцей, якія сталі яму даступныя толькі пасля пераезду ў новае атэлье. Па іншай, Мадыльяні захацеў выпрабаваць свае сілы ў скульптуры з-за няўдачы яго карцін на выставах.

У 1910 годзе Мадыльяні пазнаёміўся з маладой рускай паэткай Ганнай Ахматавай. Іх гарачае рамантычнае захапленне адзін адным доўжылася да жніўня 1911 года, калі яны рассталіся, каб ніколі больш не ўбачыцца.

У 1911 годзе Мадыльяні выставіў каменныя скульптуры галоў (слупы пяшчоты) у атэлье партугальскага мастака Амадэа дэ Соуза-Кардосу. Тады ў яго ўзнікла ідэя стварэння «храма Прыгажосці», для якога ён распрацаваў матыў карыятыды. У 1912 годзе Мадыльяні выставіў у Восеньскім салоне сем скульптурных галоў, некаторыя з іх былі нават набытыя. Там жа ён пазнаёміўся са скульптарамі Жакобам Эпштэйнам і Жакам Ліпшыцам. Вясной 1913 года Мадыльяні правёў у Ліворна, дзе пасяліўся непадалёк ад кар'ера. У тым жа годзе Мадыльяні вярнуўся да жывапісу.

Вяртанне да жывапісу і Першая сусветная вайна

Мыдыльяні, Пікаса и Андрэ Сальмон каля ўваходу ў «Ратонда». 1916

У 1914 годзе выбухнула Першая сусветная вайна. Мадыльяні, насуперак яго жаданню, не ўзялі на вайсковую службу з прычыны дрэннага здароўя, таму ён правёў ваенныя гады разам з невялікай групай мастакоў, якія засталіся ў Парыжы. Пікаса, Хуан Грыс і Хаім Суцін былі ў тыя гады заўсёднікамі кафэ «Ратонда» на Манпарнасе. Прызваны ў армію Поль Аляксандр разарваў кантракт з мастаком, і новым заступнікам Мадзільяні становіцца ўладальнік мастацкай галерэі і калекцыянер Поль Гіём, які выстаўляў працы мастака ў сваёй галерэі.

У чэрвені 1914 года Мадыльяні пазнаёміўся з таленавітай і эксцэнтрычнай англічанкай Беатрыс Гасцінгс, якая ўжо паспела паспрабаваць сябе на ніве артысткі цырку, паэткі, падарожніка і мастацтвазнаўцы. Беатрыс стала спадарожніцай Амедэо, яго музай і ўпадабанай мадэллю — ён прысвяціў ёй 14 партрэтаў. Сувязь з Беатрыс доўжылася больш за два гады. Паэтка працавала ў Парыжы аглядальнікам англійскай газеты «The New Age» і апісвала грамадскае жыццё горада. Акрамя іншага яна напісала ў газеце пра ўжыванне Мадыльяні і яго сябрамі Марысам Утрылло і Хаімам Суціным алкаголю і гашышу. Тэма ўжывання наркотыкаў мастакамі была падхопленая прэсай.

У 1915 годзе Мадыльяні пераехаў разам з Беатрыс на вуліцу Норвейн на Манмартры, дзе ён напісаў партрэты сваіх сяброў Пікаса, Суціна, Жака Ліпшыца і іншых знакамітасцей таго часу. Менавіта партрэты зрабілі Мадзільяні адной з цэнтральных фігур парыжскай багемы.

Праз Майсея Кіслінга Мадыльяні пазнаёміўся з польскім паэтам Леапольдам Збароўскім, які разам з жонкай Ганнай узяў мастака пад заступніцтва. Леапольд пасяліў падапечнага ў сваёй кватэры, даваў яму грошы і аплачваў расходныя матэрыялы.

Па замове Збароўскі ў перыяд 1916—1917 гадоў былі напісаны каля 30 палотнаў у жанры ню. 3 снежаня 1917 года была адкрыта выстаўка работ Мадыльяні ў галерэі Берты Вэйл. Галерэя размяшчалася насупраць паліцэйскага ўчастка, і вартавыя закона, абураныя выглядам выстаўленых ню Мадыльяні, прымусілі апошняга зачыніць экспазіцыю ўсяго праз некалькі гадзін пасля адкрыцця.

Паўднёвая Францыя — Парыж

Жанна Эбютэрн

У красавіку 1917 года Мадыльяні сустрэў дзевятнаццацігадовую Жанну Эбютэрн, студэнтку Акадэміі Каларосі. Жанна стала асноўнай мадэллю мастака — Мадыльяні адлюстраваў яе на палотнах не менш за 25 разоў. Праз некаторы час маладыя людзі пачалі жыць сумесна, а ў 1918 годзе пакінулі Парыж з-за пагрозы приходу нямецкіх войскаў, адправіўшыся на поўдзень Францыі. У гэты перыяд Мадыльяні вярнуўся да жанру партрэта, гатовыя працы ён адпраўляў на продаж у Парыж.

Пра жыццё Мадыльяні ў гэты перыяд вядома няшмат: спачатку кампанія жыла ў Кань-сюр-Мер, затым пераехала ў Ніцу. 29 лістападзе 1918 года на свет з'явілася дачка Мадзільяні і Эбютэрн, якую — у гонар маці — назвалі Жаннай. Дзякуючы Збароўскаму, працы Мадыльяні былі выстаўлены ў Лондане і атрымалі захопленыя водгукі.

У маі 1919 года мастак вярнуўся ў Парыж, дзе прыняў удзел у Восеньскім салоне. Даведаўшыся аб паўторнай цяжарнасці Жанны, пара вырашыла заручыцца, аднак вяселле так і не адбылася з-за захворвання Мадыльяні на сухоты ў канцы 1919 года.

Мадыльяні памёр 24 студзеня 1920 года ад сухотнага менінгіту ў адной з парыжскіх клінік. Днём пазней, 25 студзеня, скончыла жыццё самагубствам Жанна Эбютэрн, якая знаходзілася на 9-м месяцы цяжарнасці. Амедэо быў пахаваны ў сціплай магіле без помніка на яўрэйскім участку могілак Пер-Лашэз. У 1930 годзе, праз 10 гадоў пасля гібелі Жанны, яе рэшткі былі пахаваны ў суседняй магіле. Іх дзіця ўдачарыла сястра Мадыльяні.

Галерэя

• 
  Партрэт Мод Абрантэ, 1907 г.
• 
  "Маленькі селянін", 1918 г., Лондан

Спасылкі

• Модильяни Амедео (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі (Праверана 28 ліпеня 2010)
• Амедэо Мадзільяні. Карціны і біяграфія
• Усе карціны і жыццяпіс Амедэо Мадзільяні
• Архівы Амедэо Мадзільяні Архівавана 19 кастрычніка 2007.
• Амедэо Мадзільяні як ікона стылю Архівавана 28 снежня 2010. GQ жнівень 2009