Маргіналіі

«Кодэкс Emilianense» з пазнакамі на палях

Маргіналіі (познелац.: marginalis «які знаходзіцца на краі»; ад лац.: margo «край») — малюнкі і запісы на палях кніг, рукапісаў, лістоў, якія змяшчаюць каментары, тлумачэнні, меркаванні адносна фрагментаў тэксту або думкі, выкліканыя імі.

Маргіналіі на палях старажытных кніг

«Кодэкс Дурлах» з палямі, багата аздобленымі раслінным арнаментам

Хлудаўскі псалтыр, псалом «На рэках Вавілонскіх» з маргінальнымі ілюстрацыямі, якія паказваюць іўдзееў

Першапачаткова «маргінал» — малюнкі і арнаменты, якія ўпрыгожваюць палі сярэднявечнага ілюстраванага рукапісу, а часам нават надпіс на іх, якая магла зусім не адпавядаць агульнай канцэпцыі афармлення кнігі. Напрыклад — «Апакаліпсіс» з раскошна выкананымі сцэнамі канца света, а на палях надпіс перапісчыка: «як баляць пальцы ад холаду» ці «калі я нарэшце скончу гэтую главу». Шырока вядомыя маргіналы ў Астраміравым Евангеллі. У гэтым сэнсе тэрмін «маргінал» як «нешта лішняе, што выбіваецца з агульнага рэчышча» перавандраваў у сацыялогію.

Маргіналіі вядомых чытачоў

Гісторыкі, якія займаліся вывучэннем творчай спадчыны класікаў марксізму-ленінізму, сведчаць, што ў кнігах з асабістых бібліятэк У. І. Леніна і І. В. Сталіна маецца мноства паметак, каментарыяў, аўтографаў, зробленых чарнільнымі ручкамі і карандашамі чырвонага і сіняга колеру.

Велізарная колькасць паметак захавалася на палях кніг з асабістай бібліятэкі Вальтэра. Гэтыя запісы былі выдадзеныя ў некалькіх тамах пад назвай «Корпус чытацкіх памет Вальтэра».

Маргіналіі як літаратурны жанр

У літаратуры XX веку функцыянальныя асаблівасці маргіналій падштурхоўваюць розных аўтараў да выкарыстання тэрміна ў якасці вызначэння іх твораў — пераважна лірычных, свайго роду «запісак на палях» або «думак услых».

Маргіналіі ў тыпаграфіцы

У сучаснай тыпаграфіцы маргіналіяй або «ліхтарыкам» называецца загаловак, размешчаны на полі старонкі. Звычайна такія загалоўкі прымяняюцца ў навучальных або даведачных выданнях, каб палегчыць пошук па даведкавым звестках або не разрываць выклад матэрыялу. У большасці выпадкаў рэкамендуецца пазбягаць прымянення загалоўкаў-маргіналій, паколькі яны зніжаюць памер вобласці ліста, адведзенай пад асноўны тэкст.

Літаратура

• Пространство рукописи. От формы внешней к форме внутренней. Материалы конференции / Рецензенты: кандидат исторических наук М. А. Бойцов, кандидат исторических наук Г. А. Попова. — ИВИ РАН. — М., 2010. — 189 с. — 150 экз. — ISBN 978-5-94067-294-4.

Спасылкі

• Валянціна Сітнікава. Маргиналии ў бібліятэчнай кнізе — спроба скласці агульны партрэт чытача-старшакласніка.