П’ер Лоці

П’ер Лоці
фр.: Pierre Loti
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	фр.: Louis Marie Julien Viaud
Псеўданімы	Pierre Loti
Дата нараджэння	14 студзеня 1850(1850-01-14)[…]
Месца нараджэння	Рашфор, дэпартамент Прыморская Шаранта, рэгіён Пуату — Шаранта, Францыя
Дата смерці	10 чэрвеня 1923(1923-06-10)[…] (73 гады)
Месца смерці	Андай, canton of Hendaye[d], arrondissement of Bayonne[d], дэпартамент Атлантычныя Пірэнеі, рэгіён Аквітанія, Метраполія Францыі, Францыя
Пахаванне	родны дом П’ера Лоці[d]
Грамадзянства	Францыя
Бацька	Théodore Viaud[d]
Жонка	Аканэ-Сан[d] і Жанна-Амелія-Бланка Фран дэ Фер’е[d]
Дзеці	Samuel Viaud[d]
Альма-матар	ліцэй Генрыха IV[d] ваенна-марская школа[d]
Месца працы	Le Figaro
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, ваенна-марскі афіцэр, раманіст, эсэіст, аўтар дзённіка, журналіст, пісьменнік-падарожнік, фатограф
Гады творчасці	1875 — 1923
Мова твораў	французская
Грамадская дзейнасць
Член у	Французская акадэмія (10 чэрвеня 1923) Грэчаскае філалагічнае таварыства Канстанцінопаля[d]
Прэміі	прэмія Вітэ[d] (1886)
Узнагароды
Подпіс
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

П’ер Лоці (фр.: Pierre Loti), сапраўднае імя Луі Мары-Жульен Віа (фр.: Louis Marie-Julien Viaud; 14 студзеня 1850 — 10 чэрвеня 1923) — французскі марскі афіцэр і празаік, вядомы сваімі экзатычнымі раманамі і апавяданнямі.

Біяграфія

Жульен Віа нарадзіўся 14 студзеня 1850 года ў горадзе Рашфор на атлантычным узбярэжжы Францыі, у пратэстанцкай сям’і. Пачатковую адукацыю атрымаў на радзіме, у 17 гадоў паступіў у ваенна-марское вучылішча ў Брэсце, далей лёс быў звязаны з ваенным флотам.

Паступова прасоўваючыся па службе, даслужыўся ў 1906 годзе да капітана; са студзеня 1910 года — у рэзерве.

Пісьменнік памёр у сваёй хаце ў Андаі і быў пахаваны на востраве Алерон. Яго імя носіць адна з алей на Марсавым полі. На Таіці ў Фаўтауа ў гонар Лоці названы невялікі вадаём і ўсталяваны помнік. На ўзгорку ў стамбульскім раёне Эюп, адкуль Лоці часта любаваўся панарамай бухты Залаты Рог, адкрыта кафэ «П’ер Лоці». Разам з тым на працягу XX стагоддзя запатрабаванасць кніг Лоці — аднаго з самых папулярных пісьменнікаў Францыі свайго часу — няўхільна зніжалася, а ў англамоўным свеце яго імя апынулася трывала забытым.

Творчасць

Пісьменніцкую дзейнасць пачаў у 1876 годзе, калі пасля наведвання Канстанцінопаля яго калегі пераканалі Лоці пачаць публікацыю ўрыўкаў з дзённіка. Вынікам быў ананімна апублікаваны раман «Азіядэ» (фр.: Aziyadé) у 1879 годзе, часткова любоўны раман, часткова аўтабіяграфія, як і працы яго прыхільніка Марселя Пруста.

Падарожжы ў экзатычныя краіны давалі сюжэты і месцы дзеяння раманам Лоці. Падарожжа на два месяцы ў Папеэтэ ў 1872 годзе прывяло да публікацыі ў 1880 годзе «палінезійскай ідыліі» «Шлюб Лоці» (фр.: Le Mariage de Loti), па матывах якой Леа Дэліб стварыў оперу «Лакмэ» (1883). Менавіта гэтая кніга абудзіла цікавасць да Палінезіі мастака Поля Гагена.

Наступным творам стаў «Раман аднаго спагі» (1881), дзеянне якога разгортвалася ў Сенегале. У 1882 годзе Лоці выдаў зборнік з чатырох кароткіх твораў, трох апавяданняў і падарожнага твора пад назвай «Кветкі нуды» (фр.: Fleurs d'ennui).

У 1883 годзе Лоці прыцягнуў шырокую ўвагу грамадскасці. Спачатку ён апублікаваў раман «Мой брат Іў» (фр.: Mon Frère Yves), які апісвае жыццё французскага марскога афіцэра (П’ера Лоці) і брэтонскага марака (Іў Кермадэк, натхнёны таварышам Лоці П’ерам ле Корам). Эдмунд Гос назваў гэты раман «адным з яго [Лоці] найбольш характэрных твораў». Па-другое, падчас службы ў Танкіне (паўночны В’етнам) у якасці ваенна-марскога афіцэра на борце браняносца Atalante, Лоці апублікаваў тры артыкулы ў газеце «Le Figaro» у верасні і кастрычніку 1883 года пра зверствы, якія адбыліся падчас бітвы пры Тун-Ане (20 жніўня 1883 года), напад французаў на в’етнамскую прыбярэжную абарону Хюэ. За такую неасцярожнасць яму пагражалі адхіленнем ад службы, што спрыяла набыццю шырокай вядомасці ў грамадстве. У 1884 годзе яго сябар Эміль Пувілон прысвяціў яму свой раман «Нявінны».

У 1886 годзе выйшаў раман з жыцця брэтонцаў — «Ісландскі рыбак» (фр.: Pêcheur d'Islande). У «Брытанскай энцыклапедыі» (1911) раман ахарактарызаваны як вяршыня творчасці пісьменніка. Крытыкі адзначалі, што Лоці не без поспеху спрабаваў адаптаваць імпрэсіянісцкую тэхніку для літаратурнай творчасці.

П’ер Лоці (справа) разам з «мадам Хрызантэмай» і П’ерам ле Корам у Японіі (1885)

У 1887 годзе быў апублікаваны раман «Мадам Хрызантэма», натхнёны летнім візітам 1885 года ў Нагасакі, дзе Лоці ўзяў сабе часовую жонку-японку. У першыя пяць гадоў пасля выхаду ў свет раман вытрымаў 25 выданняў і быў перакладзены на шэраг моў. Гэты раман шмат у чым вызначыў вобраз Японіі ў масавай свядомасці еўрапейцаў канца XIX стагоддзя і стаў асновай для 2-х опер: «Мадам Хрызантэма» Андрэ Месажэ (1887) і «Мадам Батэрфляй» Джакама Пучыні (1904).

У 1890 годзе Лоці апублікаваў «У Марока» (фр.: Au Maroc), запіс аб падарожжы ў Фес у кампаніі з французскім пасольствам, і «Гісторыя дзяцінства» (фр.: Le Roman d'un enfant), белетрызаваныя ўспаміны пра дзяцінства Лоці, якія моцна паўплывалі на Марселя Пруста. Зборнік «надзвычай канфідэнцыяльных і сентыментальных успамінаў» пад назвай «Кніга жалю і смерці» (фр.: Le Livre de la pitié et de la mort) быў апублікаваны ў 1891 годзе.

Лоці на карыкатуры Ж. Гута для Vanity Fair (1895)

Лоці знаходзіўся на борце судна ў алжырскім порце, калі да яго прыйшлі весткі аб яго выбары 21 мая 1891 года ў Французскую акадэмію. У 1892 годзе ён апублікаваў «Прывід Усходу» (фр.: Fantôme d'orient), кароткі раман, створаны пасля наступнай паездкі ў Канстанцінопаль, своеасаблівы працяг «Азіядэ» (фр.: Aziyadé). Ён апісаў візіт на Святую Зямлю ў трох тамах «Пустыня, Іерусалім і Галілея» (1895—1896), а ў 1897 годзе напісаў раман «Рамунча» — апавяданне пра кантрабандыстаў у правінцыі баскаў. Ён быў навеяны адносінамі з басконкай Хуанай-Хасефай Крус Гаінса, з якой пісьменнік пражыў да самай смерці і якая нарадзіла яму чатырох дзяцей. У 1898 годзе Лоці сабраў свае пазнейшыя эсэ пад назвай «Фігуры і рэчы, якія прайшлі» (фр.: Figures et Choses qui passaient).

У 1899—1900 гадах Лоці пабываў у Брытанскай Індыі, свае ўражанні ён апублікаваў у 1903 годзе ў кнізе «Індыя без англічан» (фр.: L'Inde (sans les anglais)). Восенню 1900 года ён быў перакінуты ў Кітай для ўдзелу ў падаўленні Баксёрскага паўстання. Успаміны пра ўбачанае былі выпушчаныя ў 1902 годзе пад назвай «Апошнія дні Пекіна» (фр.: Les Derniers Jours de Pékin). Далей Лоці публікаваў раманы, дзеянне якіх разгортвалася ў Японіі («Трэцяя маладосць спадарыні Прун» (фр.: La Troisième jeunesse de Mme Prune), 1905) і Егіпце («Смерць у Філе» (фр.: La Mort de Philae), 1908).

У 1904 годзе Лоці разам з Эмілем Ведэлем пераклаў на французскую мову шэкспіраўскага «Караля Ліра», які быў пастаўлены на сцэне тэатра Антуан.

У 1912 годзе Лоці разам з Жудзіт Гацье ажыццявіў пастаноўку п’есы «Дачка Нябёсаў» у Новым тэатры Нью-Ёрка з Сарай Бернар у галоўнай ролі.

Лоці ў вобразе фараона (1893).

Эксцэнтрычнасць

Як і англійскі пісьменнік Рычард Фрэнсіс Бёртан, Лоці сваімі паводзінамі кідаў выклік умоўнасцям маралі віктарыянскай эпохі. Пры мініятурным росце ён надаваў вялікую ўвагу сваёй фізічнай форме. Каб не набраць вагу, пісьменнік абсталяваў свой асабняк залай для гімнастычных практыкаванняў. Ён любіў пазіраваць перад фатографамі ў самых экзатычных строях, часцяком паўаголеным (часам у адной насцегнавай павязцы), каб развеяць чуткі, быццам ён носіць гарсэт.

У квір-літаратуразнаўстве «Мой брат Іў» разглядаецца як адзін з першых у Еўропе раманаў аб аднаполым каханні. Сястра Напалеона III сцвярджала, што на флоце Лоці «заспелі за актам мужаложству», аднак крымінальны пераслед быў згорнуты. Лоці акружаў сябе сімпатычнымі маракамі і ў 1888 годзе прывёў на абед да А. Дадэ матроса з аголенымі грудзьмі.

Мячэць у доме-музеі Лоці

Дом Лоці ў Рашфоры, абвешчаны пасля яго смерці музеем, — адметны помнік архітэктурнай эклектыкі. Пакоі дома стылізаваныя пад жыллё гуманіста эпохі Адраджэння, іспанскага ідальга і турэцкага пашы. Лоці асабіста ўдзельнічаў у аздабленні ўсіх інтэр’ераў, уключаючы роспіс сцен. У слабаасветленую гатычную залу гаспадар дапускаў тых гасцей, якія маглі размаўляць з ім на старафранцузскай гаворцы часоў Людовіка XI.

У так званай мячэці Лоці змясціў прадметы, прывезеныя з падарожжаў па Усходзе, у т.л. пяць саркафагаў і кедравую столь адной з мячэцяў Дамаска. Падобна на героя дэкадэнцкага рамана «Наадварот», ён збіраў муміфіцыраванных кошак з Егіпта, бранзалеты сенегальскіх танцоўшчыц, японскую храмавую скульптуру і многія іншыя цацанкі, для захоўвання якіх купіў дом суседа. Некаторыя з скрынь, дастаўленых на склад Лоці з далёкіх краін, да гэтага часу не былі адчыненыя, і іх змест невядомы.