Хвойныя

Хвойныя
Ілюстрацыя з кнігі Ernst Haeckel's, Kunstformen der Natur (1904).
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Хвойныя
Міжнародная навуковая назва
Pinophyta (Rupr.)
Сінонімы
Coniferae
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   18024 NCBI   3312 EOL   4062 FW   82139

Хвойныя (Pinophyta, Coniferae) — аддзел (клас) голанасенных раслін.

Батанічнае апісанне

Разнаспоравыя дрэвы і кусты з монападыяльным галінаваннем. Ствол складанай будовы, з другасным патаўшчэннем. Разгалінаванне хвойных монападыяльнае. Часта ў іх утвараюцца аднолькавыя парасткі са спіральным лістаразмяшчэннем (цісавыя, араўкарыевыя). У некаторых іншых хвойных развіваюцца парасткі двух тыпаў: падоўжаныя i пакарочаныя (брахібласты). Падоўжаныя парасткі валодаюць неабмежаваным ростам і пакрыты шматлікімі спіральна размешчанымі лістамі ігольчастай, лускападобнай ці плеўчатай формы. Такія парасткі забяспечваюць асноўны прырост дрэва. Пакарочаныя парасткі развіваюцца непасрэдна ў пазухах ападальных лусак падоўжаных парасткаў. Яны кароткія, нарастаюць павольна. На вяршыне нясуць пучок збліжаных лістоў (2-5-8 і да 40 штук — кедр). Сцябло мае слабаразвіты асяродак, моцную другасную драўніну, кальцо камбію, другасную флаэму, кару з моцным коркам. Драўніна хвойных з трахеід з асяродкавымі прамянямі. У кары — смаляныя хады з эфірнымі алеямі (жывіца).

Лісце пераважна шматгадовазялёнае, звычайна дробнае суцэльнае, лускападобнае, падоўжанае пляскатае або іголкападобнае (ігліца). У некаторых відаў араўкарыевых і падакарпавых лісты даволі вялікія ланцэтнай і шы-окаланцэтнай формы. У некаторых лісты лускаватыя, дробныя (кіпарыс). Лісты звычайна сядзячыя, цэльныя, рэдка выемчатыя на вяршыні (піхта). Памеры вельмі вагаюцца: ад 1-2 см (елка) да 30-40 см (сасна балотная). У араўкарыі лісты пласціністыя 17-18 см даўжыні і 4-5 см шырыні.

Кветак няма. Амаль ва ўсіх сучасных відаў ёсць раздзельнаполыя стробілы — укарочаныя рэпрадуктыўныя парасткі (т. зв. мужчынскія і жаночыя шышкі).

Для сістэматыкі хвойных пэўнае значэнне мае т.з. ліставая падушачка (месца прымацавання ліста да сцябла).

Пашырэнне

Гэта найбольш шматлікая група раслін сярод сучасных голанасенных. Геалагічная гісторыя іх пачынаецца ад ранняга каменавугальнага перыяду.

Пашыраны па ўсім зямным шары (акрамя Антарктыды), асабліва ва ўмераных шыротах Паўночнага паўшар’я. Многія з іх: сасна, елка, лістоўніца, піхта — утвараюць вялікія плошчы хвойных лясоў у паўночным паўшар’і, а таксама ў паўднёвым (Вогненная Зямля, Новая Зеландыя, Тасманія). У гарах хвойныя часта ўтвараюць лясы нават у тропіках.

Найбольш шырока распаўсюджаны параўнальна маладыя роды хвойных: Picea, Pinus, Abies, Larix і інш. Менш распаўсюджаны больш старажытныя роды хвойных: секвоя, таксодыум (Паўночная Амерыка), крыптамерыя, метасеквоя (Усходняя і Паўднёва-Усходняя Азія), агаціс (Новая Зеландыя), араўкарыя (Аўстралія, Чылі).

На Беларусі 5 родаў (елка, піхта, хвоя, ціс, ядловец), каля 100 відаў і форм інтрадукаваны ў сады і паркі. Многія з хвойных — лесаўтваральнікі.

Сістэматыка

Адрозніваецца адзін сучасны і тры вымерлых парадкі:

• †Cordaitales — Кардаітавыя
• Pinales — Хвоі
  • Araucariaceae — Араўкарыевыя
  • Cupressaceae — Кіпарысавыя
  • Pinaceae — Сасновыя
  • Podocarpaceae — Падакарпавыя
  • Sciadopityaceae
  • Taxaceae — Цісавыя
• †Vojnovskyales
• †Voltziales — Вольтцыевыя

Значэнне для чалавека

Маюць вялікае водаахоўнае і проціэразійнае значэнне, узбагачаюць атмасферу кіслародам, паветра фітанцыдамі і аэраіонамі, даюць каштоўную драўніну і сыравіну для цэлюлозна-папяровай і хімічнай вытворчасці. Выкарыстоўваюцца як лекавыя і дэкаратыўныя расліны. Насенне некаторых відаў ядомае. З жывіцы атрымліваюць шкіпінар, каніфоль, дзёгаць.

Літаратура

• Вынаеў Г. Голанасенныя // БЭ ў 18 т. Т. 5. Мн., 1997.