Дидро, Дени

Дидро Дени
	Дидро Дени
	Denis Diderot
Çуралнă вăхăт:	[[]], [[]]
Вилнĕ вăхăт:	[[]], [[]]
Ăслăх сфери:	философи, материализм

Дидро хушаматлă урăх çынсем çинчен Википедире статьясем пур.

Дени́ Дидро́ (фр. Denis Diderot — франс çыравçи, философ-çутлăхçи тата драматургĕ. Петербургри ăслăхсен академин ютçĕр хисеплĕ пайташĕ (1773)^[1].

Биографи

Лангре хулара (Шампань) çуралнă. Ашшĕ — Дидье Дидро (1685—1759), çĕçĕ тăвакан тата метрдотель, амăшĕ — Анжелика Виньерон (1677—1748). Пиллĕк ача çӳратнă, виççĕшĕ çитĕннĕ: Дениз Дидро (1715—1797) тата кĕçĕнни Пьер-Дидье Дидро (1722—1787), тата, йăмăкĕ-аппăшĕ — Анжелика Дидро (1720—1749). Артур МакКэндлеса Уилсон сăмахĕсемпе, Дени Дидро хăйĕн Дениз кузинипе мухтаннă, хăш чухне ăна «Ама-Сократ» тенĕ^[2].

Дидро вĕренме иезуитсен Лангресри колледжĕңче пуçланă, 1732 çулта философи облаçĕнче гуманитари ăслăхĕсен магистрĕ степенне тивĕçнĕ. Кайран вăл Парис университетĕнчи д `Аркур (Le collège d’Harcourt) колледже вĕренме кĕнĕ. 1735 çулта Дидро хакаллăха куçас шухăша ăшран кăларнă^[3] те вара Парисе юридици факультетне кĕнĕ. Анчах та вĕренесси чылая пыман, 1740-мĕш çулсен пуçламăшĕнче Дидро çыравçă тата тăлмач пулас тенĕ^[3]. Ăсчах профессине илес мар тенĕшĕн ашшĕ унран пăрăннă, вара тепĕр вунă çул хушши пултарулăх çыннисем хушшинче пурăннă^[4].

1742 çулта вăл Жан-Жак Руссопа туслашнă. 1743 çулта ашшĕне хăйĕнчен тата аяккарах тĕксе ярать — турăна ĕненекен Антуанетта Шампьон (Anne-Antoinette Champion; 1710—1796) католичкăна качча илет. Шампьон чухăнрах, виçĕ çул аслăрах пулнă, унăн ашшĕ те, хĕр тупри те пулман. Çак мăшăрланăва пурĕ те ырламан. Вĕсен 1753 çулта юпа уйăхĕнче хĕрача çуралнă, ăна амăшпе Дидро монахиня-йăмăкне чысласа Мари-Анжелика (1824 ç. вилнĕ, качча кайсан — Каруайон) ят панă. Йăмăкĕ монастăрьте вилнĕ хыççăн Дидро тĕн пирки урăхла шухăшлама тытăннă. Ăна пулах Дидро Ла Религиоза пирки роман çырать, сюжетпе хĕрарăмăн монастăре кайма тивет, унта ĕнтĕ ытти монахиньăсем ăна асапсем кӳреççĕ^[4].

1765 çулта Дидро хăйĕн пурлăх тăрăмне лайăхлатас, çаплах хăйĕн хĕрне качча пама тупра пухас шутпа хăйĕн чаплă библиотекине сутма шутланă^[5]. Унăн тусĕ, Парисри вырăс элчи (1762 çултанпа), Д. А. Голицын кнеç II Екатеринăна çак пухмача илме сĕнет^[6]. Раççей императрици çыравçан библиотекине питĕ пысăк хакпа (15 000 ливр) илнĕ, Дидро виличченех хăйĕн кĕнекисемпе усă курма пултарнă, хăйне библиотекарь пулма ирĕк парать. Кĕнекисене Парисре арендăланă çурта куçарнă. Çак истори пĕрлĕхре сĕмлĕ резонанс янă, çакăнпа Аслă Екатерина ăнăçлă хăйĕншĕн усă курнă. 1785 çулта юпа уйăхĕнче, Дидро вилсен, унăн библиотекине Санкт-Петербурга куçарнă та Эрмитажăн пĕр залĕнче вырнаçтарнă. Çапах та çак библиотека пĕр вырăнта мар, ăна Раççейри тĕрлĕ кĕтесе вырнаçтарнă^[7]^[5].

Дидро тĕрлĕ çулсенче Бабути (Mlle. Babuti) мадмуазельпе, Мадлен де Пуазьепе (Madeleine de Puisieux), Софи Волландпа (Sophie Volland) тата де Мод (Mme de Maux) мадампа çывăх пулнă^[8]. Софи Волланд патне çырнă çырăвĕсем чуна уçса калаçнипе вунсаккăрмĕш ĕмерти литература пуянлăхĕнче паллă вырăн йышăнаççĕ^[9].

Дидро 1784 çулта утăн 31-мĕшĕнче эмфизема амакĕпе вилнĕ^[10].

Кинематограф

Дамы Булонского леса (1945) — режиссёр Робер Брессон, экранизация одной из историй в романе Дени Дидро «Жак фаталист».
Монахиня (1966) — режиссёр Жак Риветт. Точное название фильма — «Сюзанна Симонен, монахиня Дени Дидро».
Жак-фаталист и его хозяин (ТВ, 1984) — режиссёр Клод Сантелли.
Распутник (2000) — режиссёр Габриэль Агийон.
Фаталист (2005) — режиссёр Жуан Бутелью.
Монахиня (2013) — режиссёр Гийом Никлу.

Асăнмалăх

1979 çулта Тĕнчери астрономсен пĕрлешĕвĕ Уйăхăн тӳнтер енĕнчи кратера Дени Дидро ятне панă.

Асăрхавсем

^ Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская энциклопедия, 1986. — 2 500 000 экз. — ISBN ИБ№115
^ Arthur M. Wilson. Diderot: The Testing Years, 1713—1759. New York: Oxford University Press, 1957, p. 14 [1]
^ ¹^тата² Curran, Andrew Diderot and the Art of Thinking Freely. — Other Press, 2019. — ISBN 978-159051-670-6
^ ¹^тата² Arthur Wilson, Diderot (New York: Oxford, 1972).
^ ¹^тата² Королев С. В Библиотека Дидро: опыт реконструкции. — СПб: Российская национальная библиотека, 2016. — ISBN 978-5-8192-0516-7
^ Кучеренко Г. Дидро и Д. А. Голицын // Французский ежегодник 1984. — М.: Наука, 1986.
^ Альбина Л. Л Книги великого энциклопедиста (О библиотеке Д. Дидро). maxbooks.ru. Тĕрĕсленĕ 30 Ҫу уйӑхӗн 2019.
^ Will Durant The Story of Civilization Volume 9: The Age of Voltaire. — Simon&Schuster, 1965.
^ Will Durant The Story of Civilization Volume 9:The Age of Voltaire. — Simon&Schuster, 1965.
^ Denis Diderot. www.nndb.com. Тĕрĕсленĕ 20 Ака уйӑхӗн 2018.

Литература

Вартофский М. Дидро и развитие материалистического монизма // Вартофский М. Модели. Репрезентация и научное понимание. — М.: Прогресс, 1988. — С. 324—375. — ISBN 5-01-001033-X
Длугач Т. Б. Дени Дидро. — М.: Мысль, 1975.
Королев С. В. Библиотека Дидро: опыт реконструкции. — СПб.: Российская национальная библиотека, 2016. — 223 с.: ил. — ISBN 978-5-8192-0516-7.
Потёмкина Л. Я. «Монахиня» Дидро и пути становления французского социального романа в 20-50-х годах XVIII века. Автореф. … канд. филол. наук. — М.: Мысль, 1961.
Korolev, Serguei V. La Bibliotheque de Diderot: Vers une reconstitution. Ferney-Voltaire: Centre international d’etude du XVIIIe siecle, 2014. ISBN 978-2-84559-093-9.
Werner Raupp: Denis Diderot. "Weiß man je, wohin man geht?" Ein Lesebuch. Mit einem Geleitwort von Peter Prange. Rottenburg a.N.: Diderot Verlag 2008 (2. ed. 2009).

Каçăсем

Племянник Рамо — текст диалогов на русском и французском языках.
Дидро, Дени Максим Мошков вулавăшĕнче
Страница Дени Дидро в библиотеке «Философия и атеизм»
Дени Дидро и его энциклопедия

[1] Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская энциклопедия, 1986. — 2 500 000 экз. — ISBN ИБ№115

[2] Arthur M. Wilson. Diderot: The Testing Years, 1713—1759. New York: Oxford University Press, 1957, p. 14 [1]

[:0-3] ¹^тата² Curran, Andrew Diderot and the Art of Thinking Freely. — Other Press, 2019. — ISBN 978-159051-670-6

[Arthur_Wilson_1972-4] ¹^тата² Arthur Wilson, Diderot (New York: Oxford, 1972).

[:1-5] ¹^тата² Королев С. В Библиотека Дидро: опыт реконструкции. — СПб: Российская национальная библиотека, 2016. — ISBN 978-5-8192-0516-7

[6] Кучеренко Г. Дидро и Д. А. Голицын // Французский ежегодник 1984. — М.: Наука, 1986.

[7] Альбина Л. Л Книги великого энциклопедиста (О библиотеке Д. Дидро). maxbooks.ru. Тĕрĕсленĕ 30 Ҫу уйӑхӗн 2019.

[Age_of_Voltaire_675-6-8] Will Durant The Story of Civilization Volume 9: The Age of Voltaire. — Simon&Schuster, 1965.

[Age_of_Voltaire_675-9] Will Durant The Story of Civilization Volume 9:The Age of Voltaire. — Simon&Schuster, 1965.

[10] Denis Diderot. www.nndb.com. Тĕрĕсленĕ 20 Ака уйӑхӗн 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]