Torres del Río-en iturria ikusi

{{argitzeko|Nafarroako udalerriari|Torres (argipena)}}
{{Nafarroako udalerri infotaula
| izena = Torres del Río<br><small>''Dorreaga''</small>
| bandera = ez
| armarria = Escudo de Torres del Río.svg
| nongo = Torres del Rioko
| ofiziala = Torres del Río
| merindade = Lizarrako merindade
| eskualdea = [[Vianaldea]]
| irudia = Torres del rio.jpg
| irudiaren testua = Herria eta inguruko lurren ikuspegia.
| postakodea = 31229
| kokapena = 
| koordenatuak = {{koord|42|33|11|N|2|16|10|W|region:EH-NA_type:city|display=inline,title}}
| garaiera = 477
| azalera = 12.07
| biztanleria = 
| bizt_urtea = 
| distantzia = 70
| euskaldunak = 1,18
| sorrera = 
| herritarra = torrestar
| alkatea = Alfredo Agos Gines <br /> ''([[Partido Independiente Linares]])''
| webgunea = http://www.torresdelrio.es/
| oharrak = 
}}
'''Torres del Río'''<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0155.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= 155. araua: Nafarroako udal izendegia}}</ref> ([[Euskarazko Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|[tores del ri.o]]] [[gaztelania]]z eta ofizialki; '''Dorreaga''' [[Euskarazko Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|[doreaɣa]]] [[euskara]]z baina ez ofizialki) [[Nafarroa]]ko udalerria da. [[Lizarrako merindadea|Lizarrako merindadeko]] herri honek {{formatnum:{{Nafarroako_udalerrien_biztanleria|Torres del Río}}}} biztanle zituen {{Nafarroako_udalerrien_biztanleria|urtea}}. urteko erroldaren arabera. [[Nafarroa]]ko hiriburutik 70 kilometrora dago.

== Izena ==
[[1840ko hamarkada]]ra arte herriaren izena ''Torres'' izan zen. [[1840ko hamarkada]]tik [[1910eko hamarkada]]ra herriaren izena ''Torres y La Monjía'' izan zen. 1979ko Euskaltzaindiaren [[Euskal Herriko udalen izendegia (1979)|Euskal Herriko Udalen Izendegian]] bi izen proposatu ziren, ''Torres'' eta ''Dorreaga'' (bigarrena asmatua), baina akademiak zuzendu egin zuen gero erabakia eta Torres del Río utzi zuen forma araututzat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Torres del Río - Lekuak - EODA|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=472&lang=eu&kodea=100073&mota=bateratua|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-05-13}}</ref>.

== Geografia ==
=== Inguru naturala eta kokapena ===
Herria, [[Nafarroa]] mendebaldean kokatzen da, [[N-111]] errepidea [[Viana]]-[[Lizarra]] norabidean jarraituta. Linares eta Mariñanas ibaiak batzen diren tokian sortu zen Torres del Rio.

Torres del Riok [[Desoio]]rekin egiten du muga iparraldean, [[Santsol]] eta [[El Busto]]rekin ekialdean, [[Armañantzas]]ekin mendebaldean, eta [[Elizagorria]]rekin hegoaldean. [[Los Arcosko Bostiriak]] eskualdeko bost herrietako bat da.

=== Klima eta landaredia ===
Udalerriko klima mediterraneo kontinental motakoa da. Urteko batez besteko tenperatura 12 gradukoa eta prezipitazioak 500 eta 800mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 80 izaten dira, baina udalerriko gunerik menditsuenetan 100 egun euritsu ere izan daitezke.

Gizakiak erabat suntsitu du Torres del Rioko jatorrizko landaredia (arteak), gaur egun makal batzuk eta [[XIX. mendea|XIX. mendetik]] aurrera landaturiko [[Austria]]tik ekarritako pinu lariziarrak baino ez daude bertan.

== Historia ==
Badaude zantzuak okupaziorik izan zela bertan [[Erromatar Inperioa|erromatarren aroan]]. XII. mendean bertan [[monasterio]] kristau bat egon zela jasoa dago, eta [[Aymeric Picaud]]ek ere aipatu zuen herria bere kronikan mende berean.

[[Los Arcosko Bostiriak|Los Arcosko Bostirien]] parte zelarik, [[Gaztela]]ren parte izatera igaro ziren 1463. urtean, [[Nafarroako Erresuma]]k [[Nafarroako konkista|independentzia galdu]] aurretik, eta herria ez zen Nafarroara itzuli 1753. urtera arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LOS ARCOS (NAVARRA)|url=http://www.fernandezdearcaya.com/LosArcos/lahistor.html|aldizkaria=www.fernandezdearcaya.com|sartze-data=2020-05-13}}</ref>.

== Demografia ==
{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Torres del Ríoko biztanleria
|altuera=300
|zabalera=500
| 1900 | 402 | 1910 | 482 | 1920 | 520 | 1930 | 477 | 1940 | 424 | 1950 | 432 | 1960 | 418 | 1970 | 315 | 1981 | 250 | 1991 | 224 | 2001 | 172 | 2011 | 143 | 
|oharrak = Datu-iturria: [http://www.ine.es/inebmenu/mnu_cifraspob.htm www.ine.es]<br />
}}
[[2008]]ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko sei etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %3,80 ([[Nafarroa]]ko batezbestekoaren azpitik).

== Politika ==
=== Udal hauteskundeak ===
Azken agintaldietan Torres del Ríoko alkate kargurako [[Unión del Pueblo Navarro|Nafarroako Herriaren Batasuna]] alderdi politikoko Juan Luis Pérez Leuza aukeratu dute. [[2007]]an udaleko bost zinegotziak lortu zituen, baliogabeko botoak zortzi izan ziren (guztien %7,02) eta boto zuriak 22 (%22,64). Abstentzioa %26,92koa izan zen.

{|class="taulapolita"
|+'''Torres del Ríoko Udala (2007)'''
| '''Alderdia''' || '''Botoak''' || '''Aukeratua?'''
|-
| Juan Luis Perez Leuza (UPN) || 69 || Bai
|-
| Juan Miguel Ordoñez Alba (UPN) || 67 || Bai
|-
| Evencio Jesus Perez Eulza (UPN) || 53 || Bai
|-
| Carmelo Agustin Ortigosa Lopez (UPN) || 46 || Bai
|-
| Tomas Valdivieso Tejeiro (UPN) || 41 || Bai
|-
|}

[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko udal hauteskundeetan]] ere [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]] izan zen aurkeztutako zerrenda bakarra eta Pérez Leuzak alkatetza gorde egin zuen<ref>[http://www.navarra.es/home_eu/Actualidad/BON/Boletines/2011/77/Anuncio-18/ Zerrendak] Nafarroako Aldizkari Ofizialean.</ref>.

=== Udaletxea ===
[[1975]]. urtean berriztutako harrizko eraikina da. Eraberritze hartan, teilatua eta hegala berriztu ziren. Beheko solairuan, antzina, errementariak egiten zuen lan, horren ondoren eskolak izan ziren eraikinean, eta gaur egun ere  egungo eskola dago bertan. Torres del Riok alkatea eta lau zinegotzi dauzka.

* HELBIDEA: Oriente kalea, 1

=== Alkateak ===
Hauek izan dira Torres del Rioko azken alkateak:
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#D8D8D8"
|'''[[Alkate]]a'''
|'''Agintaldi hasiera'''
|'''Agintaldi amaiera'''
|colspan="2"|'''Alderdia'''<ref name=":0" />
|-
| [[Jose Miguel Ancin Alba]]<ref name=":1" />
| [[1979]]
| [[1983]]
| width="2" bgcolor= {{Independenteak/kolorea}}|
| ''[[Agrupacion Electoral Independiente Torres del Rio]]''
|-
| [[Francisco Jose Justo Cambra Baquedano]]<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Torres del Rio|hizkuntza=es|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/torres-del-rio/ar-135595-87139/|aldizkaria=Auñamendi Eusko Ikaskuntza|sartze-data=2024-10-30}}</ref>
| 1983
| [[1987]]
| width="2" bgcolor= {{Independenteak/kolorea}}|
| ''[[Coalicion Independiente Torres del Rio]]''
|-
| Francisco Jose Justo Cambra Baquedano
| 1987
| [[1991]]
| width="2" bgcolor= {{Nafar Herriaren Batasuna/kolorea}}|
| [[Nafar Herriaren Batasuna]]
|-
| Francisco Jose Justo Cambra Baquedano<ref name=":0" /><ref name=":1" />
| [[1992]] <sup>a</sup>
| [[1995]]
| width="2" bgcolor= {{Kudeaketa batzordea/kolorea}}|
| Kudeaketa batzordea
|-
| [[Jose Manuel Ruiz de Galarreta Lopez]]<ref name=":0" /><ref name=":1" />
| 1995
| [[1999]]
| width="2" bgcolor= {{Independenteak/kolorea}}|
| ''[[Agrupacion Electoral El Meson]]''
|-
| Jose Manuel Ruiz de Galarreta Lopez<ref name=":0" />
| 1999
| [[2003]]
| width="2" bgcolor= {{Nafar Herriaren Batasuna/kolorea}}|
| [[Nafar Herriaren Batasuna]]
|-
| [[Juan Luis Perez Leuza]]<ref name=":0" />
| 2003
| [[2007]]
| width="2" bgcolor= {{Nafar Herriaren Batasuna/kolorea}}|
| Nafar Herriaren Batasuna
|-
| Juan Luis Perez Leuza<ref name=":0" /><ref>{{erreferentzia|izenburua=Tierra Estella decidió en las urnas|hizkuntza=es|argitaratze-data=2007-05-31|url=https://www.revistacallemayor.es/calle-mayor-361-tierra-estella-decidio-en-las-urnas/&ved=2ahUKEwitsPuHjLeJAxVoSvEDHbkXH3AQFnoECBIQAQ&usg=AOvVaw3pRIdvQDyfmqA7TNmVIbkD|aldizkaria=Revista Calle Mayor|sartze-data=2024-10-30}}</ref>
| 2007
| [[2011]]
| width="2" bgcolor= {{Nafar Herriaren Batasuna/kolorea}}|
| Nafar Herriaren Batasuna
|-
| Juan Luis Perez Leuza<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tierra Estella ya tiene alcaldes|hizkuntza=es|data=2011-06-23|url=https://www.revistacallemayor.es/tierra-estella-ya-tiene-alcaldes/|aldizkaria=Revista Calle Mayor|sartze-data=2024-10-30}}</ref>
| 2011
| [[2015]]
| width="2" bgcolor= {{Nafar Herriaren Batasuna/kolorea}}|
| Nafar Herriaren Batasuna
|-
| Juan Luis Perez Leuza<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.mptfp.gob.es/portal/politica-territorial/local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/alcaldes_y_concejales.html|aldizkaria=www.mptfp.gob.es|sartze-data=2020-04-11}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=Tiempos de cambio en Tierra Estella|hizkuntza=es|argitaratze-data=2015-05-29|url=https://www.revistacallemayor.es/calle-mayor-561-elecciones-municipales-tiempos-de-cambio-en-estella/&ved=2ahUKEwiJvvfn3LWJAxUxSvEDHZd1BKAQFnoECBIQAQ&usg=AOvVaw3zrmWEBpgJD7iNwFYn-bck|aldizkaria=Revista Calle Mayor|sartze-data=2024-10-30}}</ref>
| 2015
| [[2019]]
| width="2" bgcolor= {{Nafar Herriaren Batasuna/kolorea}}|
| Nafar Herriaren Batasuna
|-
| Juan Luis Perez Leuza<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=El mapa político de Navarra: todos los alcaldes y alcaldesas|hizkuntza=es|data=2019-06-16|url=https://www.noticiasdenavarra.com/politica/2019/06/16/mapa-politico-navarra-alcaldes-alcaldesas-2387153.html|aldizkaria=Diario de Noticias de Navarra|sartze-data=2024-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Arrancan los alcaldes|hizkuntza=es|data=2019-06-22|url=https://www.noticiasdenavarra.com/navarra/2019/06/22/arrancan-alcaldes-2385273.html|aldizkaria=Diario de Noticias de Navarra|sartze-data=2024-10-30}}</ref>
| 2019
| [[2023]]
| width="2" bgcolor= {{Navarra Suma/kolorea}}|
| [[Navarra Suma]]
|-
| [[Alfredo Agos Gines]]<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|izenburua=Todos los alcaldes y alcaldesas de Navarra, pueblo a pueblo|hizkuntza=es|data=2023-06-18|url=https://www.noticiasdenavarra.com/elecciones-en-navarra/2023/06/18/alcaldes-alcaldesas-navarra-pueblo-pueblo-6943768.html|aldizkaria=Diario de Noticias de Navarra|sartze-data=2024-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|izenburua=Los nuevos alcaldes y alcaldesas de Navarra|hizkuntza=es|data=2023-06-18|url=https://www.diariodenavarra.es/noticias/navarra/2023/06/18/nuevos-alcaldes-alcaldesas-navarra-572574-300.html|aldizkaria=Diario de Navarra|sartze-data=2024-11-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|izenburua=Pueblo pequeño, concejal joven|hizkuntza=es|data=2023-10-31|url=https://www.diariodenavarra.es/noticias/navarra/tierra-estella/2023/10/31/pueblo-pequeno-concejal-joven-587592-1006.html|aldizkaria=Diario de Navarra|sartze-data=2024-10-30}}</ref>
| 2023
| Jardunean
| width="2" bgcolor= {{Independenteak/kolorea}}|
| ''[[Partido Independiente Linares]]''
|}

<sup>a</sup> 1992an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

== Azpiegitura eta garraioak ==
[[La Estellesa]]ren [[Donostia]] eta [[Logroño]] bitarteko lineak (NA-10 zenbakiko emakida) geltokia dauka herrian. Lineak honako ibilbidea egiten du:

* [[Irun]] - [[Donostia]] - [[Tolosa]] - [[Etxarri Aranatz]] - [[Lezaun]] - [[Abartzuza]] - [[Bearin]] - [[Legarda]] - [[Obanos]] - [[Gares]] - [[Zirauki]] - [[Lizarra]] - [[Aiegi]] - [[Los Arcos]] - [[El Busto]] - [[Santsol]] - [[Bargota]] - [[Viana]] eta [[Logroño]]

== Euskara ==
[[Nafarroa]]ko gobernuak onartutako [[Euskararen Foru Legea]]ren arabera Torres del Rio eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra [[gaztelania]] da. [[2001]]eko erroldaren arabera, herritarren %1,18k zekien [[euskara]]z.

== Ondasun nabarmenak ==
* [[Hilobi Santuaren eliza (Torres del Río)|Hilobi Santuaren eliza]], [[XII. mendea|XII. mendeko]] eliza erromanikoa, oinplano oktogonalekoa eta kupuladuna. Done Jakue Bidean kokatutako eliza funerarioa zela pentsatzen da gaur egun, nahiz eta tradizionalki erromesen argidorrea edo tenplarioen eliza dela esan.
* San Andres eliza, [[XVI. mendea|XVI. mendeko]] eliza gotiko-errenazentista.

== Torrestar ospetsuak ==

* [[Amanda Acedo]] ([[1959]]-), politikaria.
* [[Puy Oria]] ([[1962]]-), zinema ekoizlea.

== Iruditegia ==

<gallery>
Fitxategi:Torres del rio.jpg|Herriaren ikuspegi orokorra.
Fitxategi:Torres del Rio, Iglesia del Santo Sepulcro-PM 32447.jpg|Huilobi santuaren eliza.
Fitxategi:Torres del Río - Iglesia de San Andrés 07.jpg|San Andres eliza.
Fitxategi:Torres del Río, escudo 2.jpg|Herriko etxe bateko armarria.
</gallery>

== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Nafarroa Garaiko udalerrien zerrenda|Nafarroako udalerrien zerrenda]]
*[[Vianaldea]]
*[[Lizarrako merindadea]]

== Kanpo estekak ==
{{Atari|Euskal Wikiatlasa|Euskal Herriko:Wikiatlasa}}

*{{es}} [http://www.torresdelrio.es/ Torres del Rioko udalaren webgunea.]
*{{es}} [http://www.navarra.es/home_es/Navarra/272+Municipios/entidad.htm?IdEnt=567 Torres del Riori buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.]
*[http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=eu&geocode=&q=Torres+del+Rio,+nafarroa&sll=42.548275,-2.268333&sspn=0.115588,0.220757&g=Torres+del+Rio,+nafarroa&ie=UTF8&hq=&hnear=Torres+del+Rio,+Nafarroa,+Espainia&ll=42.549002,-2.269363&spn=0.014322,0.027595&z=15&layer=c&cbll=42.553464,-2.272641&panoid=Bf22MG3-rTNpzBrxl7Heig&cbp=12,153.33,,0,5.98 Herriaren ikuspegia Google Street View-n.]
{{autoritate kontrola}}

* 

{{Vianaldea}}
{{Nafarroako udalerri aurkibidea}}

[[Kategoria:Torres del Río]]