1909ko New Yorkeko alkandora-egileen greba

1909ko New Yorkeko alkandora-egileen greba
Mota	greba
Denbora-tarte	1909ko azaroa - 1910eko martxoa
Kokaleku	New York
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak

1909ko New Yorkeko alkandora-egileen greba (ingelesez: New York shirtwaist strike of 1909) edo Hogei milen alxamendua (ingelesez: Uprising of the 20,000) 1909an New Yorken oihalgintza eremuko langileen greba izan zen. Batez ere jatorri europar eta judua zuten emakumeek hartu zuten parte. Grebaren zuzendaritza Clara Lemlichek eraman zuen, errusiar jatorrikoa, eta Ameriketako Estatu Batuetako Emakumeen Sindikatuen Liga Nazionalak (NWTUL) lagundu zuen.

Greba 1909ko azaroaren 23an hasi zen. Eskari nagusiak lanaldiaren jaitsiera, soldataren igoera eta boto eskubidea ziren. 1910eko otsailean NWTULek hainbat enpresetako jabeekin soldaten igoera, lan-baldintzen hobekuntza eta lanaldiaren murrizketa adostu zuen. 1910eko otsailaren 15ean greba bertan behera geratu zen, baina protesta isolatuek jarraitu zuten. Urtebete beranduago New Yorkeko Triangle Shirtwaist fabrikaren sutea gertatu zen, emakume migrariek sufritzen zituzten lan-baldintza negargarrien lekuko. 123 emakume hil ziren eta 23 gizon.

Greba honek emakumeen eskubideen aldeko borroka piztu zuen, eta martxoaren 8an, besteak beste, gertakari hau hartzen da gogoan.

Greba

1909ko azaroaren 22an, 23 urte zituen Clara Lemlich Shavelsonek 25 minututan zehar entzun zien gizonei irailetik New Yorkeko ehungintza-sektorean antolatzen zebilen grebaren alde txarrei buruz hitz egiten; 25 minutu horien ondoren, altxatu eta yiddishez adierazi zuen hitz egin nahi zuela. Oholtzara igo zen eta erabakigarria izan zen hitzaldi bat eman zuen ehungintzako langile guztiak grebara joatera bultzatuz. Ondoren zin hebrear bat abestu zen.

1909ko azaroaren 23an 11 asteetako greba hasi zuten, Uprising of the 20.000 bezala bautizatua; ordura arte egin zen emakume grebarik handiena zen Amerikako historian. Hurrengo egunean 20.000 langile inguru, gehiengoa emakumea zen, fabriketatik irten ziren.

Greba 1910eko otsailean amaitu zen pake protokolo edo enpresari eta sindikalisten arteko akordio batekin. Honek, soldata hobe eta berdintasunezkoa, lan-orduak erreduzitzea eta berdintasunezko tratu bat ahalbidetu zien sindikalizatutako naiz sindikalizatu gabeko langileei.

Greban parte hartzen ari ziren emakume taldea, 1910.

Emakumeen langile-mugimendua gizonen sindikalismoaren aurrean

Emakume gazte grebalariek, gizonek dominatzen zuten ehungintza-sektorean eta Estatu Batuetako Lan Federazioan zituzten aurrejuzguak ezabatzera behartu zituzten. Grebalariek eskatutako gauzen zatitxo bat lortu zuten arren, 5 errebuelta urte eragin zituen, ehungintza Estatu Batuetan ongien antolatutako lan-sektorea bihurtzea eragin zutenak.

1909an, 600 tailer, fabrika eta denda baino gehiago zeuden New Yorkeko hirian, 30.000 langile mugitzen zituzten eta 50 milioi dolarretara iristen ziren urte batean ekoiztutako merkantziak.

Subkontratazio sistemak emakumeak okupatzen zituen %50-60ean gaizki ordaindutako eta ez-gaitutako lanpostuetan; emakumeek 3-4 dolar kobratzen zituzten astero, gizonek 7-12. Lana gaitasun eta generoaren arabera banatzean, sindikalista kontserbadoreen aurrejuzguak sendotzen ziren. Nahiz eta Jantzigintza Langileen Batasun Internazionalak ez zituen ofizialki emakumeak diskriminatzen, errealitatean zuzendaritza sindikala patriarkala eta kontserbatzailea zen.

20.000ren altxamenduarekin gailendu zen mugimendua Leiserson Company, Rosen Brothers, eta Triangle Shirtwaist Companyren (azken hau New Yorkeko fabrikarik garrantzitsuena zen eta bertan eman zen sute famatua) kontrako bat-bateko grebekin hasi zen. Langileek, soldata duinagoa, lan-ordu gutxiago, segurtasuna lanean eta horrelako helburu komunak zituzten; emakumeen artean kezka garrantzitsuenak soldata-berdintasuna, diskriminazioa, sexu-jazarpena eta genero-indarkeria ziren. Rosen Brothersekin akordioa lortu zen, baina beste bi fabrikek berdin jarraitu zuten.

Grebaren zifrak

Azaroaren 24ko goizean 15.000 langile kaleetara irn ziren. Arratsaldean, zifra 20.000ra iritsi zen.

%70a emakumeak ziren eta %90a judua zen. Altxamenduan zehar atxilotzeak eta jipoiak izan ziren araua. Hilabete batean 723 pertsona atxilotu zituzten eta 19 kondenatu; isun asko jarri ziren, 2.500 dolar izan ziren eguneko media. Gatazketan Clara Lemlichek jipoiak jasan zituen, 6 saihets apurtu zizkiotenak; guztira 17 aldiz atxilotu zuten.

Greba orokorra 1910eko otsailaren 15ean amaitu zen, inongo ospakizun berezirik gabe.

Emakumeen lana NewYorkeko ehungintza industrian

1900an New Yorkeko biztanleen erdia baino gehiago inmigranteez osatuta zegoen. Ehun langileak, gehienbat emakume eta neskatoak, Europako inmigranteak ziren, juduak kasu askotan. Inmigrante auzoetan pilatuta bizi ziren, soldata baxu eta baldintza txarren truke lanean.

Konpainia garrantzitsuenen artean Triangle eta Leiserson shirtwaist factories zeuden. Hauen %70a emakumeak ziren, hauetatik erdiak 20 urte baino gutxiago zituen, erdia judua zen eta herena italiarra.

*Triangle Shirwaist Company* izandako eraikina, 1911n jabeak erre egin zuen langileak greban zeudelarik fabrika okupatu zutelako.

Sodata-desberdintasuna eta lan baldintza txarrak

Emakume langileek muntai eta akabera lanak egiten zituzten, gizonen (hauek mozte eta prentsaketa lanak egiten zituzten) soldatarekin konparatuta oso baxua zena.

Lan aste normala 65 ordukoa zen, gehienez 75. Emakumeak askotan material propioak ekartzera behartzen zituzten, orratzak, haria eta josteko makinak, kasurako. Langileak isunak izan zitzaketeen berandu iristeagatik edo akatsenbat egiteagatik sortzen ari ziren arropan. Lantoki batzuetan, fabrikako ateak isten zituzten askotan, langileek atseden hartu ez zezaten; komunera joateko ere baimena eskatu behar zen.

Ondorioak-Emakumeen Langile Mugimendua

Grebaren arrakastak langile mugimedu estatubatuarrean pausu handia markatu zuen. Ongi atera zen lehen errebueltetako bat izan zen historia estatubatuarrean. Gainera, Clara Leimlich izar mediatiko bihurtu zen, hiru nobelatan bere izena protagonista handi bezala agertu baitzen.

Garaipen osoa izan ez zen arren, grebak aurrerapen garrantzitsuak lortu zituen. Enpresa askok hobekuntzak egiteko akordioak sinatu zituzten.

Baina emakumeentzat pauso handiena honako hau izan zenː sindikalista kontserbadoreak emakumek onartzeko beharra aitortu zuten. Emakume askok beraien gaitasun propioak zituztela jabetu ziren.

Kanpo estekak

Datuak: Q7014958
Multimedia: New York shirtwaist strike of 1909 / Q7014958