Gante

Gante; Gent
	Belgikako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Belgika
Belgikako eskualdea	Flemish Region
Province of Belgium	Ekialdeko Flandria
Belgikako barrutia	Arrondissement of Ghent
Alkatea	Mathias De Clercq (en)
Izen ofiziala	Gent
Jatorrizko izena	Gent
Posta kodea	9000, 9050, 9032, 9030, 9031, 9040, 9041, 9051, 9052, 9042, 9110, 9219 eta 9002
Herriburua	Ghent (en)
Geografia
Koordenatuak	51°03′13″N 3°43′31″E / 51.0536°N 3.7253°E
Azalera	157,77 km²
Mugakideak	Evergem, Zelzate, Lochristi, Destelbergen, Merelbeke, Sint-Martens-Latem, De Pinte, Melle (Belgika) eta Lievegem (en)
Demografia
Biztanleria	265.086 (2022ko urtarrilaren 1a); 1.472 (2020)
Dentsitatea	1.680 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	09
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Nottingham, Melle, Brașov, Kanazawa, Tallinn, Saint-Raphaël, Mohammedia, Wiesbaden, Gdańsk, Albany eta Lieja
Hizkuntza ofiziala	nederlandera
	stad.gent eta gent.be

Gante^[1] (nederlanderaz: Gent, ɣ̟ɛn̪t̪ ahoskatua; frantsesez: Gand, ɡɑ̃ ahoskatua) Belgikako iparraldeko hiri bat da, Flandrian kokatua, Ekialdeko Flandriako hiriburua. 156,18 km² ditu, eta 2019an, 262.219 bizilagun zituen^[2].

Historia

Aztarnak arkeologikoek adierazi dute eskualde horretan, Lys eta Eskalda ibaien artean, Harri Arotik Burdin Arora gizakia bizi izan zela^[3]. Zenbait historialariren arabera, hiriaren antzinako izena Ganda izen zeltatik dator, elkargune esan nahi duena^[3]. Beste iturri batzuen ustez, Gontia izeneko jainkosari loturik dago.^[4]

Nahiz eta erromatar erregistrorik ez egon, indusketa arkeologikoek Gante eskualdeak lehenagotik populaturik zegoela erakusten dute. Frankoek lurraldea inbaditu zutenean, IV. mendetik V. mendera, haien hizkuntza —antzinako nederlandera— eraman zuten, zelteraren eta latinaren ordez.

Erdi Aroa

650. urtearen inguruan, San Amandok bi abadia fundatu zituen Ganten: San Petri eta San Bavo. Hori dela eta, hiria handitzen hasi zen abadiaren, merkataritza-gunearen eta zenbait herriguneren inguruan. 800. urtearen inguruan, Luis Errukitsuak, Karlomagnoren semeak Karlomagnoren biografo Einhard bi abadien arduradun jarri zuen. Bikingoek birritan arpilatu zuten, 851n eta 879an.

X. mendetik aurrera, Flandriako hiriburua izan zen, oihalen merkataritzan aberastu ziren burgesen harrokeria zapaltzeko Kondeen jauregia eraiki zenetik. XIII. mendean, Gante Europako bigarren hiririk handiena zen, Parisen ondoan, Kolonia edo Mosku baino handiagoa^[5]. Hiriko harresien barruan 65.000 lagun baino gehiago bizi ziren. Belfria, San Bavo katedrala eta San Nikolas eliza garai hartako eraikinen adibideak dira.

Eskualde horretako ibaiek maiz gainezka egiten zuten. Larreetan artaldeak bazkatzen ziren, artilea erabiltzen baitzen jantziak egiteko. Erdi Aroan, Ganteko jantziak Europako famatuenak ziren. Artilegintza, hasieran Brujasen kokatua, Goi Erdi Aroan hara lekualdatu eta laster Europako hiririk industrializatuena bilakatu zen. Artilearen eskaera hain handia zen, non Europako hainbat tokitatik ekarri behar baitzen. Ehun Urteetako Gerraren garaian, ordea, Ingalaterrarekiko merkataritza asko murriztu zen

Aro Modernoa

XV. mendean hiria errekuperatu zen, Flandria eta ondoko probintziak Borgoinako dukeek beretu zituztenean. Zerga handiak zirela-eta, Gante matxinatu zen, baina Gavereko batailan Filipe Onberak, Borgoinako dukeak, menperatu zuen. Garai horretan, Herbehereetako erdigune sozio-politikoa Flandriatik (Brujas, Gante) Brabantera (Anberes, Brusela) aldatu zen, Ganteren betekizuna garrantzitsua bazen ere. Geroago, Brujasekin batera, bi aldiz matxinatu zen Maximiliano Austriakoaren aurka, Flandria gobernatu zuen Habsburgo etxearen lehen erregea.

Bertan jaio zen, 1500. urtean, Karlos Habsburgokoa, Joana Gaztelakoaren semea, Erromatar Inperio Santuko enperadorea eta Espainiako erregea izan zena. Nahiz eta Ganten sortua izan, hiria zigortu zuen 1539ko matxinadaren ondoren. Nobleak derrigortu zituen enperadorearen aurrean oinutsik ibiltzera eta lepoan korapilatutako soka bana eramatera. San Bavo abadia suntsitua izan zen, eta haren tokian gotorleku bat eraiki zuten espainiar tropentzat. 1567an, Fernando Álvarez de Toledo Albako dukea izendatu zuten Espainiar Herbehereetako gobernadore. XVI. mendearen amaieran eta XVII. mendean, Laurogei Urteko Gerrak hondamen itzela ekarri zuen. Gerra horren bukaeran, Gantek lehen mailako merkataritza-gunea izateari utzi zion.

1705ean, Espainiako Ondorengotza Gerran, Marlboroughek hartu zuen. 1714an, Utrecht eta Rastatteko itunen ondorioz, Austriaren mende geratu zen. 1745ean, frantziar armada hiriaz jabetu zen Austriako Ondorengotza Gerran. 1748ko Aix-la-Chapelleko itunarekin, Austriako Etxearen eskuetara itzuli zen: harrezkero, Flandriako eskualde horrek Austriar Herbehereak izena hartu zuen 1815 arte (Napoleondar Gerren amaiera arte).

Aro Garaikidea

1814ko abenduaren 24an, Ganteko Ituna sinatu zen, 1812ko angloamerikar gerrari amaiera eman ziona. Waterlooko batailaren ondoren (1815), Gante eta Flandria, ordu arte Austriar Herbehereen zatia, 15 urtean Herbehereetako Erresuma Batuaren parte bilakatu ziren. 1817an, Ganteko unibertsitatea sortu zuten eta itsasoarekin lotzen zuen Gante-Terneuzen ubidea eraiki (1824-1827).

XVIII. eta XIX. mendeetan, ehun-industria berriro suspertu zen Ganten. 1800. urtean Lieven Bauwensek, industrializazio planak eta ehuntzeko lehenengo makina eranab zituen Ingalaterratik hirira eta kontinentera; gaur egun, makina Arkeologia Industrialaren Museoan dago ikusgai^[6].

1830ean, Belgikako Iraultzaren ondoren, hegoaldeko probintziak Herbeheretatik aldendu ziren eta behin behineko gobernu eta Biltzar Nazional bat antolatu zen eskualde katoliko horretan. 1831n, Leopoldo I.ak Belgikako errege izendatzean, lurraldea monarkia parlamentario bihurtu zuen. Iraultzaren ostean, Gantek hamarkada batez itsasorako sarrera galdu zuen. Horren ondorioz, tokiko ekonomiak porrot egin zuen. Belgikako lehen sindikatuak Ganten sortu ziren.

1913an, munduko erakustaldi bat antolatu zen hirian. Azpiegitura moduan, Sint-Pieters tren geltokia eraiki zen aurreko urtean. Bi mundu gerretan, alemaniarrek Gante okupatu zuten, baina hiriak ez zuen kalte handirik jasan.

Geografia

Leie eta Eskalda ibaiak elkartzen diren tokian dago.

Klima

Datu klimatikoak (Gante)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	6	6	10	13	17	19	22	22	18	14	9	8	13.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	2	1	4	6	10	13	15	14	12	9	6	4	8
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	21	15	20	18	20	19	16	17	18	19	19	19	221
Iturria: Weatherbase ^[7]

Banaketa administratiboa

Barrutiak

#	Izena	Azalera (km²)	Biztanleria (2007)	Dentsitatea
I	Gante		112.831
II	Mariakerke	5,20	11.883	2285
III	Drongen	27,43	12.218	445
IV	Wondelgem	5,82	12.407	2130
V	Sint-Amandsberg	5,99	23.143	3860
VI	Oostakker	10,47	12.793	1220
VII	Desteldonk	5,71	897	157
VIII	Mendonk	6,29	243	39
IX	Sint-Kruis-Winkel		1.169
X	Ledeberg	1,09	8.454	7755
XI	Gentbrugge	7,86	20.317	2585
XII	Afsnee	3,95	1.445	365
XIII	Sint-Denijs-Westrem	6,24	5.134	825
XIV	Zwijnaarde	12,04	6.822	565

Demografia

Bilakera demografikoa (1806 – 2011)
1806	1830	1866	1900	1930	1961	1980	1990	2000	2011
58.199	83.783	115.354	160.133	170.358	157.811	241.695	230.543	224.180	247.486

Ekonomia

Janari-industria du (garagardoa, edariak). Oso ezagunak dira bertan egiten diren oihalak. Portuak garrantzi handia izan du Ganteko ekonomian: hari esker, papergintzak, industria kimikoak eta metalgintzak hartu dute indarra.

Kultura

Ospetsuak dira bost urtez behin bertan egiten diren lore-erakusketak (Gentse Floraliën).

Ondasun nabarmenak

Hiri zaharrean garrantzi handiko eraikuntzak daude: udaletxea (gotikoa, 1600-1622), oihal-azoka (1426-1441), dorrea (1313-1321), Saint-Bavo katedral gotikoa (1228an eraikitzen hasia), Andre Mariaren serora-etxea (1234an eraikia eta 1600 inguruan eraberritua).

Museoak asko dira: Arkeologiakoa (XIII. mendeko Elisabet santuaren abadetxean), Folklore museoa (XIV. mendeko etxe batean), Arte Ederretako museoa.

Iruditegia

Ganteko kale bat
Eraikin tipikoak
Ganteko kondeen gaztelua
Kanaletako ingurua
Ganteko kanalak
Ganteko txoko bat
San Mikel eliza
San Nikolas elizaren fatxada
San Nikolas elizaren atzealdea
Kanpadorrea

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia: 157. araua
↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman biz izeneko erreferentziarako
↑ ^a ^b History of Gent, gent.be
↑ Room, Adrian, Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites, McFarland, 2006, p. 144.
↑ Nicholas, David, The Domestic Life of a Medieval City: Women, Children and the Family in Fourteenth Century Ghent. p. 1.
↑ Musée sur l’industrie, le travail et textile, miat.gent.be
↑ Weatherbase. (2013). Ganteko klima. .

Kanpo estekak

(Nederlanderaz) Ganteko udal webgunea
Ganteko Belfria

Datuak: Q1296
Multimedia: Ghent / Q1296

[1] Euskaltzaindia: 157. araua

[biz-2] Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman biz izeneko erreferentziarako

[hogent-3] History of Gent, gent.be

[4] Room, Adrian, Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites, McFarland, 2006, p. 144.

[5] Nicholas, David, The Domestic Life of a Medieval City: Women, Children and the Family in Fourteenth Century Ghent. p. 1.

[6] Musée sur l’industrie, le travail et textile, miat.gent.be

[Weatherbase-7] Weatherbase. (2013). Ganteko klima. .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]