Jeju hizkuntza
Jeju hizkuntza | |
---|---|
제주말 | |
Datu orokorrak | |
Hiztunak | ama-hizkuntza: 5.000 (2014) |
UNESCO sailkapena | 5: arrisku kritikoan |
Araugilea | Jeju Self-governing Provincial Government (en) |
Hizkuntza sailkapena | |
giza hizkuntza Asian languages (en) Koreanic (en) | |
Informazio filologikoa | |
Hizkuntza-tipologia | SOV hizkuntza eta hizkuntza eranskaria |
Alfabetoa | Old Hangul (en) |
Hizkuntza kodeak | |
ISO 639-3 | jje |
Ethnologue | jje |
Glottolog | jeju1234 |
UNESCO | 2724 |
IETF | jje |
Endangered Languages Project | 8409 |
Jeju hizkuntza Hego Koreako Jeju izeneko probintzian hitz egiten den hizkuntza da, koreerarekin batera. 2012ko datuak kontuan hartuta, 5.000-10.000 biztanlek hitz egiten dute, denak 1950[1] baino lehenago jaioak.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jeju izena koreeraren erromanizazio berrituaren araberakoa da eta cheju, berriz, McCune–Reischauer-renaren araberakoa. Koreeraz horrela esaten zaio:
- 제주 방언 (濟州方言) Jeju bang-eon,
- 제주 사투리 Jeju saturi «Jeju dialektoa»,
- 제주어 (濟州語) Jejueo «Jeju[2] hizkuntza», edo
- 제주말 Jejumal «Jejuko hizkera».
Hiztunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2011n UNESCOk[3] galtzeko arrisku handia duten hizkuntzen zerrendan jarri zuen. Nahiz eta koreeraren dialekto bat izan, ez du zerikusirik Koreako penintsulako hizkuntzarekin, ia guztiz desberdinak baitira.
Fonologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bederatzi bokal ditu. Jejuerak arae-a (ɒ) bokala dauka, koreera estandarrak ez bezala.
Historian zehar izan dituen aldaketak:
- Erdi Koreera *kj > Jejun [t͡ɕ] (adibidez, *kjər > [t͡ɕər] 'uhin')
- Erdi Koreera *əːj > Jejun [i] (adibidez, *kəːj > [ki], [kiŋi]tik 'karramarro')
i ㅣ | ɨ ㅡ | u ㅜ |
e ㅔ
ɛ ㅐ |
ə ㅓ | o ㅗ |
a ㅏ | ɒ ㆍ |
Aldeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jeju eta Koreerak dituen dialektoen arteko desberdintasuna agureekiko formaltasuna eta aipagarritasuna da. Adibidez, Seulgo dialektoaz agure bati 안녕하세요 Annyeonghaseyo ("Kaixo") esaten zaio, baina jejueraz, 반갑수다 Ban-gapsuda "Zer moduz?". Koreako gune kontinentalean gaizki egongo litzateke ume batek heldu bati horrela hitz egitea, baina Jeju hizkuntzaz, ordea, onartuta dago.
Hiztegia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jejuerak hitz arkaiko asko kontserbatzen ditu, korear penintsulan galduak, hain zuzen ere. Beste hitz askok ordea, ez dute zerikusitik beste hizkuntzekin, eta Tamna erreinutik iritsi zirela esan ohi da.
Adibideak | ||
---|---|---|
Jejueraz | Esanahia | |
Hangul | Erromanizazioa | |
[?]저옵서예 | hɒnjeo opseoye | «ongi etorri» |
아방 | abang | «aita» |
어멍 | eomeong | «ama» |
하르방 | hareubang | «aitona; agurea» |
할망 | halmang | «amona; atsoa» |
아즈방 | ajeubang | «osaba» |
아즈망 | ajeumang | «izeba» |
삼춘 | Samchun | «gaztea» |
오라방 | orabang | «neba nagusia» |
[?] | ttɒl | «alaba» |
가시아방 | gasiabang | «aitaginarreba» |
[?]아이 | sɒnai | «gizona» |
지집빠이 | jijib-bbai | «emakumea» |
비바리 | bibari | «mirabea» |
가물어 | gamureo | «ezberdina» |
야개기 | yagaegi | «lepoa» |
낭 | nang | «zuhaitza, enborra» |
굴묵낭 | gulmungnang | «zelkova zuhaitza» |
태역 | taeyeok | «bazka» |
송키 | songki | «barazkia» |
지실 | jisil | «aita» |
강생이 | gangsaeng-i | «kumea» |
고냉이 | gonaeng-i | «katua» |
노리 | nori | «siberiar orkatza» |
도치 | dochi | «aizkora» |
오름 | oreum | «mendia» |
고고리 | gogori | «galburua» |
그디 | geudi | «han» |
이디 | idi | «hemen» |
깅이 | ging-i | «karramarroa» |
생이 | saeng-i | «txoria» |
놈삐 or 무수 | nomppi or musu | «errefaua» |
대비 | daebi | «galtzerdia» |
도새기 | dosaegi | «txerria» |
돗괴기 | dotgoegi | «txerrikia» |
독새기 | doksaegi | «oiloaren arrautza» |
부루 | buru | «uraza» |
주리 | juri | «aldaketa» |
절 | jeol | «olatua» |
어욱 | eouk | «eulia» |
인칙 | inchik | «goiza» |
개역 | gaeyeok | «hauts errea» |
모물, 모몰, 모믈 | momul, momol, momeul | «garia» |
몬독 | mondok | «hautsa» |
빙애기 | bing-aegi | «txita» |
가사 | gasa | «euritakoa» |
몽댕이 | mongdaeng-i | «makulua» |
몬딱 | monttak | «dena» |
정지 | jeongji | «sukaldea» |
하영 | hayeong | «asko» |
호꼼, 호끔 | hokkom, hogkkeum | «gutxi» |
테우리 | teuri | «baserritarra» |
잘도 아깝다 | jaldo aggapda | «oso polita / oso ederra» |
Gramatika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ 1950. 2019-02-10 (Noiz kontsultatua: 2019-02-19).
- ↑ (Koreeraz) «'제주어' 유네스코 소멸위기 언어 등록» news.naver.com (Noiz kontsultatua: 2019-02-19).
- ↑ «New interactive atlas adds two more endangered languages | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization» www.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2019-02-19).