Valentziako Uraldi Handia
| Valentziako Uraldi Handia | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Mota | uholde | |
| Data | 2013 | |
| Kokaleku | Valentziako probintzia | |
| Herrialdea | Espainia | |
| Pertsona hilak | 154 | |
| Kaltetuak | 3.500 etxegabe | |
| Kalteen kostua | 13.000.000 ₧ (1957) | |
| Suntsituak | 5.800 etxe | |
Valentziako Uraldi Handia (tokiko katalanez: la gran riuà) 1957ko urriaren 14an Turia ibaiaren arroan, Valentzia hiritik igarotzean, izandako uholdea izan zen, gutxienez 81 hildako eta kalte material handiak eragin zituena.[1][2]
Aurrekariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erromatarren garaitik, Turia ibaiak gainezka egin du Valentzian.[3] Mendeetan zehar, hiria hedatu egin da eta hainbat neurri ezarri ditu uholde handietatik babesteko. 1321etik aurrera igarotako urteetako erregistroetan – aurreko “Llibres de Consell” sute batean desagertu ziren –, 1957ra arte, 25 uholde-gertaera zenbatu dira Valentzian, 1321, 1328, 1340, 1358, 1406, 1427, 1475, 1517, 1540, 1581, 1589, 1590, 1610, 1651, 1672, 1731, 1776, 1783, 1845, 1860, 1864, 1870, 1897 eta azkenik 1957. urtean.[4]
Uraldia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aurreko egunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Uraldiaren aurreko egunetan, Espainiako eskualde mediterraneoan ezohiko asaldura atmosferikoa izan zen. Tanta hotz bat, atmosferaren maila altuetan dagoen depresio isolatu bat ezaugarri duen fenomeno meteorologiko bat, inguruan gelditu zen, eta euri-jasak eragin zituen. Urriaren 11tik aurrera, euriteak areagotzen hasi ziren, eta aparteko metaketak erregistratu ziren; zenbait tokitan metro koadroko 300 litro baino gehiago pilatu ziren 24 ordutan.[5]
Prezipitazio-aldia hilaren 11n hasi eta 14an amaitu zen. Nahiz eta 11 eta 12ko euriak ez ziren oso handiak izan, jariatze-ura handitzen lagundu zuten, lurra ia gainezka utzi baitzuten. Turiako eskuinaldean, prezipitazioak hilaren 13ko lehen orduan hasi ziren.[6] Goialdeko ekaitz-erregimena egun horretako arratsaldean eta gauean izan zen, eta kostaldetik gertu, berriz, goizean eta hilaren 14ko arratsaldeko lehen orduetan. Intentsitate horrek behera egin zuen hilaren 14ko goizean, erdiko arroan; hala ere, 08:00etatik 18:00etara, ekaitz-erregimena berriro gertatu zen, eta beheko arroari eragin zion.[6]
Turia ibaiaren arro hidrografikoak, aurreko prezipitazioek aseta, ezin izan zuen ur-bolumena xurgatu. Turiaren ibaiadarrek, hala nola Magro ibaiak eta Chelva ibaiak, emaria izugarri handitu zuten. Eskualdearen orografiak, ura haranera bideratzen duten mendiekin, ibaiaren emaria azkar eta kontrolik gabe handitzen lagundu zuen.
Uraldiaren garapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Urriaren 14ko goizaldean, Valentzia lo zegoen oraindik, Turia ibaia gainezka egiten hasi zenean hiritik gertuen zituen tarteetan. Lehenengo uraldiak 2.700 m³/s-ko emaria izan zuen.[7] Ubidetik hurbilen zeuden auzoetan uholdeak eragin bazituen ere, biztanleek ez zuten aurreikusi gertatzeke zegoenaren larritasuna.
Eguerdi aldera, bigarren ur-goraldi bortitzago batek ustekabean harrapatu zituen biztanleak. Oraingoan, emaria 3.700 m³/s-tik gorakoa izan zen,[7] eta kopuru horrek hiri-ibilguaren gehienezko edukiera hirukoiztu egiten zuen. Ura indarrez sartu zen kaleetan, ibilgailuak, hiri-altzariak eta obra-hondakinak herrestan eramanez. Eraikin osoak kolapsatu ziren edo kalte handiak jasan zituzten.
Erromatar Valentzia (Erreginaren Plaza, Ama Birjinaren Plaza, etab.) bere horretan geratu zen arren, urak altuera esanguratsuak lortu zituen hiriko beste leku batzuetan. Valentziako Erresuma etorbidean 40 zentimetro egin zituzten, eta 5 metro baino gehiago Oloriz doktorearen kalean, Tetuan plazan eta Sagunto kalean 2,25 metro, Sorolla pintorean 2,70 metro eta Parterreko lorategietan 3,20 metro.[8]
Alerta goiztiarreko sistemarik ezak eta drainatze-azpiegitura mugatuak egoera larriagotu zuten. Komunikazioak eten egin ziren, eta eremu asko inkomunikatuta geratu ziren. Tokiko agintariek eta larrialdi zerbitzuek gainezka egin zuten hondamendiaren larritasunagatik.
Ondorioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Uholdearen balantzea tragikoa izan zen. Zifra ofizialen arabera, 81 hildako izan ziren,[9] baina benetako kopurua handiagoa izan zitekeela susmatzen da, 300 hildakoraino ere iritsiz.[9]
Kalte materialak izugarriak izan ziren. Kalkuluen arabera, 1.700 pertsonak baino gehiagok ikusi zituzten beren etxebizitzak kaltetuta, eta horietako asko erabat suntsituta zeuden.[10] Merkataritza-sektoreak milioi askoko galerak izan zituen: urez betetako negozioak, galdutako salgaiak eta erabilezin bihurtutako fabrikak. Hiri-azpiegiturak kalte handiak jasan zituen: zubi kolapsatuak, errepide txikituak eta ur eta elektrizitate sare etenak.
Valentziako ondare kultural eta artistikoak ere sufritu zuen. Eliza historikoek, hala nola San Estebanenak, kalteak jasan zituzten beren egituran eta bertan zeuden artelanetan. Artxibo historikoek eta liburutegiek balio kalkulaezina zuten dokumentuak eta bolumenak galdu zituzten. Valentziako katedralak eta Arte Ederren Museoak zaharberritze-lanak egin behar izan zituzten beren bildumen zati bat berreskuratzeko.[11]
Erantzuna eta berreraikuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hondamendiaren aurreko erreakzioa berehalakoa izan zen. Valentziako biztanleek elkartasun handia erakutsi zuten, eta boluntario taldeetan antolatu ziren harrapatutako pertsonak erreskatatzeko, elikagaiak banatzeko eta dena galdu zutenei babesa emateko. Tokiko agintariek larrialdi-egoera ezarri zuten, eta gobernu zentralari eta Espainiako beste eskualde batzuei laguntza eskatu zieten.[12]
Espainiako gobernuak, Francisco Franco diktadorearen zuzendaritzapean, kaltetutako eremua bisitatu zuen eta berreraikuntzarako babesa agindu zuen. Oinarrizko zerbitzuak berrezartzeko premiazko neurriak ezarri zituzten, eta eskolak eta eraikin publikoak aldi baterako babesleku gisa egokitu zituzten.[12]
Uholdea gertatu eta hilabete batzuetara, gobernuak laguntzak atzeratu zituenez, Valentziako alkate Tomás Trénorrek aurre egin zion Francisco Francoren gobernuari, eta hark kargutik kendu zuen.[13] Hala ere, alkateak bere helburua lortu zuen, bere kritiken ondorioz hiriari emandako laguntza eta «Hegoaldeko Plana»ren proiektua arindu baitziren.
Hegoaldeko Plana
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Uholdeen ondorioz sortu zen proiekturik esanguratsuenetako bat «Hegoaldeko Plana» (gaztelaniaz: Plan Sur) izan zen.[14] 1958an onartutako ingeniaritza zibileko plan handinahi horren helburua Turia ibaiaren ibilgua hiriaren hegoaldera desbideratzea zen,[15] etorkizunean uholdeak saihesteko. 1964an hasi ziren lanek milaka langile sartu zituzten, eta inbertsio handia behar izan zuten. Francok 1969an inauguratu zuen ibilgu berria,[14] 11 kilometro baino gehiagoko luzera duena,[16] 1972an osatu zen, eta ordutik aurrera Valentzia babestu du gainezka egin lezakeelakoan.[15]
Ibaia desbideratzeaz gain, hiria hobetzeko beste obra batzuk ere egin ziren. Zubiak berreraiki eta handitu ziren, estolderia-sareak modernizatu ziren eta auzo berriak planifikatu ziren kaltetuei ostatu emateko.[15] Uholdeak hiria modernizatzeko katalizatzaile gisa jardun zuen, hiri-plangintzan eta azpiegituretan aldaketak bultzatuz.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Gaztelaniaz) Carrión, R. & Nicasio, B.. (2007-8-13). «Hasta aquí llegó la riada» ABC.
- ↑ (Gaztelaniaz) Rivera, A.. (2012-1-20). «La riada de Valencia del 14 de octubre de 1957» Las Provincias.
- ↑ Cavanilles Palop, Antoni Josep. (1797). Observaciones sobre la historia natural, geografía. agricultura, población y frutos del Reyno de Valencia. Madril: Imprenta Real.
- ↑ (Gaztelaniaz) Ateneo Mercantil de Valencia – Grupo de Análisis “Impulso a Valencia”. (2014). Actualización del plan sur de valencia estudio informativo acerca de los riesgos de que valencia experimente una nueva inundación catastrófica. , 17 or..
- ↑ García Miralles, Victor; Carrasco Andreu, Antonio. (1958). Lluvias de intensidad y extensión extraordinarias causantes de las inundaciones de los días 13 y 14 de octubre de 1957 en las provincias de Valencia, Castellón y Alicante. Servicio Meteorológico Nacional, 11 or..
- ↑ a b Cánovas García, Manuel. (1958). «Avenidas motivadas por las lluvias extraordinarias de los días 13 y 14 de octubre de 1957» Revista de Obras Publicas I (2914): 60..
- ↑ a b Puertes, C.; Francés García, Félix. (2016). «La riada de Valencia de 1957: reconstrucción hidrológica y sedimentológica y análisis» Ingeniería Del Agua 20 (4): 182. ISSN 1134-2196..
- ↑ (Gaztelaniaz) Cuquerella, Toni. (2016-10-14). «Radiografía de la riada que dejó 81 muertos en la València de 1957» elDiario.es.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Moreda, Natalia. (2024-10-30). «La gran riada que anegó Valencia en 1957 y que dejó más muertos que este temporal» The Objective.
- ↑ (Gaztelaniaz) Martí, Alicia. (2022-10-13). «La Riada de octubre de 1957, las lluvias que marcaron el futuro de toda la ciudad de València» La Razón.
- ↑ (Gaztelaniaz) «Restaurarán obras del museo San Pío V aún dañadas por la riada de 1957» Levante: El mercantil valenciano 2011-09-12.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «14 de octubre de 1957: sesenta años de la gran riada de Valencia que desbordó el Turia» Diario ABC 2017-10-14.
- ↑ (Gaztelaniaz) «El alcalde que se enfrentó a Franco por la riada» Levante: El mercantil valenciano 2017-10-15.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Úcar, Alfonso. (2024-10-31). «El Plan Sur, la colosal obra del franquismo que desvió el cauce del Turia para que Valencia no se inundara» El Debate.
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) Gómez Perretta, Claudio. (2007-12-10). «La importancia hidráulica y urbanística del Plan Sur» Levante: El mercantil valenciano.
- ↑ (Gaztelaniaz) «La impresionante imagen aérea del nuevo cauce del Turia que muestra cómo ha protegido a la ciudad de Valencia» 20 Minutos 2024-10-30.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q3115081
Multimedia: Flooding of October 1957 in Valencia / Q3115081