مجمع تشخیص مصلحت نظام
مجمع تشخیص مصلحت نظام از نهادهای اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران است که مهم‌ترین مسئولیتش، حل اختلاف میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان است. تعداد اعضای این مجمع ۴۶ نفر ثابت و ۱ نفر مهمان متناسب با موضوع جلسه است که اعضای ثابت هر ۵ سال یکبار و با حکم رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند.[۱]
مجمع تشخیص مصلحت نظام | |
|---|---|
 | |
| گونه | |
| گونه | شورای مشورتی[۱] |
| تاریخچه | |
| بنیادگذاری | ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ ۶ مرداد ۱۳۶۸ (بازنگری قانون اساسی) |
| رهبری | |
رئیس | صادق لاریجانی از ۹ دی ۱۳۹۷ |
دبیر | محمدباقر ذوالقدر از ۲۸ شهریور ۱۴۰۰ |
| کرسی‌ها | ۳۵ عضو حقیقی و ۱۱ عضو حقوقی |
| محل نشست‌ها | |
| کاخ سنا، خیابان امام خمینی، تهران | |
| وبگاه | |
ریاست این مجمع از ابتدای تأسیس رسمی، بر عهده سیّد علی خامنه‌ای بود. بعد از آن، به مدت ۲۷ سال اکبر هاشمی رفسنجانی ریاست آن را برعهده داشت و پس از مرگ او، محمدعلی موحدی کرمانی رئیس موقت[۲] و در ۲۳ مرداد ۹۶ سید محمود هاشمی شاهرودی رئیس این مجمع شد[۳] که وی نیز در ۳ دی ماه ۱۳۹۷ درگذشت.[۴][۵][۶] اکنون صادق لاریجانی ریاست این نهاد را بر عهده دارد. پیش از این مقر مجمع در کاخ مرمر تهران بود. هم‌اینک مقر مجمع در ساختمان پیشین مجلس شورای اسلامی است.[۷] محل برگزاری جلسات در سالن اجتماعات ساختمان مجلس قدیم و دفتر رئیس و دبیر مجمع نیز در این ساختمان است.
تاریخچه
ویرایشدر اوایل انقلاب اسلامی و در پی بروز اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان برای تصویب مصوبات مجلس و لزوم تطابق آن‌ها با شرع اسلام، ریاست وقت مجلس شورای اسلامی در پنجم مهر ۱۳۶۰ طی نامه‌ای از سید روح‌الله خمینی درخواست کرد که راه حلی ارائه دهد. وی طی نامه‌ای به مجلس اجازه داد تا موارد مصلحتی را با اکثریت اعضا نمایندگان و قید موقت به تصویب برسانند.[۸] اما با وقوع اختلافات بیشتر در این زمینه باقی بودن مشکلات سرانجام پس از مکاتباتی بین مقامات عالی‌رتبه و ذیربط وقت کشور، درخواستی در بهمن ماه ۱۳۶۲ به امضاء رئیس‌جمهور وقت، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، رئیس وقت دیوان عالی کشور، نخست‌وزیر وقت و سید احمد خمینی به سید روح‌الله خمینی برای چاره‌جویی در این باره ارسال گردید. سید روح‌الله خمینی در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ هجری خورشیدی با صدور فرمانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای رسیدگی به این قبیل امور تأسیس نمود.[۹]
این مجمع که در آغاز تأسیس، صرفاً به‌منظور تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان تأسیس گردیده‌بود، وقتی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ مورد بازنگری قرار گرفت پس از بحث‌های مشروح دربارهٔ جایگاه مجمع تشخیص مصلحت، وظایف یازده‌گانه‌ای مستند به اصول ۱۱۲، ۱۱۱، ۱۱۰ و ۱۷۷ برعهده‌اش قرار گرفت، تا به عنوان حلقه تکمیلی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف ایفای نقش نماید.[۱۰]
وظایف
ویرایشبر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ۸ وظیفه برای این مجمع در نظر گرفته شده است. ۴ وظیفه عمومی و مستمر و ۴ وظیفه در موقعیت‌ها و شرایط خاص و مقطعی.[۱۱]
چهار وظیفه عمومی:
- تشخیص مصلحت میان نظرات مجلس و شورای نگهبان
- تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام (جمهوری اسلامی) در اجرای بند ۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی
- حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری
- اعلام نظر در مورد استفساریه‌های مربوط به مجمع تشخیص مصلحت نظام
چهار وظیفه مقطعی:
- مشاوره در اموری که رهبر ایران در اجرای اصل ۱۱۲ قانون اساسی به مجمع ارجاع می‌کند.
- در صورت فوت یا استعفا مقام رهبری یا عزل توسط مجلس خبرگان رهبری، تشکیل یک شورای ۳ نفره جهت رسیدگی امور تحت اختیار رهبر.
- تصویب مصوبات شورای رهبری ایران در صورت عزل، استعفا یا فوت رهبر وقت. (در زمان وجود رهبر، این بررسی بر عهده شخص وی است)
- مشارکت در شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بر اساس اصل ۱۷۷ قانون اساسی.
در خاطرات ۱ آذر ۱۳۷۷ هاشمی رفسنجانی، از ابلاغ مأموریت جدید توسط آقای خامنه‌ای به مجمع تشخیص مصلحت نظام خبر داده است. هاشمی می‌نویسد: «شب میهمان رهبری بودم. دربارهٔ مسئله‌ای صحبت کردیم که اخیراً رهبری به مجمع تشخیص مصلحت نظام، درخصوص تشکیل شورای ویژه‌ای برای تصمیم‌گیری در مورد مسایل فوق سرّی خارج از مقررات، به عنوان معضل، ارسال کرده‌اند و گفتند، خودشان آن را معضل نمی‌دانند و با اصرار آقای سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور، ارجاع داده‌اند. قرار شد، پیگیری کنم.»[۱۲]
سازوکار
ویرایشاز تاریخ ۲۶ مرداد ۱۳۹۲ برای بررسی مصوبه‌هایی که برخلاف شرع و قانون اساسی است و در مواردی که اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان باشد، جلسه‌های مجمع با دو سوم اعضا رسمیت پیدا می‌کند و با دو سوم اعضا هم مصوبات به تصویب می‌رسد. پیش از این حضور نیم + ۱ لازم بود.[۱۳]
رئیسان مجمع
ویرایش| وضعیت |
|---|
| سازمان‌های سیاسی |
| ر. | نام | نگاره | آغاز تصدی | پایان تصدی | مدت تصدی | رهبر | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | سید علی خامنه‌ای | 
|
۱۸ بهمن ۱۳۶۶ | ۱۳ خرداد ۱۳۶۸
(انتخاب به‌عنوان رهبر) |
۱سال ۳ماه ۲۶روز | سید روح‌الله خمینی | |
| ۲ | اکبر هاشمی رفسنجانی | 
|
۱۲ مهر ۱۳۶۸ | ۱۸ دی ۱۳۹۵
(درگذشت) |
۲۷سال ۳ماه ۷روز | سید علی خامنه‌ای | |
| – | محمدعلی موحدی کرمانی | 
|
۱۳ بهمن ۱۳۹۵ | ۲۳ مرداد ۱۳۹۶ | ۶ماه ۷روز | ||
| ۳ | سید محمود هاشمی شاهرودی | 
|
۲۳ مرداد ۱۳۹۶ | ۳ دی ۱۳۹۷
(درگذشت) |
۱سال ۴ماه ۱۱روز | ||
| ۴ | صادق لاریجانی | 
|
۹ دی ۱۳۹۷ | متصدی | ۵ سال، ۱۰ ماه و ۲ روز | ||
دبیران مجمع
ویرایش- حسن حبیبی (۱۳۷۶)
- محسن رضایی (۱۳۷۶–۱۴۰۰)
- محمدباقر ذوالقدر (۱۴۰۰-اکنون)
اعضا
ویرایشمجمع تشخیص مصلحت نظام از زمان تشکیل آن در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ تا اکنون ۹ دوره را پشت سر گذاشته است. نخستین دوره به‌مدت ۲ سال، ادوار دوم و سوم به‌مدت ۳ سال و از آن پس هر دوره ۵ سال را دربرگرفته است.
اعضای کنونی
ویرایشاعضای حقوقی
|
اعضای حقیقی
|
اعضای حقیقی
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بودجه
ویرایشبر اساس تکلیف قانونی بودجه، دولت هر سال مبالغی را به مجمع تشخیص اختصاص می‌دهد که این رقم برای سال ۹۳ معادل ۲۵ میلیارد تومان و سال ۹۴ نزدیک ۳۰ میلیارد تومان بوده است. همچنین سال ۱۳۹۷ معادل ۸۶ میلیارد تومان و سال ۱۳۹۸ معادل ۶۹ میلیارد تومان (کاهشی) بوده است.[۱۴]
نهادهای زیرمجموعه
ویرایش- دبیرخانه مجمع مسئولیت پشتیبانی ستادی و کارشناسی مجمع را بر عهده دارد. دبیری مجمع بر عهده محمدباقر ذوالقدر است.
- هیئت عالی نظارت مسئولیت نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام را بر عهده دارد. ریاست بر این هیئت بر عهده رئیس مجمع است.
- پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی:
- کمیسیون‌های تخصصی دائمی:
- کمیسیون علمی، فرهنگی و اجتماعی
- کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی
- کمیسیون زیربنایی و تولیدی
- کمیسیون اقتصاد کلان، بازرگانی و اداری
- کمیسیون حقوقی و قضائی[۱۵]
- دیگر کمیسیون‌ها:
- کمیسیون نظارت
- کمیسیون علمی راهبردی چشم‌انداز
- کمیسیون چشم‌انداز و نخبگان
- کمیسیون مطالعات اسلامی
- کمیسیون موارد خاص
- کمیسیون مشترک دفتر رهبری و مجمع
- کمیسیون کارآفرینی و کسب و کار
- کمیته خاص محیط زیست
- کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر
- کمیته خاص بانوان و جوانان
منابع
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ اصل ۱۱۲ قانون اساسی
- ↑ آیت‌الله موحدی کرمانی، ریاست جلسات مجمع را تا اسفند بر عهده می‌گیرد
- ↑ اعضای جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شدند/آیت‌الله هاشمی شاهرودی رئیس جدید مجمع/محسن رضایی ابقا شد خبرگزاری فارس
- ↑ «خبرگزاری فارس - آیت‌الله هاشمی شاهرودی به لقاءالله پیوست+اطلاعیه بیت آیت‌الله». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۸-۱۲-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۶.
- ↑ «محمود هاشمی شاهرودی درنگذشت». euronews. ۲۰۱۸-۱۲-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۶.
- ↑ «آیت الله هاشمی شاهرودی درگذشت». ایران آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۶.
- ↑ «تغییر محل جلسات مجمع تشخیص مصلحت نظام :». قانون. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۸.
- ↑ «نامه به رئیس مجلس شورای اسلامی (وضع قوانین ضروری بر اساس احکام ثانویه)». سایت جامع امام خمینی.
- ↑ «نامه به مسئولین نظام در مورد تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام». سایت جامع امام خمینی.
- ↑ [maslahat.ir/About/History.aspx.html «مجمع تشخیص مصلحت نظام - تاریخچه»] مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۲-۲۱. - ↑ هدیه‌لو، مریم (۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۱). «مجمعی برای تشخیص مصالح نظام». جام‌جم آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «مأموریت رهبری به مجمع تشخیص مصلحت نظام، درخصوص تشکیل شورای ویژه‌ای برای تصمیم‌گیری دربارهٔ مسایل فوق سری خارج از مقررات». خاطرطه نگاری. ۲ آذر ۱۴۰۰.
- ↑ «محسن رضایی: مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام از این پس با حضور دو سوم اعضا». ارادهٔ ملی. ۲۶ مرداد ۱۳۹۲.[پیوند مرده]
- ↑ «بودجه نظارت مجمع تشخیص در سال اخیر (۱۳۹۹) صفر شده است». مشرق‌نیوز.
- ↑ ساختار مجمع بایگانی‌شده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine مجمع تشخیص مصلحت نظام
پیوند به بیرون
ویرایش