نمایش مبدأ برای مراغه

{{جعبه شهر ایران
|نام‌رسمی=مراغه
|روی‌نقشه= آری
|عرض‌جغرافیایی=۳۷٫۳۸۹۵۰۲۳۳
|طول‌جغرافیایی=۴۶٫۲۳۷۶۴۷۳۳
|تصویر={{Photomontage
| photo4a = گنبد غفاریه مراغه - panoramio.jpg
| photo1a = Marağa rəsədxanası (1).jpg
| photo2b = ) گنبد کبود مراغه ( - Kabud dome - Maragheh - Iran - تقدیم به دوستان خوب مراغه ای - panoramio.jpg
| photo2a = گنبد سرخ.jpg
| spacing =2
| size = 266
| foot_montage =
}}
از بالا: [[رصدخانه مراغه]],[[گنبد سرخ]],[[گنبد کبود (مراغه)]],[[گنبد غفاریه]]
|اندازه‌تصویر= ۳۰۰
|استان=آذربایجان شرقی
|شهرستان=مراغه
|بخش=[[بخش مرکزی شهرستان مراغه|مرکزی]]
|دهستان=
|نام‌محلی= ماراغا
|نام‌های‌دیگر=ماراویا، ماراوا
|نام‌های‌قدیمی=افراه‌رود، افرازه‌روح، افراه یورد، افرازه‌رود، افرازه یورد، امداده رود، مراوا یا ماراوا، ماراغا<ref name="mor-nam">مروارید، ''مراغه''، ۶۷–۶۸.</ref>
|سال‌شهرشدن=
|جمعیت = ۱۷۵٬۲۵۵ نفر (۱۳۹۵)<ref name="نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵">[https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/population-urban-95.xlsx نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190921110045/https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/population-urban-95.xlsx |date=۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹}} وبگاه مرکز آمار ایران</ref><ref group="یادداشت">آمار بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ است و بر همین اساس، جمعیت شهر مراغه ۱۷۵٬۲۵۵ تن و [[استان آذربایجان شرقی]] ۳٬۹۰۹٬۶۵۲ تن بوده است.</ref>
|رشدجمعیت=
|تراکم‌جمعیت=
|زبان=[[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]]
|مذهب=[[شیعه]]
|مساحت=۲۶ کیلومتر مربع<ref name="Omran"/>
|ارتفاع= ۱۴۷۷٫۷ متر<ref name="irimo"/>
|میانگین‌دما= ۱۲٫۵ سانتی‌گراد<ref name="irimo"/>
|میانگین‌بارش‌سالانه= ۳۲۲٫۴ میلی‌متر<ref name="irimo"/>
|شمارروزهای‌یخبندان= ۸۱٫۵<ref name="irimo"/>
|شهردار=دکتر شهرام مروتی
|ره‌آورد=[[باسلوق]]، [[باسلوق#.D8.B3.D8.AC.D9.88.82|سجوق]]، [[شکر پنیر]]، [[صابون مراغه]]، [[آجیل]]، [[خشکبار]]، [[عسل]] سهند، [[قالی ابریشمی]]، [[حلوای سنتی]]، [[انگور]]، [[سیب مراغه]]، [[دوغ محلی]]، [[گیاهان دارویی]]، [[ماهی قزل آلا]]؛ [[خیار مردق]]؛ انگور [[ورجوی]]؛ [[گردو]]؛ [[آلو]];[[کشمش]];[[بادام]]؛ عرقیجات گیاهی؛ [[فلفل]]؛ [[قیماق]];[[ماست کیسه‌ای]];[[لواشک]]
|پیش‌شماره=۰۴۱<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://tci.ir/s70/page3.aspx?lang=Fa|عنوان=پیش‌شماره‌ها|ناشر=شرکت مخابرات ایران|تاریخ بازدید=۴ سپتامبر ۲۰۱۱|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20110911070411/http://tci.ir/s70/page3.aspx?lang=Fa|تاریخ بایگانی=۱۱ سپتامبر ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref>
|پلاک اتومبیل={{پرچم|ایران}} ۲۵ ب_{{پرچم|ایران}} ۳۵ ق
|وبگاه= [http://www.maraghe.com/ شهرداری مراغه]
|کد آماری =۱۲۲۳
|جمله‌خوشامد=
|پانویس=
}}
'''مَراغه''' یکی از شهرهای [[استان آذربایجان شرقی]] و مرکز [[شهرستان مراغه]] است که پس از شهر [[تبریز]] دومین شهر بزرگ و پرجمعیت استان میباشد. این شهر در کنار رودخانهٔ [[صوفی‌چای]] در دامنهٔ جنوبی کوه [[سهند]] و در ۱۳۵ کیلومتری جنوب مرکز استان واقع شده است.

مراغه که به [[باغ]] [[شهر]] [[ایران]] و [[پایتخت]] [[نجوم]] ایران شهرت دارد جزو ده شهر تاریخی ایران می‌باشد. سالانه گردشگران خارجی و ایرانی زیادی از مراغه دیدن می‌کنند. مراغه با فضای سبز و باغات متعدد در داخل شهر همچنین رودخانه صوفی چای که از مرکز شهر می‌گذرد یکی از مهم‌ترین مراکز توریستی و گردشگری در [[آذربایجان شرقی]] محسوب می‌شود.
مراغه دومین کهن شهر آذربایجان بعد از [[ارومیه]] می‌باشد این شهر از دوران قبل از اسلام‌آباد بوده است اما قرون ۱۲ تا ۱۴ میلادی دوران رشد و شکوفایی آن است؛ زمانی که پایتخت سلسله‌های متعدد محلی از جمله احمدیلیان و اتابکان آذربایجان بوده است و در نهایت مرکز حکومت [[ایلخانان]] و پایتخت ایران در آن دوران قرار داده شد. مراغه به لحاظ بافت غنی تاریخی و فرهنگی، با بیش از ۳۰۰ اثر ثبت شده ملی، جزء ۱۰ شهر برتر [[کشور]] محسوب می‌شود.

رصد خانه مراغه که در دوران [[خواجه نصیرالدین توسی]] بنا شده از جمله آثار تاریخی برجسته مراغه و ایران است که بیش از ۴۰۰۰۰۰جلد کتاب در آن موجود بوده است و بزرگ‌ترین دانشمندان اسلامی سراسر جهان اسلام در آن گرد هم آمده بودند.

مراغه با دارا بودن ۳۰ کیلومتر مربع مساحت (سال ۱۳۹۸<ref name="Omran">{{یادکرد وب|عنوان=گزارش وضعیت مناطق نابسامان شهری و عملکرد ستادهای استانی و شهرستانی|ناشر=شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران|نشانی=http://udrc.ir/UserFiles/file/15670.pdf|تاریخ بازدید=۲۷ مارس ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327171711/http://udrc.ir/UserFiles/file/15670.pdf|archivedate=۲۷ مارس ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref>) و ۱۷۵۶۰۰ نفر جمعیت شهری که بدون احتساب بخش‌ها و روستاهای حومه آن می‌باشد (سال ۱۳۹۵<ref name="amar95">{{یادکرد وب|عنوان=تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵|ناشر=درگاه ملی آمار|نشانی=https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/جمعیت-به-تفکیک-تقسیمات-کشوری-سال-1395|تاریخ بازدید=۱۹ ژوئن ۲۰۱۷}}</ref><ref name="Amar">{{یادکرد وب|عنوان=نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ خورشیدی|ناشر=درگاه ملی آمار|نشانی=http://www.sci.org.ir/content/userfiles/_census85/census85/natayej/abadifil/index-abadi2.html|تاریخ بازدید=۲۷ مارس ۲۰۱۷}}</ref>) [[فهرست شهرهای استان آذربایجان شرقی بر پایه مساحت|دومین شهر بزرگ پس از تبریز]] و [[فهرست شهرهای استان آذربایجان شرقی|دومین شهر پرجمعیت استان]] پس از [[تبریز]] به‌شمار می‌رود.

== نام ==
[[پرونده:L.OF Shahi daryacheh oroumieh.JPG|300px|farme|بندانگشتی|چپ|قسمتی از [[نقشه ایران در دوره افشاریه]].{{سخ}}نام مراغه در جنوب‌شرقی دریاچه ارومیه (در نقشه: دریاچه شاهی)، به انگلیسی: Maragha نوشته شده است.]]
واژهٔ ''مراغه''، از حدود قرن دوم هجری<ref>سپهروند، ''مراغه در سیر تاریخ''، ۹۶.</ref> رایج شده است. به گفته مورخان، این شهر با نام‌هایی همچون ''افراه‌رود'' ([[احمد بلاذری]])، ''افرازه‌روح'' ([[معجم‌البلدان]])، ''افراه رود'' ([[احمد بن یعقوبی]])، ''افرازه‌رود'' ([[یاقوت حموی]])، ''افرازه رود'' ([[بارتولد]])، ''امداده رود''، ''مراوا'' یا ''ماراوا'' ([[کسروی]]) و ''ماراغا'' (ویلسون، سیاح انگلیسی) شناخته می‌شده است.<ref name="mor-nam"/>

=== وجه تسمیه ===
در مورد وجه تسمیه نام مراغه نظریات زیر مطرح شده است:

; ماراوا
:[[احمد کسروی]] در کتاب [[آذری یا زبان باستان آذربایجان (کتاب)|آذری یا زبان باستان آذربایجان]] می‌نویسد:{{سخ}} «بی‌گمان درستِ این نام ''مراوا'' یا ''ماراوا'' بوده و از اینرو معنی آن را ''جایگاه [[ماد]]'' توان پنداشت.»<ref>کسروی، ''آذری یا زبان باستان آذربایجان''.</ref>

; ماراغا
:ویلسون، سیاح انگلیسی در سفرنامه‌اش لفظ ''مراغه'' را برداشتی از نام یک [[اسقف]] مشهور [[نسطوری]] به نام ''ماراغا'' می‌پندارد.<ref name="mor-nam"/>

; مارکیانا
:برخی محققان نام مراغه را با ''مارکیانا'' که در کتاب تعلیمات جغرافیایی [[بطلمیوس]] به [[دریاچه ارومیه]] اطلاق شده، مرتبط می‌دانند.<ref name="mor-nam"/>

== تاریخ ==
این شهر از دوران قبل از اسلام، آباد بوده است اما قرن‌های ۱۲ تا ۱۴ میلادی دوران رشد و شکوفایی آن است؛ زمانی که پایتخت سلسله‌های متعدد محلی از جمله [[احمدیلیان]] و [[اتابکان آذربایجان]] بوده است و در نهایت مرکز حکومت ایلخانی قرار داده شد.<ref>Bloom, ''The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture'', 462.</ref>

=== پیش از اسلام ===
قبرستان تپه سی واقع در دهستان سراجوی غربی، روستای [[یای‌شهر|یای شهری]] مراغه به شماره ثبت ملی ۲۱۰۸۶ در تاریخ ۱۳۸۶/۱۱/۳۰، که با قدمتی حدود ۵ هزار سال که تاریخچه سکونت مراغه را بیشتر و با اهمیت می‌کند<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معرفی روستای یای شهری {{!}} ایران دهیار|نشانی=https://irandehyar.com/1396/03/27/5513/|وبگاه=ایران دهیار {{!}} راهکار مدیریت دهیاری و روستا {{!}} اخبار روستا و دهیاری {{!}} ارائه سازوکار مدیریت روستا|تاریخ=2017-06-17|بازبینی=2022-05-25|کد زبان=fa-IR}}</ref>

[[دیاکونوف]] با استفاده از مندرجات الواح آشوری از وجود یک پادشاهی نیمه‌مستقل به نام «[[اوئیش‌دیش]]» یا «ویش‌دیش» در سدهٔ هشتم قبل از میلاد در حدود ناحیهٔ مراغهٔ کنونی<ref>دیاکونوف، تاریخ ماد، ۱۹۴.</ref> و در جوار قلمرو دولت [[ماننا]] و تحت نفوذ آن<ref>دیاکونوف، تاریخ ماد، ۱۶۷.</ref> خبر داده است. اما هیچ نشانه‌ای از قرارگاه و مرکز این دولت محلی باستانی در دست نیست.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۶۳.</ref>

[[ایگور میخایلوویچ دیاکونوف|دیاکونوف]] در سال [[۳۶ (پیش از میلاد)|۳۶ پیش از میلاد]]، [[مارک آنتونی]]، سردار [[جمهوری روم]] پایتخت [[آتروپاتکان]]، شهری به نام «فراعته» یا «فراسپا» را که دارای استحکامات تدافعی خوبی بوده است محاصره کرده بوده است که در نهایت مغلوب مقاومت آتروپات‌ها و [[پارتیان]] شد و عقب‌نشینی کرد. شهر نام‌برده به احتمال زیاد مراغه کنونی بوده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/antony-mark-roman-gencral-ca|عنوان=ANTONY, MARK|ناشر=Encyclopædia Iranica|تاریخ بازدید=۲۶ سپتامبر ۲۰۱۱|نشانی بایگانی =|تاریخ بایگانی=}}</ref>

=== پس از اسلام ===
[[پرونده:Azerbajan in Abbasid Caliphate.jpg|350px|بندانگشتی|300px|مراغه در [[استان آذربایجان]] در دوره [[خلفای عباسی]]]]
در سال [[۲۲ (قمری)|۲۲ هجری قمری]] ناحیه مراغه در پی حمله اعراب به تصرف آنها درآمد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۱۴.</ref>

[[ساجیان#محمد افشین|محمد افشین]] در سال [[۲۸۰ (قمری)|۲۸۰ هجری قمری]] پس از غلبه بر حاکم مراغه، عبدالله بن حسین همدانی، مراغه را به عنوان پایتخت حکومتش برگزید.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5473|عنوان=ساجیان|ناشر=[[دانشنامه جهان اسلام]]|تاریخ بازدید=۳ اوت ۲۰۱۱|نشانی بایگانی =|تاریخ بایگانی=}}</ref>

[[عزالدین بن اثیر|عزالدین ابن اثیر]] (۱۱۶۰–۱۲۳۳ میلادی) در کتاب «''[[الکامل فی التاریخ]]''» در توضیح رویدادهای سال ۱۰۳۷ میلادی - ۴۱۶ خورشیدی و جریان هجوم نخستین گروه از تُرکان غز یا اغوز به آذربایجان، مراغه را مسکن کردهای [[هزبانیان|هذبانیه]] ذکر می‌کند و روایت می‌کند:

{{گفتاورد|“ گروهی از ترکان غز خود را به آذربایجان رساندند و «[[ابو منصور وهسودان|ابومنصور وهسودان]]» (فرمانروای کُرد سلسله [[روادیان|روادی]] آذربایجان) به امید اینکه از شر و زیان آنها در امان باشد با آنها پیوند خویشاوندی برقرار کرد اما آنچه وهسودان به آن امید داشت محقق نشد و ترکان دست از کشتار و تاراجگری برنداشتند و به مراغه هجوم بردند و در سال ۱۰۳۷ میلادی - ۴۱۶ خورشیدی وارد آنجا شدند و مسجد جامع شهر را به آتش کشیدند و از مردم عامه مراغه از جمله کُردهای [[هزبانیان|هذبانیه]] بسیار کشتند. چون کُردها وضعیت مملکت را چنین دیدن برای اتحاد و دفع شر قدم برداشتند پس «ابوالهیجا بن ربیب الدوله» (حاکم ارومیه و رهبر کُردهای هذبانیه ارومیه) و «وهسودان» فرمانروای آذربایجان آشتی کردند و متحد شدند و وقتی که غزها اتحاد و اجتماع مردم را برای جنگ با آنها دیدن از اشغال آذربایجان منصرف شدند و آنجا را ترک کردند … “<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکامل فی التاریخ|نام=عزالدین بن اثیر|جلد=۱۳|صفحه=صفحه ۵۶۲۹}}</ref>}}

=== عهد مغول ===
[[مغولان]] در ماه صفر سال ۶۱۸ هجری قمری عزم تسخیر مراغه کردند. پس از یک هفته درگیری، مراغه به تصرف آنان درآمد، پس از خون‌ریزی بسیار غارت و سوزاندن بقایا خارج شدند ولی نسل مغول‌ها در بازماندگان مراغه تکثیر یافت.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۲۸–۷۲۹.</ref>

در سال ۶۲۲ هجری قمری [[جلال‌الدین خوارزمشاه]] بدون مقاومت مهمی مراغه را تصرف کرد. در این زمان قسمتی از ویرانی‌های حمله مغول ترمیم شد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۳۰.</ref>

پس از رفتن سلطان جلال‌الدین از آذربایجان، در اواخر سال ۶۲۸ هجری قمری قشون مغول دوباره مراغه را تصرف کردند.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۳۳.</ref>

[[پرونده:Maragheh Observatory.jpg|انگشتدان|چپ|260px|گنبد محافظی که روی بقایای رصدخانه مراغه بر فراز تپه رصد در سمت شمال غربی مراغه ساخته شده است.{{سخ}}عکس، گرفته‌شده در جریان [[گذرش]] سیارهٔ [[سیاره ناهید|ناهید]] در سال ۲۰۰۴م.]]

; هلاکوخان
:پس از مرگ [[چنگیزخان]]، متصرفات [[مغول]] بین فرزندانش تقسیم شد. در اواخر نیمه اول قرن هفتم یکی از نوادگان چنگیز به نام [[هلاکو]] فرماندهی اردوی غرب را به دست گرفت و بار دیگر به ایران حمله کرد. وی پس از تصرف نقاط شرقی ایران و قلع و قمع [[اسماعیلیان]] عازم [[بغداد]] شد. هلاکو بغداد را غارت کرد و با قتل [[مستعصم]] به خلافت [[عباسیان]] خاتمه بخشید.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۳۳–۷۳۴.</ref>

:سپس در تاریخ صفر ۶۵۶ هجری قمری به [[ایران]] بازگشت و در آذربایجان مستقر شد و مراغه را به سبب آب و هوای خنک و مراتع خرم، [[پایتخت]] خود قرار داد. اوج شهرت و آبادانی مراغه در این زمان است. به فرمان هلاکو دانشگاهی بزرگ، [[رصدخانه مراغه|رصدخانه]] و سایر مراکز تحقیقات و علمی به دست [[خواجه نصیرالدین طوسی]] با همکاری چندین دانشمند و ستاره‌شناس دیگر تأسیس شد و دانش‌پژوهانی از اطراف و اکناف عالم جهت مطالعه به این شهر رو آوردند.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۳۴.</ref>

:هلاکو در سال ۶۶۳ هجری قمری در اثر عارضه‌ای در گذشت و طبق آئین مغول به خاک سپرده شد.{{سخ}}خواجه نصیرالدین طوسی در آن واقعه می‌گوید:<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۳۴–۷۳۵.</ref>
{{شعر}}
{{ب|چون هلاکو ز مراغه به زمستان‌گه شد|کرد تقدیر ازل نوبت او را آخر}}
{{ب|سال بر ششصد و شصت و سه، شب یکشنبه|که شب نوزدهم بُد زربیع‌الثانی}}
{{پایان شعر}}

:با توجه به این که هلاکو بودایی و زن و مادرش مسیحی بودند، در این دوران مراغه و حوالی آن مرکز مسیحیت به‌شمار می‌رفته است. رومیان، ارامنه، نسطوریان، به ویژه دانشمندان و هنرمندان این فرق در مراغه گرد آمدند و کلیساهای متعددی ساخته شد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۷۳۵.</ref>

:شهر با دیواری بلند محصور بوده است که منسوب به دوران حکومت هلاکو است.<ref name="btnicaeleven">{{یادکرد وب|نشانی=http://encyclopedia.jrank.org/MAL_MAR/MARAGHA.html|عنوان=MARAGHA|ناشر=''Encyclopædia Britannica''. Eleventh Edition. Volume 17|تاریخ بازدید=|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20111027061120/http://encyclopedia.jrank.org/MAL_MAR/MARAGHA.html|تاریخ بایگانی=۲۷ اکتبر ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref>

در قرن هشتم هجری که [[ایلخانان]] ضعیف شدند، حکومت به دست [[فئودال]]‌های [[مغول]]، [[چوپانیان]] و [[جلایریان]] افتاد.<ref>قلی‌اف، ''تاریخ آذربایجان''.</ref>

=== دوره قاجار ===
در اوایل این دوره، مراغه جزء ده شهر بزرگ و پرجمعیت ایران بوده است که شهرهای [[بناب]]، [[عجبشیر]]، [[ملکان]]، [[هشترود]]، [[میاندوآب]] (مرحمت آباد)، [[مهاباد]] (ساوجبلاغ)، [[تکاب]]، [[شاهین‌دژ]]، [[باروق]] و [[قره‌آغاج (چاراویماق)]] از توابع آن بوده‌اند. در این دوره اولین کارخانه اسلحه‌سازی ایران در مراغه دایر شده است.<ref>خیرالهی، ''مراغه در عهد قاجار''، ۱۷۲.</ref>

== مردم ==
=== زبان ===
مردم مراغه به زبان [[ترکی آذربایجانی]] تکلم می‌کنند. همچنین [[زبان ارمنی]] در بین مسیحیان ساکن رواج دارد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱۱۳.</ref>

[[حمدالله مستوفی]] در ۷۴۰ قمری در کتابش، [[نزهةالقلوب]]، زبان مردم شهر مراغه را «پهلوی مغیر» یا «پهلوی معرّب» نامیده<ref>مستوفی، ''نزهةالقلوب''، ۹۹–۱۰۰.</ref><ref>.Minorsky, “Maragha” in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online. "At the present day, the inhabitants speak Adhar Turkish, but in the 14th century they still spoke “arabicized Pahlawi” (Nuzhat al-Qolub: Pahlawi Mu’arrab) which means an Iranian dialect of the north western group."</ref> که منظور همان [[زبان آذری]] است.<ref>مشکور، ''نظری به تاریخ آذربایجان''، ۱۸۹.</ref> اولیاء چلبی درنیمه دوم قرن یازدهم هجری نیز می‌گوید که «اکثر زنان مراغه به زبان پهلوی گفتگو می‌کنند»<ref>ریاحی خویی، محمدامین، «ملاحظاتی دربارهٔ زبان کهن آذربایجان»: اطلاعات سیاسی - اقتصادی، شمارهٔ ۱۸۲–۱۸۱</ref>
دکتر [[محمدامین ریاحی]] خویی در رابطه با این سخن اولیاء چلبی می‌گوید: سخن او دربارهٔ زنان مراغه، فصل رسالهٔ انارجانی را «تواظعات اناث تبریز» به زبان کهن یاد می‌آورد و معلوم می‌شود که خانه نشینی زنان و دوری آن‌ها از اجتماع و بی‌نیازی آن‌ها از گفتگوهای دیوانی و بازاری سبب شده که طبعاً دگرگشتهای زبان در محاورات آن‌ها کمتر و دیرتر اثر بگذارد.

=== مراغی‌های رودبار الموت ===
:پس از حملات عرب‌ها گروهی از مردم مراغه در حدود هزار سال پیش از آن شهر کوچیده و به منطقه رودبار الموت رفتند. این کوچندگان امروز نیز به نام ''مراغی‌ها'' نامیده می‌شوند و در ۷–۸ روستای رودبار الموت سکونت دارند و به [[گویش مراغی]] که از گویش‌های [[زبان تاتی ایران|زبان تاتی]] است،<ref>[https://ia902506.us.archive.org/3/items/TatiMaraghi/pdf مقاله «بررسی گویش مراغی در روستای موشقین»، حسینعلی رسولی، ۱۳۶۹، دانشگاه تهران]</ref><ref>«گونه‌های زبانی تاتی»، دونالد استیلو، ۱۹۸۱؛ ۷-ب) گونه‌های مراغه‌ای در منطقه رودبار علیا (رودبار الموت)</ref><ref>مقاله «زبانهای ایرانی الموت»، دکتر احسان یارشاطر، علوم انسانی، کاوه (مونیخ)، آذر ۱۳۴۸ - شماره ۲۷.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/14/5644 تاتی و مراغی]</ref><ref>مقاله «گویش مراغی»، ابوالفضل پرهیزکاری، ۱۳۷۸.</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://brtt.ir/post/112 |title=رودبار شهرستان |accessdate=۷ ژانویه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170830235623/http://brtt.ir/post/112 |archivedate=۳۰ اوت ۲۰۱۷ |dead-url=yes}}</ref> سخن می‌گویند.<ref>ورجاوند، ''سرزمین قزوین''، ۴۶۸–۴۸۲.</ref> مراغیان، مانند سایر ساکنان منطقه به صورت رسمی [[شیعه]] شناخته می‌شوند اما به نظر می‌رسد به آیین [[زرتشتی]] و نیز [[اسماعیلیه]] مقید هستند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-|عنوان=ALAMŪT|ناشر=Encyclopædia Iranica|تاریخ بازدید=۱۶ اوت ۲۰۱۱|نشانی بایگانی =|تاریخ بایگانی=}}</ref> [[حمدالله مستوفی]] در [[نزهةالقلوب]] می‌نویسد: «مراغیان را به [[مزدک|مزدکی]] نسبت کنند، و چون اشخاص باسواد در میان مراغی‌ها نایاب است و در کتمان طریقهٔ خود مُصرند و هیچ‌گاه میل ندارند دیگران به راه رسم و عقیدهٔ آن‌ها آگاه شونده از این رو نمی‌توان به حقیقت معتقدات آن‌ها آگاهی یافت.»<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱۲۸.</ref><ref>مستوفی، ''نزهةالقلوب''، ۶۶.</ref>

:[[احسان یارشاطر]] زبان مراغی را بازماندهٔ زبان مادها می‌داند و چنین توصیفش می‌کند: «زبان مراغی، مانند برخی از لهجه‌های تاتی طارم علیا (هزار رودی و نوکیانی) و اشهاردی و چلی (در رامند) و کرنی و کرلقی (در خلخال) زبانی نسبتاً محافظه‌کار است و بسیاری از خصوصیات کهن‌تر لهجه‌های مادی را حفظ کرده است.<ref>یارشاطر، احسان. «مراغیان الموت و رودبار و زبان آنها». ''مجله ایران‌شناسی''، ۱۳۴۶.</ref>»

=== دین ===
اکثریت قریب به اتفاق مردم مراغه [[مسلمان]] و دارای [[مذهب]] [[شیعه]] هستند. اقلیتی از سایر ادیان از قبیل چند خانوادهٔ [[مردم ارمنی|ارمنی]] نیز در آن ساکن هستند.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۹۴–۹۵.</ref><ref name="mor-aramane"/>

; ارامنه
در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت انتخاب شده بود از آنجا که مادر [[هلاکو]] [[مسیحی]] بود، مسیحیان از امتیازات خاصی برخوردار بودند؛ [[روم شرقی|رومیان]]، [[ارامنه]] و [[نسطوریان]] از اطراف و اکناف در این شهرگرد آمدند و [[کلیسا]]های متعدد ساخته شد. در آن زمان خلیفهٔ ارامنه در این شهر سکونت داشته است.<ref name="mor-aramane">مروارید، ''مراغه''، ۶۹۵–۷۰۸.</ref>

[[غازان خان]] در زمان حکومتش فرمان قبول اسلام و تخریب کلیساها، معابد [[یهود]] و [[بودایی]] و [[آتشکده]]‌های [[زرتشتی]] را صادر می‌کند. این فرمان در مراغه نیز به شدت تعقیب می‌شود و به مرور زمان از تعداد ارامنه در این منطقه کاسته می‌شود.<ref name="mor-aramane"/>

در ادوار گذشته و در اثر حملات [[کردها]] و هم‌زمان با مهاجرت بزرگ ارامنه ایران در سال ۱۸۲۸ میلادی تعداد ۷۰۰ خانوار ارمنی از این شهر و روستاهای اطراف به [[قفقاز]] مهاجرت کردند و تعداد زیادی از دهات ارمنی‌نشین خالی از سکنه شد. اینان در دهکده‌ای که در [[قره‌باغ]] ایجاد و به مناسبت خاستگاه‌شان ''مراغه'' نام‌گذاری شده بود ساکن شدند.<ref name="mor-aramane"/>

بعد از وقایع شهریور ماه سال ۱۳۲۰ و وقایع سال ۱۳۲۴ نیز تعداد زیادی از ارامنه به [[اتحاد جماهیر شوروی]] مهاجرت کردند.<ref name="mor-aramane"/>

=== جمعیت ===
طبق [[سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۰)|سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰]] برآورد جمعیت مراغه در نقاط شهری، برابر ۱۶۳۸۵۹ نفر، با۱۲۵۲۸۳ مرد و ۱۲۲۳۹۸ زن بوده است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت شهر مراغه به بیش از ۱۷۵ هزار نفر افزایش یافته است.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa-IR|وبگاه=www.amar.org.ir|نشانی=https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/جمعیت-به-تفکیک-تقسیمات-کشوری-سال-1395|عنوان=درگاه ملی آمار> سرشماری عمومی نفوس و مسکن> نتایج سرشماری> جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال 1395|بازبینی=2018-03-21}}</ref>

{{هرم جمعیتی
|width=55%
|maxvalue=۱۰۰۰۰
|bg=rgb(۱۰۰٪,۱۰۰٪,۱۰۰٪)
|border=0
|عنوان=هرم جمعیتی نقاط شهری مراغه در سال ۱۳۸۵.<ref name="azarsh2">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.amar.org.ir/Upload/Modules/Contents/asset23/ostani/azarsh2.pdf|عنوان=نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵-استان آذربایجان شرقی|تاریخ بازدید=۱۴ اوت ۲۰۱۱|ناشر=درگاه ملی آمار|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110920224057/http://www.amar.org.ir/Upload/Modules/Contents/asset23/ostani/azarsh2.pdf|archivedate=۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref>
|barcolor=rgb(۰٪,۰٪,۱۰۰٪)
|۸۰+|۷۲۹|۷۷۱
|۷۵–۷۹|۸۸۴|۸۸۵
|۷۰–۷۴|۱۴۱۱|۱۴۰۲
|۶۵–۶۹|۱۵۴۱|۱۶۲۴
|۶۰–۶۴|۱۸۸۹|۱۹۳۷
|۵۵–۵۹|۲۲۰۰|۲۲۷۸
|۵۰–۵۴|۳۲۹۸|۳۱۲۴
|۴۵–۴۹|۴۴۸۰|۴۱۳۴
|۴۰–۴۴|۴۸۹۵|۴۹۹۲
|۳۵–۳۹|۵۶۳۳|۵۷۵۴
|۳۰–۳۴|۵۹۰۲|۶۱۵۵
|۲۵–۲۹|۷۳۶۵|۷۵۸۶
|۲۰–۲۴|۹۴۲۶|۹۷۴۲
|۱۵–۱۹|۹۸۶۶|۹۲۱۸
|۱۰–۱۴|۶۳۲۹|۶۰۵۶
|۵–۹|۵۲۸۴|۴۹۱۴
|۰–۴|۵۱۰۸|۴۶۷۴
}}

== جغرافیا ==
=== موقعیت ===
مراغه در جنوب غربی [[استان آذربایجان شرقی]]، در مشرق [[دریاچه ارومیه]] و بر دامنه جنوبی کوه [[سهند]] قرار گرفته و از شمال به [[شهرستان تبریز]]، از شرق به [[شهرستان هشترود]]، از جنوب به [[شهرستان باروق]] و از غرب به [[شهرستان بناب]] دریاچه ارومیه محدود است.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱.</ref><ref>سازمان برنامه و بودجه آذربایجان شرقی. ''سیمای شهرستان مراغه''. تبریز: سازمان برنامه و بودجه آذربایجان شرقی، معاونت برنامه‌ریزی و هماهنگی، ۱۳۷۷.</ref>

{{موقعیت جغرافیایی
| مرکز = مراغه
| شمال = [[سهند]]، [[تبریز]]
| شمال شرقی = [[بستان‌آباد]]
| شرق = [[هشترود]]، [[میانه]]
| جنوب شرقی = [[قره‌آغاج]]
| جنوب = [[ملکان]]، [[باروق]]، [[شاهین‌دژ]]، [[بوکان]]، [[سقز]]
| جنوب غربی = [[مهاباد]]، [[نقده]]
| غرب = [[بناب]]، [[دریاچه ارومیه]]
| شمال غربی = [[آذرشهر]]
| تصویر =
}}
[[پرونده:SufiÇay.jpg|بندانگشتی|چپ|300پیکسل|[[صوفی‌چای]].]]

=== آب و هوا ===
آب و هوای مراغه معتدل متمایل به سرد و نسبتاً مرطوب است. بیشینهٔ دمای این شهر در تابستان‌ها حدود ۳۵ درجهٔ سانتی‌گراد بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستان‌ها حدود ۲۰ درجه سانتی‌گراد زیر صفر است؛ همچنین میزان بارش سالانه در مراغه حدود ۳۳۰ میلی‌متر و ایام یخبندان آن، حدود ۱۱۴۱ روز در سال است. به‌جهت قرارگرفتن این شهر در دامنهٔ جنوبی [[سهند]]، رودخانه‌هایی نظیر [[صوفی‌چای]] و مردق‌چای که از این کوهستان سرچشمه می‌گیرند، از داخل مراغه عبور کرده و در رونق و آبادانی شهر تأثیر به‌سزایی داشته‌اند.<ref name="Bazargani2">{{یادکرد وب|عنوان=وضعیت آب و هوایی و ویژگی‌های فرهنگی مراغه|ناشر=سازمان بازرگانی استان آذربایجان شرقی|نشانی=http://www.tabrizcommerce.gov.ir/content/view/281/530|تاریخ بازدید=۲۶ دسامبر ۲۰۰۹}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref name="morvardid39"/>

=== بارندگی ===
بارش برف در این شهر معمولاً از دی ماه شروع و تا اواسط اسفند ماه ادامه دارد. بارش باران‌های بهاری که در اصطلاح محلی به «نِیسان» مشهور است از اوایل فروردین ماه شروع شده و تا اواسط اردیبهشت ماه، ادامه می‌یابد.<ref name="morvardid39">مروارید، ''مراغه''، ۳۹.</ref>

{{آب و هوا
|location=مراغه
|Jan_Hi_°C=۳٫۵|Jan_REC_Hi_°C=۱۶٫۲
|Feb_Hi_°C=۵٫۰|Feb_REC_Hi_°C=۱۷٫۴
|Mar_Hi_°C=۱۰٫۱|Mar_REC_Hi_°C=۲۵٫۰
|Apr_Hi_°C=۱۷٫۰|Apr_REC_Hi_°C=۲۹٫۸
|May_Hi_°C=۲۲٫۵|May_REC_Hi_°C=۳۳٫۰
|Jun_Hi_°C=۲۸٫۹|Jun_REC_Hi_°C=۳۷٫۴
|Jul_Hi_°C=۳۲٫۹|Jul_REC_Hi_°C=۳۹٫۲
|Aug_Hi_°C=۳۲٫۶|Aug_REC_Hi_°C=۳۹٫۸
|Sep_Hi_°C=۲۸٫۱|Sep_REC_Hi_°C=۳۶٫۶
|Oct_Hi_°C=۲۰٫۶|Oct_REC_Hi_°C=۳۰٫۲
|Nov_Hi_°C=۱۲٫۲|Nov_REC_Hi_°C=۲۳٫۵
|Dec_Hi_°C=۵٫۹|Dec_REC_Hi_°C=۲۰٫۴
|Year_Hi_°C=۱۸٫۳|Year_REC_Hi_°C=۳۹٫۸
|Jan_Lo_°C=-۳٫۷|Jan_REC_Lo_°C=-۱۵٫۶
|Feb_Lo_°C=-۲٫۹|Feb_REC_Lo_°C=-۱۶٫۸
|Mar_Lo_°C=۰٫۹|Mar_REC_Lo_°C=-۱۶٫۴
|Apr_Lo_°C=۶٫۴|Apr_REC_Lo_°C=-۵٫۴
|May_Lo_°C=۱۰٫۵|May_REC_Lo_°C=۱٫۰
|Jun_Lo_°C=۱۵٫۵|Jun_REC_Lo_°C=۸٫۰
|Jul_Lo_°C=۱۹٫۸|Jul_REC_Lo_°C=۱۱٫۰
|Aug_Lo_°C=۱۹٫۳|Aug_REC_Lo_°C=۱۱٫۶
|Sep_Lo_°C=۱۴٫۵|Sep_REC_Lo_°C=۵٫۴
|Oct_Lo_°C=۹٫۰|Oct_REC_Lo_°C=-۰٫۶
|Nov_Lo_°C=۳٫۳|Nov_REC_Lo_°C=-۸٫۴
|Dec_Lo_°C=-۱٫۳|Dec_REC_Lo_°C=-۱۴٫۲
|Year_Lo_°C=۷٫۶|Year_REC_Lo_°C=-۱۶٫۸
|Jan_Precip_mm=۳۱٫۰
|Feb_Precip_mm=۲۸٫۴
|Mar_Precip_mm=۴۹٫۷
|Apr_Precip_mm=۶۴٫۶
|May_Precip_mm=۳۴٫۰
|Jun_Precip_mm=۷٫۹
|Jul_Precip_mm=۲٫۶
|Aug_Precip_mm=۱٫۶
|Sep_Precip_mm=۲٫۷
|Oct_Precip_mm=۱۹٫۴
|Nov_Precip_mm=۴۴٫۵
|Dec_Precip_mm=۳۶٫۰
|Year_Precip_mm=۳۲۲٫۴
|source=[[سازمان هواشناسی ایران]] (۱۹۸۳–۲۰۰۵)<ref name="irimo">{{یادکرد وب
|نشانی=http://www.irimo.ir/farsi/drought/synopH/Maragheh.txt
|عنوان=آب و هوای مراغه
|تاریخ بازدید=۱۸ ژوئیه ۲۰۱۱
|ناشر=سازمان هواشناسی کشور
|زبان=
|archive-date=۱۳ نوامبر ۲۰۱۱
|archive-url=https://web.archive.org/web/20111113181035/http://www.irimo.ir/farsi/drought/synopH/Maragheh.txt
|url-status=dead
}}</ref>
|accessdate=
}}

=== ناهمواری‌ها ===
[[پرونده:سهند مراغه - panoramio.jpg|جایگزین=|بندانگشتی|220x220پیکسل|کوه سهند مراغه]]
به‌طور کلی شهرستان مراغه متشکل از دو ناحیهٔ کوهستانی و جلگه‌ای است که از شمال به جنوب و از شرق به غرب تا سواحل دریاچه ارومیه و جلگه میاندوآب از ارتفاع کوه‌ها کاسته می‌شود.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱–۲.</ref>

ارتفاعات سهند در شمال، مندیل‌بسر و سرگونی در جنوب شرقی، قوزلجه در شمال غربی و قره‌قشون در جنوب غربی از ارتفاعات مهم اطراف این شهر هستند.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۲–۲۱.</ref>

=== منطقه فسیلی ===
{{اصلی|منطقه فسیلی مراغه}}
در میانهٔ قرن ۱۹ میلادی لایه‌هایی [[فسیل|فسیلی]] در خاک مراغه کشف شد؛ اولین بار در سال ۱۸۴۰<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nature.com/nature/journal/v287/n5785/abs/287837a0.html|عنوان= Maragheh: a classical late Miocene vertebrate locality in norhtwestern Iran|ناشر= [[نیچر|nature]]|تاریخ بازدید= ۲۴ اکتبر ۲۰۱۱|نشانی بایگانی = |تاریخ بایگانی=}}</ref> یک مأمور [[شوروی]] به نام «خانیکوف» که به عنوان کنسول دولت روس در [[تبریز]] مقیم بود مقادیری استخوان و فسیل کشف کرد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۵.</ref> از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۶ تیمی مشترک از [[موزه تاریخ طبیعی لس آنجلس]] و [[موزه ملی تاریخ طبیعی (آمریکا)|موزه ملی تاریخ طبیعی آمریکا]] اقدام به حفاری و مطالعه در منطقه کردند. قدمت این لایه‌ها ۱۱ تا ۵ میلیون سال پیش (اواخر [[میوسن]] تا اوایل [[پلیوسن]]) دانسته شده است.<ref>Firouz, ''The complete fauna of Iran'', 43-44.</ref>

در گذشته محققان و کارشناسان مختلفی از کشورهای [[اتریش]]، [[انگلیس]]، [[آمریکا]]، [[فرانسه]] و در سال‌های اخیر از کشورهای [[فنلاند]]، [[چین]] و [[ژاپن]] مطالعاتی بر روی فسیل‌های منطقه انجام داده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.irna.ir/NewsShow.aspx?NID=30571809|عنوان=مراغه به قطب علمی زمین‌شناسی کشورهای منطقه تبدیل می‌شود|ناشر=خبرگزاری [[ایرنا]]|تاریخ بازدید=۵ اکتبر ۲۰۱۱|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20120126044307/http://www.irna.ir/NewsShow.aspx?NID=30571809|تاریخ بایگانی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۲|dead-url=yes}}</ref>

این منطقه با فسیل‌هایی به قدمت هفت میلیون سال به عنوان نخستین اثر ملی، طبیعی و فسیلی ایران شناخته می‌شود.

== ساختار شهری ==
مراغه شهری زیباست که در امتداد یک دره سرسبز کشیده شده است<ref>باختری، ''در دیار آَشنا''، ۵۹.</ref> که آن را کوه‌ها و تپه‌ماهورهایی چند احاطه کرده‌اند.<ref>باختری، ''در دیار آَشنا''، ۶۷.</ref>
{{پاک‌کن}}
{{سراسرنما|Panorama of Maragha.jpg|2882px|[[سراسرنما|سراسرنمایی]] از مراغه.}}

== مکان‌های دیدنی ==
=== آثار تاریخی ===
مراغه به لحاظ بافت غنی تاریخی و فرهنگی، با بیش از ۳۰۰ اثر ثبت شده ملی، جزء ۱۰ شهر برتر کشور محسوب می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100933858836|عنوان=مراغه، شهر برج مقبره‌های تاریخی|ناشر=''جام جم''، شنبه، ۳ فروردین ۱۳۸۷|تاریخ بازدید=|نشانی بایگانی =|تاریخ بایگانی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.maragheh.ac.ir/newweb/MaraghehCity.aspx|عنوان=شهر مراغه|ناشر=دانشگاه مراغه|تاریخ بازدید=۲۸ سپتامبر ۲۰۱۱|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20111009230034/http://www.maragheh.ac.ir/newweb/MaraghehCity.aspx|تاریخ بایگانی=۹ اکتبر ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref>

=== مزارهای پنجگانه ===
{{اصلی|مزارهای پنج‌گانه مراغه}}
این پنج بنای متعلق به قرن‌های ۶ تا ۸ هجری، برجسته‌ترین بقاع واقع در این شهر هستند:<ref name="britanica"/>
[[پرونده:Gonbade Sorkh.jpg|انگشتدان|چپ|280پیکسل|«گنبد سرخ» یکی از بهترین نمونه‌های بناهای آجری ایران است.<ref name="britanica">{{یادکرد وب|نشانی= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/363765/Maragheh|عنوان= Marāgheh|ناشر=Encyclopædia Britannica|تاریخ بازدید=۹ اکتبر ۲۰۱۱|نشانی بایگانی=|تاریخ بایگانی=}}</ref>]]
معبد مهر که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد. این معبد در زیر یک گورستان تاریخی قرار داردو با خاک‌برداری، بخش‌هایی از آن، خود را نمایان کرده، اما همچنان بخش عمده‌ای ازآن در زیر خاک قرار دارد.

=== [[گنبد سرخ]] ===
:در بین پنج بقعهٔ واقع در مراغه قدیمی‌ترین است که در آذربایجان بیشتر به ''گنبد قرمز'' مشهور است. تاریخ احداث بنا ۱۵ شوال ۵۲۵ هجری قمری است و در جنوب غربی شهر واقع شده است.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۲۷۷–۲۷۸.</ref><ref name="gholamie">غلامیه، ''تاریخ مراغه به روایت تصویر''.</ref>

=== [[برج مدور]] ===
:احداث این بنا در تاریخ رجب ۵۶۳ هجری قمری به پایان رسیده است. این بنای مدور که از گنبد و سقف آن چیزی بر جا نمانده است در کنار [[گنبد کبود]] قرار دارد.<ref name="gholamie"/><ref>مروارید، ''مراغه''، ۲۸۸.</ref>

=== [[گنبد کبود]] ===
:در فاصلهٔ حدود ۱۰ متری [[برج مدور]] بنایی به شکل [[منشور]] ده‌وجهی وجود دارد که مردم محلی آن را «قبر مادر هلاکو» یا «گؤی برج» (به معنای «برج کبود») می‌نامند.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۲۹۲.</ref> البته با توجه به کتیبه‌های حک شده بر بنا که آیاتی از قرآن در آن‌ها به چشم می‌خورد ادعای نسبت این بنا با مادر مسیحی هلاکو مردود است.<ref name="gholamie"/>

=== [[گنبد غفاریه]] ===
:تاریخ احداث این مقبره در فاصله سال‌های ۷۲۵ تا ۷۲۸ هجری قمری است. این بنای مربعی شکل در شمال غربی شهر و در کنار [[رودخانه صوفی]] قرار دارد.<ref name="gholamie"/><ref>مروارید، ''مراغه''، ۳۰۷.</ref>

=== [[گوی برج]] ===
:این بنا در محلهٔ اتابک، کوچهٔ سبزیچی‌ها قرار داشت که در طول سال‌های ۱۳۱۵–۱۳۱۶ هجری شمسی به کلی ویران شد و امروزه اثری از این بنای مدور وجود ندارد.<ref name="gholamie"/><ref>مروارید، ''مراغه''، ۳۱۲–۳۱۳.</ref>

=== [[رصدخانه مراغه|رصدخانه]] ===
{{اصلی|رصدخانه مراغه}}
پس از انتخاب مراغه به عنوان پایتخت از سوی هلاکو، به تقاضای [[خواجه نصیرالدین طوسی]] موجبات ایجاد رصدخانه‌ای بر تپه‌ای در شمال غرب شهر فراهم شد. خواجه اقدام به تأسیس این رصدخانه کرد و [[زیج ایلخانی]] را در این رصدخانه تدوین نمود. همچنین دانشمندانی را از اطراف و اکناف به مراغه دعوت کرد و با همکاری آنان مرکزی علمی تشکیل داد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۳۱۵.</ref>

=== [[آرامگاه اوحدی مراغه‌ای|آرامگاه اوحدی]] ===
{{اصلی|آرامگاه اوحدی مراغه‌ای}}

مقبرهٔ [[رکن‌الدین ابوالحسن مراغی]] در باغی متعلق به فرقه‌ای از [[اهل حق]] مراغه قرار دارد. این مقبره در سال ۱۳۵۲ تجدید بنا شد، این عملیات شامل ساخت گنبدی از بتون آرمه (سنگ مقبره قبلی به موزهٔ آرامگاه منتقل شده است)، محوطه‌سازی و ساخت کتابخانه بود.<ref name="mor-maqbareohadi">مروارید، ''مراغه''، ۳۹۶.</ref>

در جوار این آرامگاه، مقبرهٔ دیگری متعلق به پیری به نام ''سرخوش بیگ'' وجود دارد که در هم‌زمان با اوحدی می‌زیسته است. این مقبره مورد احترام و زیارت‌گاه دسته‌ای از مریدان علی بن ابیطالب به نام گوران‌ها می‌باشد.<ref name="mor-maqbareohadi"/>

=== [[معبد مهر|معبد مهر مراغه]] ===
{{اصلی|معبد مهر}}

: این بنای تاریخی را متعلق به دورهٔ اشکانی و جایی می‌دانند که آیین مهرپرستی در آن اجرا می‌شد. اهالی منطقه این محوطه را با نام‌هایی مانند «امامزاده معصوم مراغه‌ای»، «خانقاه»، «اجاق» و «اولیاء» نامیده‌اند و مناطقی مانند «معبد»، «قبرستان»، «اصطبل»، «چله خانه» و یک محوطهٔ تاریخی دارد که به‌نظر می‌رسد قبرستانی مربوط به [[عصر آهن]] است. معبد «مهر» نیایشگاه زیرزمینی و محل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در جنوب روستای ورجوی مراغه به صورت زیرزمینی و صخره‌ای بنا شده است. پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض ۵/۴ متر به وجود آورده‌اند. این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند می‌توان جزء نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های کهن دانست. با توجه به این که مشخصه معماری صخره‌ای تا دوران هخامنشی سطوح مسطح و راست گوشه بدون خطوط منحنی چه در درگاه‌ها و چه در پوشش سقفها می‌باشد و در واقع این همان نکته‌ای است که ما را به پیشینهٔ معبد مهرورجوی و به دورهٔ اشکانی راهنمایی می‌نماید. این مجموعه باستانی شامل قبرستان، معبد و یک محوطه تاریخی می‌باشد.

مراغه شهری که روزگاری مرکز اسکان تمدن‌های بزرگ انسانی بوده و اکنون فراموش شده میراث داران ایشان است. برای آشنایی با تاریخ مراغه نمی‌توان از آثار بسیار کهن مهرابه‌های مراغه به سادگی گذشت. مهرابه‌ها نیایشگاه‌های مهرپرستان در دنیای باستان بوده است. مهرپرستی دینی ایرانی بوده که پرستش خورشید از اجزای اصلی آن به‌شمار می‌رفته است. دینی که از ایران در دوره‌ای نیز به اروپای غربی رخنه کرد. اما اکنون از مهرابه‌های کهن در این شهر تنها معبد مهرو معابد (غارهای) اطراف رصدخانه مراغه به یادگار مانده است و بس. گرچه اکنون از معبد مهرجز نامی و نشانی دیگر چیزی باقی نمانده؛ اما کماکان نشان از تاریخچه بسیار غنی این سرزمین تاریخی دارد. مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته است و هنوز هم مورد احترام زرتشتیان است. پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آن‌ها بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند.<ref name="mor-maqbareohadi"/>

[[پرونده:موزه-سنگ-نگاره-های-مراغه-1470073468.jpg|بندانگشتی|280px|موزه سنگ‌نگاره‌ها]]

=== [[قیزلار قلعه‌سی]] ===
{{اصلی|قیزلار قلعه‌سی}}

قلعه [[قیزلار قلعه‌سی]] مربوط به هزاره ۱- دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان مراغه، بخش مرکزی، روستای قره ناز واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۲۰۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

=== دیگر آثار تاریخی ===
از دیگر آثار تاریخی شهر مراغه می‌توان [[تپه قلعه جمال‌آباد]] و [[محوطه سئودلی‌قلعه]] و [[موزه سنگ‌نگاره‌ها]] را نام برد.

== جاذبه‌های طبیعی ==
کوه سهند قلهٔ جام و سهند، که به ترتیب دومین و سومین قلل بلند سهند می‌باشند در ۴۰ کیلومتری شمال مراغه قرار گرفته است؛ که سالانه عده زیادی برای فتح این قلل زیبا راهی مراغه می‌شوند

=== آب‌های معدنی ===
{{اصلی|چشمه‌های معدنی مراغه}}
[[پرونده:SarıSu.jpg|بندانگشتی|چپ|300پیکسل|چشمهٔ ساری سو]]
در اطراف شهر مراغه و در مناطق روستایی آب‌های گرم و سرد معدنی وجود دارند که مشهورترین آن‌ها بدین شرح‌اند:<ref>مروارید، ''مراغه''، ۴۰.</ref>

=== شور سو <small>(آب شور)</small> ===
:در جنوب مراغه و در روستای ورجوی واقع است. آب این چشمه دارای مقدار فراوان گاز کربنیک است.

شور سو چایباغی (آب شور) این چشمه در حدود ۵/۷ کیلومتری جنوب مراغه و در نزدیکی دهکدهٔ زیبای چایباغی واقع شده است در این ناحیه دره‌ای شرقی – غربی وجود دارد و رودخانه چکان پس از عبور از روستاهای تازه کند سفلی و علیا خود را به جوار شور سو رسانده و به طرف مغرب جریان می‌یابد. چشمهٔ آب معدنی شور در قسمت شمالی و کمی بالاتر از رودخانه قرار گرفته است. آب و گاز از قسمت شمالی این حوضچه خارج می‌شود و در قسمت غربی حوضچه مجرایی وجود دارد که زیادی آب حوضچه از آن خارج می‌شود وبر رودخانه می‌ریزد. آبده این چشمه در حدود دو لیتر در ثانیه است در آب این چشمه گاز کربنیک به مقدار فراوان یافت می‌شود و چون آب حوضچه را به هم بز نند در اثر گاز کربنیک سفید رنگ به‌نظر می‌رسد. در چند متری شرقی چشمه آب شور مظهر وجود دارد و آب و گاز از شکاف سنگ خارج و مستقیماً بر رودخانه جریان می‌یابد؛ و این آب در ردیف آب‌های معدنی بیکربناته کلسیک و منیزین گازدار و آهن دار سرد است. آب این چشمه معدنی، به‌طور معجزه آسایی، درمان بیشتر بیماری‌های پوستی از جمله حساسیت‌های مخملی و… بیماری‌های رماتیسم، زانو درد، همچنین آرام بخش بسیاری ار بیماری‌های روانی و افسردگی محسوب می‌شود و بلاک ایوب فارابی اصل زیبایی‌های مراغه<ref>مروارید، ''مراغه''، ۴۰–۴۱.</ref>

=== چشمه گشایش ===
:چشمه‌های معدنی دره گشایش علاوه بر طبیعت دیدنی آن به علت خواص شفابخشی که در مورد برخی امراض دارد به جاذبه‌ای درمانی برای بهره‌مندی گردشگران از خواص این آب‌ها تبدیل شده است.

چشمه‌های آب معدنی از موهبت‌ها و پدیده‌های طبیعی است که می‌توان از آن‌ها در زمینه درمان جسم و از فضاهای طبیعی پیرامون آن‌ها برای سلامت روان استفاده کرد.
آب این چشمه‌ها از لابه لای صخره‌های سنگی این دره و از کف رودخانه با فشار خارج شده و به رودخانه مردق چای می‌ریزد و از دیرباز ساکنان منطقه از این آب‌ها برای درمان بعضی بیماری‌ها به ویژه پوستی استفاده می‌کنند.
هم‌اکنون شهرت درمانی این آب‌ها از منطقه مراغه فراتر رفته و گردشگران و علاقه‌مندان به طب سنتی، از آن استقبال زیادی می‌کنند به‌طوری‌که روز به روز بر اهمیت و ارزش آن در بین گردشگران افزوده می‌شود.
دره گشایش در حد فاصل روستاهای گشایش و امیر واقع شده و کوه‌های سر به فلک کشیده صخره‌ای، آن را به آغوش کشیده‌اند.
طول این دره حدود شش کیلومتر بوده و رودخانه خروشان، چشمه‌های معدنی و مناظر بکر طبیعی و دیدنی، آذین بخش طول مسیر این دره است.
وجود باغات و مزارع سرسبز پوشیده از درختان میوه در ابتدا و انتهای دره گشایش منظره‌ای دیدنی را برای گردشگران به تصویر می‌کشد و از دیرباز تاکنون این دره در بهار و تابستان با دامنی گسترده از گل‌های رنگارنگ، صدای چهچهه پرندگان وحشی و بوی علوفه‌های معطر از علاقه‌مندان به طبیعت استقبال می‌کند.
دره گشایش مراغه را می‌توان نگینی بر نقاشی نگارنده طبیعت در این منطقه دانست و از دیدن مناظر طبیعی آن به عظمت خالق هستی پی برد.

=== ساری سو ===
:ساری سو (آب زرد) چشمهٔ معدنی ساری سو در چهار کیلومتری مراغه و در سه کیلومتری شمال غربی آبادی ورجوی در مسیر راه آبادی خا نقاه بالای تپه‌ای در مختصات ذکر شده قرار گرفته است این چشمه بقدری زیباست که هر بیننده در اولین نگاه به عظمت خالقش انگشت حیرت بر دهن می‌گذارد بتازگی مسیر راه‌آهن مراغه به ارو میه از ۵۰متری این چشمه عبور کرده است.
:در ۴ کیلومتری جنوب مراغه و در مسیر روستای ورجوی قرار دارد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۴۷.</ref>

=== قره پالچیق ===
:قره پالچیق (سیاه گِل) آب معدنی قره پالچیق در دامنه کوه سنجان قرار گرفته است این چشمه در فصل تابستان جهت استحمام مورد استفاده اهالی آبادی‌های اطراف و شهر مراغه قرار می‌گیرد طبق تعریف مردم آب این چشمه دارای خواص طبی می‌باشند. وقتی از سربالاییهای دامنه کوه سینجان عبور می‌کنی تا به این چشمه برسی ظاهراً محال می‌بینی که اون بالا ابی وجود داشته باشه وقتی به استخر چشمه می‌رسی باز هم در مقابل عظمت خداوند خلاق سر تعظیم فرود می‌آوری

=== ایستی بلاغ ===
:ایستی بلاغ (چشمه گرم) این چشمه به‌طوری‌که از اسمش پیداست دارای آب گرم و خواص درمانی و املاح معدنی می‌باشد این چشمه در۴ کیلومتری شرق مراغه و ۴۰۰ متری غرب روستای تازکند سفلی قرار گرفته است این چشمه در اطراف خود انشعاباتی دارد که هر کدامشان مستقل می‌باشد باز شرح این چشمه در زیباییهای روستای تازه کند سفلی آورده شده است درمان بیشتر بیماری‌های پوستی از جمله حساسیت‌های مخملی و… بیماریهای رماتیسم، زانو درد، همچنین آرام بخش بسیاری ار بیماری‌های روانی و افسردگی محسوب می‌شود.

=== چشمه سنگ صفرا ===
چشمه ای نشأت گرفته از باغ‌های زیبای مراغه که اکنون در محدوده شهری واقع شده است. جاده دسترسی به این چشمه در شهر مراغه، در کمربندی شمالی، پائین‌تر از میدان استاد کریمی، کوی الهیه واقع است که بعد از طی مسافتی حدود ۹۰۰ متر با اتومبیل و ۸۰ متر پیاده‌روی، چشمه ای را مشاهده می‌کنید که دمای آن ۷ درجهٔ سانتی گراد است و درون آب آن هیچگونه موجود زنده (تک‌سلولی، جلبک و …) و میکروسکوپی به چشم نمی‌خورد و در محل خروج آب نیز هیچ گیاه و جلبکی وجود ندارد. آب این چشمه برای از بین بردن سنگ کیسه صفرا مفید است.

== پتانسیل‌های ورزشی ==
شهرستان مراغه با دارا بودن آب وهوای عالی و پتانسیل‌های ورزشی فراوان، در زمره بهترین شهرهای ایران برای برگزاری اردوهای باشگاهی و تیم‌های ملی می‌باشد این شهرستان با همت مردم و مسئولین شهرداری و اداره ورزش و جوانان توانسته در سال‌های اخیر با ایجاد مراکز ورزشی همچون پیست قایق‌رانی آب‌های خروشان، پیست کانوپولو، پیست باشگاه اسب سواری ایلخی مراغه، ایجاد استخرهای شنا و سالن‌های سرپوشیده و همچنین ساخت ورزشگاه ۵هزار نفری مراغه (در حال ساخت) و برگزاری انواع مسابقات آزاد تیراندازی با کمان کشور مسابقات تنیس روی میز استان آذربایجان شرقی و… بستر مناسبی را برای میزبانی هرچه بهتر مسابقات در سطح منطقه‌ای، کشوری و جهانی و آرامش خاطری را برای برگزاری اردوهای تیم‌های باشگاهی و ملی ایجاد کند.
شهردار مراغه در گفتگو با پایگاه اطلاع‌رسانی رصد مراغه: شهرستان ویژه مراغه آماده پذیرایی از تیم‌هایی سایر استان‌ها و آماده برگزاری تورنمنت‌های چند جانبه بین‌المللی با کشورهای همسایه می‌باشد و در تلاش هستیم تا در ماه‌های آینده شاهد برگزاری مسابقات جهانی و بین‌المللی در مراغه باشیم.

== آموزش ==
=== پیشینه ===
همان‌طور که اشاره شد، مراغه مدت‌ها مرکز تجمع علما و دانشمندان بوده است. حضور دانشمندان بزرگ در مراغه نشان از آن دارد که این شهر در زمان سلجوقیان به ویژه قرن ششم هجری موقعیت علمی ویژه‌ای داشته است. از جمله شخصیت‌های نامدار علمی که در این شهر اقامت داشته‌اند می‌توان دانشمندانی چون [[شیخ شهاب الدین سهروردی]]، مجدالدین جیلی، [[امام فخر رازی]]، [[سموأل بن یحیی مغربی|سموئل بن یحیی بن عباس مغربی]]، [[ابن عبری]] و مجدالدین محمد ابن خلیفه بن سیواسی رومی را یاد کرد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱۳۵–۱۳۹.</ref>

=== مدارس تاریخی ===
; مدرسه احمدک
::این مدرسه پیش از سال ۵۲۹ دایر بوده است و گویا خلیفه [[مسترشد]] را در آن دفن کرده‌اند.<ref name="mor-ahmadak">مروارید، ''مراغه''، ۱۳۶.</ref>

; مدرسه عزیه
::مدرسه عزیه یا مدرسه قاضی را منسوب به عزالدین بک ارسلان آبه مراغی (مقتول به ۶۵۵) از امرا سلطان محمد بن محمود بن محمد سلوقی، که بانی مدرسه بوده است می‌دانند. به احتمال زیاد این مدرسه جایگاه معتبری در زمینهٔ پژوهش‌های علمی بوده و سال‌های درازی بر پا بوده است. چنان‌که بنا به نوشتهٔ ابن الغوطی، مویدالدین در دوران اقامت خود در مراغه، در این مدرسه اقامت داشته است.<ref name="mor-ahmadak"/>
::آنچه که به اسم [[مثلث پاسکال]] معروف است در شش قرن قبل از او توسط ریاضیدان، [[سموئل بن یحیی مغربی|المغربی]]، از [[ابوبکر کرجی|کرجی]]، ریاضیدان معروف که در اواخر قرن چهارم هجری متولد شده است استنتاج شده است که در نتیجه کشف این مثلث توسط کرجی است که شش قرن از پاسکال قدیمی تر بوده است. این ریاضیدان معروف قرن ششم که جدول مزبور را در کتاب خود نقل کرده در طول سال ۵۷۵ هجری (۱۱۸۰ میلادی) در مراغه درگذشته است؛ بنابراین می‌توان گفت که احتمال دارد او نیز در مدرسهٔ عزیه مشغول بوده است.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱۳۶–۱۳۷.</ref>
::همچنین این مدرسه را به قاضی کمال الدین محمد قزوینی نسبت می‌دهند.<ref name="mor-atabakie">مروارید، ''مراغه''، ۱۳۷.</ref>

; مدرسه اتابکیه
::این مدرسه یکی دیگر از مدارس معروف مراغه در آن دوران بوده که کمال الدین قزوینی یکی از مدرسین آن بوده است.<ref name="mor-atabakie"/>

; مدرسه محییه
::بنای مدرسه واقع در بازار مراغه و متعلق به پیش از سال ۶۰۷ و به محیی الدین ابوحامد یحیی بن صدرالدین نسبت داده شده است.<ref name="mor-atabakie"/>

; مدرسه سیواسی
::این مدرسه برای مجدالدین محمد بن خلیفه بن الب ارسلان سیواسی مدرسه‌ای (پس از ۶۸۰) در مراغه دایر بوده است.<ref name="mor-atabakie"/>

:در کتاب علما النظامیات (ص ۱۲۴) علاوه بر دو مدرسه فوق به یک مدرسهٔ دیگر نیز اشاره شده و آمده است که فخرالدین ابومسعود منصور بن محمد کازرونی طبیب هنگام ورود به مراغه در سال ۶۶۴ در مدرسه‌ای فرود آمد.<ref name="mor-atabakie"/>

=== مدارس امروزی ===
نخستین مدرسه به سبک نوین در مراغه در تاریخ ۱۲ شوال ۱۳۲۴ هجری قمری با نام «مدرسه سعدیه» تأسیس شد. محمدعلی خویی معروف به ضیاءالحکما، یکی از خیرین ساکن مراغه بانی این مدرسه بود.<ref>غلامیه، ''حاجی صمدخان شجاع‌الدوله و رژیم مشروطه''، ۷۲</ref>

=== دانشگاه‌ها ===
[[پرونده:دانشگاه مراغه - panoramio (5).jpg|بندانگشتی|چپ|250px|[[دانشگاه مراغه]]]]
* [[دانشگاه مراغه]]
* [[دانشکده علوم پزشکی مراغه]]
* [[دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه]]
* دانشگاه پیام نور مرکز مراغه
* مؤسسه آموزش عالی صنعتی مراغه
* مرکز آموزش علمی–کاربردی مراغه
* مرکز آموزش علمی–کاربردی بازرگانی مراغه
* مرکز آموزش علمی–کاربردی صنایع غذایی مراغه

== اقتصاد ==
[[پرونده:Silk rug of Maragha.jpg|انگشتدان|چپ|250px|مراغه سالانه با تولید حدود ۶۵ هزار متر مربع فرش ابریشمی که ۷۰ درصد آن صادراتی است رتبه دوم تولید این کالا را در کشور دارد.<ref name="soghat">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.irna.ir/NewsShow.aspx?NID=30309244|عنوان=سوغات مراغه، جاذبه‌ای رنگین و دلنشین برای میهمانان نوروزی|ناشر=[[خبرگزاری ایرنا]]|تاریخ بازدید=۱۶ اوت ۲۰۱۱|نشانی بایگانی=|تاریخ بایگانی=}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>]]

=== کشاورزی ===
ترکیب مشاغل و توزیع منابع درآمد در شهرستان مراغه در مجموع نشان می‌دهد این شهرستان در قالب فعالیت‌های اقتصادی یک مرکز کشاورزی محسوب می‌شود. عمده فعالیت‌های صنعتی تولید محصولاتی از قبیل کشمش، خشکبار، عسل، مواد لبنی، پوست، فرش و سایر مواد غذایی است لذا می‌توان نتیجه گرفت که فعالیت‌های صنعتی نیز وابسته به فعالیت‌های کشاورزی است.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱۹۵.</ref>

تولید میوه این شهر سالانه ۲۳۷ هزار تن انواعی از جمله سیب، انگور، گردو، بادام و گوجه سبز است که محصول بیش از ۲۰ هزار هکتار باغ میوه اطراف این شهر است. حدود ۷۰ درصد از این تولیدات به صورت مستقیم یا به شکل فراورده‌های کشاورزی به دیگر کشورها صادر می‌شود.<ref name="soghat"/>

اطراف شهر مراغه پوشیده از باغ‌های انگور و سایر میوه‌ها است که طرفین رودخانه صوفی‌چای و دره شمالی آن را پوشانیده‌اند. باغات انگور مراغه از منظم‌ترین تاکستان‌های کشور محسوب می‌شوند و همه‌ساله مقدار زیادی سبزه و کشمش حاصل از این باغ‌ها به خارج از کشور صادر می‌شود که به علت کیفیت عالی دارای موقعیت ویژه‌ای در این بازارها است.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۱۹۸.</ref>

=== صنعت ===
فعالیت‌های عمده تولیدی و صنعتی در این شهر از جمله صنایع دستی، مواد غذایی، صنایع بزرگ خشکبار، صنعت بسته‌بندی عسل، صنعت بسته‌بندی دم نوش‌های گیاهی، صنعت شیرینی، صنایع بزرگ [[صابون مراغه|صابون‌سازی مراغه]]، شیشه‌سازی و کارخانه‌های تولید شن و ماسه و ذغال سنگ و سنگ سینجان و… می‌باشد. این شهر از لحاظ راه‌های ارتباطی زمینی ریلی و هوایی در جایگاه خوبی است و به دلیل ارزان بودن کارگر، زمین و در اختیار داشتن تمام امکانات طبیعی و بالقوه و همچنین آب و هوای بکر، جاذبه خوبی را برای سرمایه‌گذاران بخش صنعت فراهم نموده است.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۲۲۷.</ref>

== حمل و نقل ==
=== جاده‌ای ===
[[جاده ۲۴ (ایران)|جاده۲۴]] که هشترود را به مراغه وصل می‌کند و همچنین ازادراه مراغه به هشترود نیز در حال ساخت است که گفته می‌شود قطعه‌های ۲و۳ ان تا سال۱۴۰۲ افتتاح می‌گردد یکی از راه‌های مهم می‌باشد که شهرهای جنوب استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را به ازادراه تهران تبریز وصل می‌کند. مراغه از شرق و جنوب به دو شهر بناب و ملکان متصل است که جاده‌های نسبتاً خوبی را برای عبور و مرور فراهم آورده است، هم چنین پروژه تحقیقاتی راه گردشگری برای اتصال مراغه از شمال به روستای کندوان تبریز نیز در دست مطالعه می‌باشد.

فاصله مراغه با برخی از مراکز استان:
{| class="wikitable sortable"
!شهر مقصد
!فاصله(KM)
|-
|تهران
|۵۸۹
|-
|تبریز
|۱۴۳
|-
|ارومیه
|۲۰۰
|-
|اردبیل
|۳۱۵
|-
|اصفهان
|۸۷۱
|}

=== راه‌آهن ===
[[پرونده:ایستگاه مراغه.jpg|بندانگشتی|250x250پیکسل|ایستگاه راه‌آهن مراغه.]]
ایستگاه مراغه که در تاریخ ۳۰ مهر ۱۳۳۵ افتتاح شده است. این ایستگاه به خط [[راه‌آهن آذربایجان]] (تهران-تبریز) و [[خط راه‌آهن مراغه-ارومیه]] متصل است و یکی از تشکیلاتی‌ترین ایستگاه‌های راه‌آهن کشور است.

ساختمان ایستگاه از سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۶ احداث شده است. این ایستگاه از لحاظ درجه‌بندی، وضع بار و مسافرت و موقعیت جغرافیایی و نظامی به‌طور کلی جزء ایستگاه‌های درجه یک کشور است که در آن تعمیرات اساسی و و مانور واگن‌ها و لوکوموتیوها صورت می‌گیرد.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۲۶۶.</ref>

با توجه به موقعیت جغرافیایی شهرستان مراغه و امکانات راه‌آهن در حمل مواد نفتی، [[شرکت ملی نفت ایران]] در مجاورت ایستگاه راه‌آهن مراغه اقدام به احداث یک انبار مواد نفتی کرده است و از این طریق مواد نفتی مناطق اطراف را تأمین می‌کند. همچنین یک انبار سیلو با ظرفیت حدود ۲۰۰۰۰ تن در نزدیکی ایستگاه ایجاد شده است.<ref>مروارید، ''مراغه''، ۲۷۳.</ref>
{{-}}'''هوایی'''
'''[[فرودگاه سهند مراغه]]''' از فرودگاه‌های اقماری اداره کل فرودگاه‌های استان آذربایجان‌شرقی بوده و در شهرستان مراغه قرار دارد، این فرودگاه در زمینی به مساحت ۴۲ هکتار در کنار پادگان امام رضا مراغه ارتش و در جاده مراغه-تبریز واقع شده است و تنها فرودگاه جنوب استان می‌باشد. هم‌اکنون پروازهابه سمت تهران و بالعکس در روزهای جمعه و دوشنبه در آن دایر است.

== شهرهای خواهرخوانده ==
* {{flagicon|Bosnia and Herzegovina}} [[گراژده]]، [[بوسنی و هرزگوین]]: از [[۲۳ ژوئیه]] [[۲۰۰۹]]<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.gorazde.ba/index.php/images/vijesti/media/system/dokumenti/index.php?option=com_content&view=article&id=251:naelnik-upriliio-prijem-za-goste-iz-irana-&catid=27:vijesti&Itemid=34| عنوان =NAČELNIK UPRILIČIO PRIJEM ZA GOSTE IZ IRANA| تاریخ بازدید = ۲۴ مرداد ۱۳۹۵| تاریخ = ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۹| ناشر = شهرداری گراژده| زبان = بوسنیایی}}</ref>
* {{flagicon|Iran}} [[نیشابور]]، [[ایران]]: از [[۱۸ مه]] [[۲۰۱۵]]<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.farhang.gov.ir/fa/news/164446/برگزاری-مراسم-روز-ملی-خیام-با-حضور-وزیر-ارشاد-در-نیشابور| عنوان = برگزاری مراسم روز ملی خیام با حضور وزیر ارشاد در نیشابور| تاریخ بازدید = ۲۴ مرداد ۱۳۹۵| تاریخ = ۱۲ مرداد ۱۳۹۳| ناشر = وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی| زبان = فارسی| archive-date = ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷| archive-url = https://web.archive.org/web/20170926160656/http://www.farhang.gov.ir/fa/news/164446/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1| url-status = dead}}</ref>

== نگارخانه ==
<gallery>
پرونده:Maragheh Train station.jpg|[[راه‌آهن مراغه|ایستگاه راه آهن مراغه]]
پرونده:Maragheh Observatory 02.JPG|[[رصدخانه مراغه]]
پرونده:Shojaaddole Mosque.jpg|[[مسجد شجاع الدوله]]
پرونده:GonbadeSorkh.jpg|[[گنبد سرخ]]
پرونده:Gonbadsorkh3.jpg|نمای از [[گنبد سرخ]]
پرونده:Gonbad Kabud4.jpg|[[گنبد کبود]]
پرونده:Gonbad Ghafarie.jpg|[[گنبد غفاریه]]
پرونده:Awhadi's Tomb.jpg|[[مقبره اوحدی مراغه ای]]
پرونده:گنبد غفاریه مراغه - panoramio.jpg|[[گنبد غفاریه]]
پرونده:کمربندی مراغه - panoramio.jpg|کمربندی مراغه
پرونده:SufiÇay.jpg|صوفی چایی
پرونده:Maragheh-observatory.jpg|[[رصدخانه مراغه]]
پرونده:بيمارستان اميرالمومنين مراغه - panoramio.jpg|بیمارستان امیرالمومنین مراغه
پرونده:(((سهند مراغه ))) - panoramio.jpg|[[کوه سهند|کوه سهند مراغه]]
پرونده:(((گنبد سرخ مراغه ))) - panoramio.jpg|[[گنبد سرخ]]
پرونده:(((سد علویان مراغه ))) - panoramio.jpg|[[سد علویان|سد علویان مراغه]]
پرونده:دانشگاه پیام نور مراغه=Payam-e-nour University - panoramio.jpg|دانشگاه پیام نور مراغه
</gallery>

== یادداشت‌ها ==
{{پانویس|گروه=یادداشت|ریز|۲}}

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}

== منابع ==
{{ک}}
* مروارید، یونس. ''مراغه''. ویرایش دوم. چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی، ۱۳۷۲.
* [[حمدالله مستوفی|مستوفی، حمدالله]]، به کوشش محمد دبیرسیاقی. ''[[نزهةالقلوب]]''. تهران: کتابخانه طهوری، ۱۳۳۶.
* [[احمد کسروی|کسروی، احمد]]. ''[[آذری یا زبان باستان آذربایجان]]''، چاپ دوم. تهران: چاپ تابان، ۱۳۱۷.
* ا.ن. قلی‌اف. ''تاریخ آذربایجان''. ترجمهٔ ا.آ. افشار. تهران: انتشارات شورا، نشر معاصر، ۱۳۵۹.
* [[محمدجواد مشکور|مشکور، محمدجواد]]. ''نظری به تاریخ آذربایجان''. تهران: [[انجمن آثار و مفاخر فرهنگی]]، انتشارات کهکشان، چاپ دوم ۱۳۷۵، گنجینهٔ ایران: ۲۱.
* [[پرویز ورجاوند|ورجاوند، پرویز]]. ''سرزمین قزوین، سابقه تاریخی و آثار باستانی و بناهای تاریخی سرزمین قزوین''. تهران: انتشارات راستی نو، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
* غلامیه، مسعود. ''تاریخ مراغه به روایت تصویر''. چاپ اول. تهران: نشر اوحدی، ۱۳۸۵. {{شابک|۹۶۴-۸۲۳۴-۴۶-۹}}.
* باختری، هوشنگ. ''در دیار آشنا''. تهران: چاپ روز، ۱۳۵۴.
* [[دیاکونوف|دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ]]. ''تاریخ ماد''، چاپ دوم. ترجمهٔ کریم کشاورز. تهران: انتشارات پیام، ۱۳۵۷.
* غلامیه، مسعود. ''حاجی صدخان شجاع‌الدوله و رژیم مشروطه''. چاپ اول. تهران: نشر اوحدی، ۱۳۸۰. {{شابک|۹۶۴-۶۳۷۶-۵۳-۳}}.
* صدرالاسلامی، فخرالدین. ''دیدنی‌های مراغه و عجب شیر''. تهران: نشر اوحدی، ۱۳۸۱.
* ورجاوند، پرویز. ''رصدخانه مراغه''. تهران: نشر، ۱۳۵۵.
* خیرالهی، عطوف. ''مراغه در عهد قاجار''. تبریز: نشر اختر، ۱۳۸۷. {{شابک|۹۷۸-۹۶۴-۵۱۷-۲۳۳-۴}}.
* سپهروند، مجید. ''مراغه در سیر تاریخ''. تبریز: انتشارات احرار، ۱۳۸۱. {{شابک|۹۶۴-۵۶۰۶-۴۶-۲}}.
{{چپ‌چین}}
* [[اسکندر فیروز|Firouz, Eskandar]]. ''The complete fauna of Iran''. I. B. Tauris, 2005. {{ISBN|1-85043-946-X|en}}.
* Bloom, Jonathan. ''The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture'', Volume 2. Oxford University Press, 2009. {{ISBN|978-0-19-530991-1|en}}.
{{پایان چپ‌چین}}
{{ک/پ}}

== پیوند به بیرون ==
{{ویکی‌گفتاورد}}
* [https://web.archive.org/web/20110903050604/http://www.maraghe.com/ شهرداری مراغه]

{{ویکی‌سفر}}
{{ویکی‌انبار-رده|Maragheh}}
{{درگاه|آذربایجان}}
{{نشریه‌های مراغه}}
{{شهرستان مراغه}}
{{استان آذربایجان شرقی}}
{{پایتخت‌های ایران}}
{{امپراتوری مغول}}
{{مراکز شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی}}
{{استان مارتاکرت}}

__نمایه__
__بخش‌جدید__

[[رده:مراغه| ]]
[[رده:ایلخانیان]]
[[رده:روستاهای شهرستان مراغه]]
[[رده:شهرهای استان آذربایجان شرقی]]
[[رده:شهرهای شهرستان مراغه]]
[[رده:ویکی‌سازی رباتیک]]