نمایش مبدأ برای مردم ارمنی

{{Infobox ethnic group
| group     = ''ارمنی‌ها{{سخ}}Armenians{{سخ}}Հայեր Hayer''
| image     = Armenian American people.PNG
| caption    = ردیف بالا از راست به چپ: [[شر (خواننده)]]، [[جرج دکمجیان]]، [[جک کورکیان]]، [[ویلیام سارویان]]، ردیف پایین: [[آندره آغاسی]]، [[مارلا اسلون]]، [[کیم کاشکاشیان]]، [[جیمز پی باگیان]]
| population = '''کمینه''' ۸ میلیون نفر<ref>Different sources:
* {{Cite book|author1=Dennis J.D. Sandole|title=Peace and Security in the Postmodern World: The OSCE and Conflict Resolution|date=24 January 2007|publisher=Routledge|isbn=9781134145713|page=182|quote=The nearly 3 million Armenians in Armenia (and 3–4&nbsp;million in the Armenian Diaspora worldwide) 'perceive' the nearly 8&nbsp;million Azerbaijanis in Azerbaijan as 'Turks.'}}
* {{Cite book|editor1-last=McGoldrick|editor1-first=Monica|editor2-last=Giordano|editor2-first=Joe|editor3-last=Garcia-Preto|editor3-first=Nydia|title=Ethnicity and Family Therapy, Third Edition|date=18 August 2005 |publisher=Guilford Press|isbn=9781606237946|page=439|edition=3|quote=The impact of such a horror on a group who presently number approximately 6 million, worldwide, is incalculable.}}
* {{Cite book|first1=Gevorg|last1=Sargsyan|first2=Ani|last2=Balabanyan|first3=Denzel|last3=Hankinson |title=From Crisis to Stability in the Armenian Power Sector: Lessons Learned from Armenia's Energy Reform Experience|date=2006|publisher=World Bank Publications|isbn=9780821365908|page=18|edition=illustrated |quote=The country's estimated 3–6&nbsp;million diaspora represent a major source of foreign direct investment in the country. |url=https://archive.org/details/fromcrisistostab00sarg/page/18}}
* {{Cite book|author1=Arthur G. Sharp|title=The Everything Guide to the Middle East: Understand the people, the politics, and the culture of this conflicted region|date=15 September 2011|publisher=Adams Media |isbn=9781440529122|page=137|quote=Since the newly independent Republic of Armenia was declared in 1991, nearly 4 million of the world's 6&nbsp;million Armenians have been living on the eastern edge of their Middle Eastern homeland.}}</ref> '''بیشینه''' ۱۱ تا ۱۶ میلیون نفر<ref>different sources:
* {{Cite book|last=Von Voss|first=Huberta|title=Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World |url=https://archive.org/details/portraitsofhopea0000unse|year=2007|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=9781845452575|page=xxv|quote=...there are some 8 million Armenians in the world... }}
* {{Cite book |last=Freedman|first=Jeri|title=The Armenian genocide|year=2008|publisher=Rosen Publishing Group|location=New York|isbn=9781404218253|page=52|quote=In contrast to its population of 3.2&nbsp;million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia.}}
* {{Cite book|title=Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview|year=2008|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara, Calif. |isbn=9781851099085|author=Guntram H. Herb, David H. Kaplan |page=1705|quote=A nation of some 8 million people, about 3&nbsp;million of whom live in the newly independent post-Soviet state, Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture, identity and the newly established statehood.}}
* {{Cite book|title=Historical dictionary of the Russian Federation|url=https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2|year=2010|publisher=Scarecrow Press |location=Lanham, MD|isbn=9780810854758|author1=Robert A. Saunders |author2=Vlad Strukov|page=[https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2/page/50 50]}}
* {{Cite book|last=Philander|first=S. George|title=Encyclopedia of global warming and climate change|year=2008|publisher=SAGE|location=Los Angeles|isbn=9781412958783|page=77|quote=An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country...}}
* {{Cite book|title=Historical dictionary of the Russian Federation|url=https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2|year=2010|publisher=Scarecrow Press |location=Lanham, MD|isbn=9780810874602|author=Robert A. Saunders |author2=Vlad Strukov|page=[https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2/page/51 51] |quote=Worldwide, there are more than 8 million Armenians; 3.2&nbsp;million reside in the Republic of Armenia.}}
</ref>
| region1    = {{پرچم|ارمنستان}}
| pop1       = ۳٬۱۶۵٬۰۰۰<ref>{{Cite journal|date=2024-05-15|title=Armenia|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/armenia|journal=[[کتاب حقایق جهانی|The World Factbook]]|language=en|publisher=Central Intelligence Agency}}</ref>
| region2   = {{پرچم|روسیه}}
| pop2      = ۱٬۱۸۲٬۳۸۸<ref>{{Ru icon}} {{cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls|title=National makeup of the population of the Russian Federation ''(Национальный состав населения Российской Федерации)''|publisher=[[Russian Federal State Statistics Service]]|accessdate=5 January 2013|archive-date=۲۳ دسامبر ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20211223052305/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls|url-status=dead}}</ref>–۲٬۹۰۰٬۰۰۰<ref>{{cite book|title=Historical dictionary of the Russian Federation|year=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Maryland|isbn=978-0-8108-5475-8|author=Robert A. Saunders, Vlad Struko|page=50}}</ref>
| region3   = {{پرچم|ایالات متحده آمریکا}}
| pop3      = ۴۸۳٬۳۶۶<ref>{{cite web|title=Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1-Year Estimates|url=http://ia601608.us.archive.org/26/items/2011AmericanCommunitySurveyAncestry/2011Acs.pdf|publisher=United States Census Bureau|accessdate=22 December 2012}}</ref>–۱٬۵۰۰٬۰۰۰<ref>* {{cite web|url=http://www.anca.org/press_releases/press_releases.php?prid=1365|title=Barack Obama on the Importance of US-Armenia Relations|date=19 January 2008|publisher=[[Armenian National Committee of America]]|accessdate=24 July 2012|archive-date=۱۷ ژانویه ۲۰۱۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20130117011402/http://www.anca.org/press_releases/press_releases.php?prid=1365|url-status=dead}}
* {{cite news|url=http://www.armenianweekly.com/2012/05/20/kim-kardashian-urges-support-for-telethon/|title=Kim Kardashian Urges Support for Telethon|date=20 May 2012|agency=''[[The Armenian Weekly]]''|accessdate=24 July 2012}}
* {{cite news|last=Milliken|first=Mary|title=Armenian-American clout buys genocide breakthrough|url=http://www.reuters.com/article/2007/10/12/us-usa-armenians-idUSN1144509820071012|accessdate=5 December 2012|date=12 October 2007|agency=''[[رویترز]]''|archive-date=18 اکتبر 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151018194515/http://www.reuters.com/article/2007/10/12/us-usa-armenians-idUSN1144509820071012}}</ref>
| region4   = {{پرچم|فرانسه}}
| pop4      = ۲۵۰٬۰۰۰<ref name="Thon">{{cite book|last=Thon|first=Caroline|title=Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success|url=https://archive.org/details/armeniansinhambu0000thon|year=2012|publisher=LIT Verlag Münster|location=Berlin|isbn=978-3-643-90226-9|page=[https://archive.org/details/armeniansinhambu0000thon/page/25 25]}}</ref>–۷۵۰٬۰۰۰<ref name="Taylor">{{cite book|last=Taylor|first=Tony|title=Denial: history betrayed|url=https://archive.org/details/denialhistorybet0000tayl|year=2008|publisher=Melbourne University Pub.|location=Carlton, Victoria|isbn=978-0-522-85482-4|page=[https://archive.org/details/denialhistorybet0000tayl/page/4 4]}}</ref>
| region5   = {{پرچم|گرجستان}} <small>(بجز آبخاز)</small>
| pop5      = ۲۴۸٬۹۲۹<ref>{{cite web|url=http://www.statistics.ge/index_eng.htm|title=The State Department for Statistics of Georgia|accessdate=۸ فوریه ۲۰۱۴|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040411160258/http://www.statistics.ge/index_eng.htm|archivedate=۱۱ آوریل ۲۰۰۴|dead-url=yes}}, see {{Webarchive|url=http://www.statistics.ge/index_eng.htm|title=The State Department for Statistics of Georgia|date=20060616193947}}</ref>
| region6     = {{پرچم|سوریه}}
| pop6     = ۱۵۰٬۰۰۰<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.armeniadiaspora.com/population.html |عنوان=ARMENIAN POPULATION IN THE WORLD |بازبینی=۸ فوریه ۲۰۱۴ |archive-date=۹ اوت ۲۰۱۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809151326/http://www.armeniadiaspora.com/population.html |url-status=dead }}</ref>
| region7    = {{پرچم-کشور|Nagorno-Karabakh}}<ref>The Nagorno Karabakh Republic is ''de facto'' independent and mainly integrated into Armenia, however, it is internationally recognized as ''de jure'' part of [[جمهوری آذربایجان|Azerbaijan]]</ref>
| pop7       = ۱۳۷٬۳۸۰<ref>{{cite web|url=http://census.stat-nkr.am/nkr/5-1.pdf|title=De Jure Population (Urban, Rural) by Age and Ethnicity|accessdate=5 January 2013|author=National Statistical Service of Nagorno-Karabach Republic|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090305151151/http://census.stat-nkr.am/nkr/5-1.pdf|archivedate=۵ مارس ۲۰۰۹|deadurl=yes}}</ref>
| region8   = {{پرچم|ایران}}
| pop8      = ۱۲۰٬۰۰۰<ref>{{Hy icon}} {{cite web|url=http://www.noravank.am/arm/issues/detail.php?ELEMENT_ID=2376|title=Իրանահայ համայնք. ճամպրուկային տրամադրություններ|trans-title=The Iranian-Armenian community|last=Vardanyan|first=Tamara|date=21 June 2007|publisher=[[Noravank Foundation]]|accessdate=5 January 2013}}</ref>
| region9   = {{پرچم|لبنان}}
| pop9      = ۱۰۰٬۰۰۰<ref name="Gibney">{{cite book|last=Gibney|first=Matthew J.|title=Immigration and asylum: from 1900 to the present|url=https://archive.org/details/immigrationasylu00gibn|year=2005|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara, California|isbn=978-1-57607-796-2|page=[https://archive.org/details/immigrationasylu00gibn/page/n60 13]}}</ref>
| region10   = {{پرچم|اوکراین}}
| pop10      = ۱۰۰٬۰۰۰<ref name="Ukraine 2001 Census">{{Citation|url=http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=20&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=2|title=The distribution of the population by nationality and mother tongue|year=2001|publisher=State Statistics Committee of Ukraine|publication-place=Kiev|accessdate=5 January 2013}}{{پیوند مرده|date=سپتامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
| region11  = {{پرچم|ترکیه}}
| pop11     = ۶۰٬۰۰۰<ref>{{cite news|title=Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey|url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=161291|newspaper=[[Today's Zaman]]|date=15 December 2008|accessdate=5 January 2013|archive-date=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴|archive-url=https://web.archive.org/web/20140125105053/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=161291|url-status=dead}}</ref>
| region12  = {{پرچم|کانادا}}
| pop12     = ۵۵٬۷۴۰<ref>{{Citation|url=http://www12.statcan.gc.ca/nhs-enm/2011/dp-pd/dt-td/Rp-eng.cfm?LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=0&GK=0&GRP=0&PID=105396&PRID=0&PTYPE=105277&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2013&THEME=95&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=|title=Canada National Household Survey|year=2011|publisher=Statistics Canada|accessdate=20 August 2013}}. Of those, 31,075 reported single and 24,675 mixed Armenian ancestry.</ref>
| region13  = {{پرچم|آبخاز}}<ref>The Abkhazia Republic is ''de facto'' independent and mainly integrated into Russia, however, it is internationally recognized as ''de jure'' part of [[گرجستان|Georgia]]</ref>
| pop13     = ۴۱٬۸۶۴<ref>{{Ru icon}} {{cite news|title=В Абхазии объявили данные переписи населения
 |url=http://rus.delfi.lv/news/daily/abroad/v-abhazii-obyavili-dannye-perepisi-naseleniya.d?id=42015926|newspaper=[[Delfi (web portal)|Delfi]]|date=29 December 2011|accessdate=20 August 2013}}. (According to the 2011 census).</ref>
| region14    = {{وسط‌چین}}''see [[جماعت ارمنیان پراکنده]] for other regions''
| languages  = [[زبان ارمنی|ارمنی]]
| religions  = '''†''' [[مسیحیت]]{{سخ}}اکثریت [[کلیسای حواری ارمنی]]{{سخ}}اقلیت: [[کلیسای کاتولیک ارمنی]]، [[کلیسای اوانجلیست ارمنی]]
| footnotes  =
|flag=Flag of Armenia.svg}}

'''مردم ارمنی''' یک گروه قومی کهن و بومی در [[غرب آسیا]] هستند. شمار '''ارمنی‌ها''' ({{Lang-hy|հայեր}}) در جهان حدود ۱۱ تا ۱۶ میلیون نفر برآورد شده است.<ref>different sources:

* {{Cite book|last=Von Voss|first=Huberta|title=Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World|url=https://archive.org/details/portraitsofhopea0000unse|year=2007|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=9781845452575|page=xxv|quote=...there are some 8 million Armenians in the world...}}
* {{Cite book|last=Freedman|first=Jeri|title=The Armenian genocide|year=2008|publisher=Rosen Publishing Group|location=New York|isbn=9781404218253|page=52|quote=In contrast to its population of 3.2&nbsp;million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia.}}
* {{Cite book|title=Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview|year=2008|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara, Calif.|isbn=9781851099085|author=Guntram H. Herb, David H. Kaplan|page=1705|quote=A nation of some 8 million people, about 3&nbsp;million of whom live in the newly independent post-Soviet state, Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture, identity and the newly established statehood.}}
* {{Cite book|title=Historical dictionary of the Russian Federation|url=https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2|year=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, MD|isbn=9780810854758|author1=Robert A. Saunders|author2=Vlad Strukov|page=[https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2/page/50 50]}}
* {{Cite book|last=Philander|first=S. George|title=Encyclopedia of global warming and climate change|year=2008|publisher=SAGE|location=Los Angeles|isbn=9781412958783|page=77|quote=An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country...}}
* {{Cite book|title=Historical dictionary of the Russian Federation|url=https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2|year=2010|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, MD|isbn=9780810874602|author=Robert A. Saunders|author2=Vlad Strukov|page=[https://archive.org/details/historicaldictio0000saun_g9m2/page/51 51]|quote=Worldwide, there are more than 8 million Armenians; 3.2&nbsp;million reside in the Republic of Armenia.}}</ref> هم‌اکنون حدود ۳ میلیون نفر از ارمنی‌ها در کشور [[ارمنستان]] زندگی می‌کنند؛ باقی این جمعیت نیز در سایر کشورهای جهان پراکنده‌اند و [[جماعت ارمنیان پراکنده|جامعه ارمنی‌های پراکنده]] را تشکیل می‌دهند.<ref name="HistofChrist">see {{Cite book|first = Adrian | last = Hastings | title = A World History of Christianity | publisher = Wm. B. Eerdmans Publishing | page = 289 | year = 2000 | isbn = 978-0-8028-4875-8}}</ref>

== خاستگاه ==
{{اصلی|پیشاتاریخ ارمنستان}} {{اصلی|نام‌های ارمنستان}}
{{اصلی|سرزمین کوهستانی ارمنستان}}
دیدگاه نخست چنین است که این قوم در اثر ادغام تدریجی اقوام مهاجر هند و اروپایی (قوم آرمن) با اقوام بومی قدیمی‌تر ساکن در [[سرزمین کوهستانی ارمنستان|فلات ارمنستان]] مانند:[[هوری‌ها|هوری]]، [[اورارتویان|اورارتویی]]، لوویان و [[هایاسا]] به‌وجود آمده‌است.<ref>Vahan Kurkjian, "History of Armenia", Michigan, 1968, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Armenia/_Texts/KURARM/home.html History of Armenia by Vahan Kurkjian]; Armenian Soviet Encyclopedia, v. 12, Yerevan 1987; Artak Movsisyan, "Sacred Highland: Armenia in the spiritual conception of the Near East", Yerevan, 2000; Martiros Kavoukjian, "The Genesis of Armenian People", Montreal, 1982</ref> بر پایه دیدگاه دیگر ارمنیان از آغاز در موطن اصلی خود فلات ارمنستان می‌زیستند لیکن از ادغام اقوام گوناگون پدید آمده‌اند. ارمنیان خود را «های» و کشورشان را [[هایک (اسطوره)|هایک]] یا «هایاستان» می‌نامند.<ref name="Razmik Panossian">[https://www.goodreads.com/book/show/1358971.The_Armenians The Armenians: From Kings And Priests to Merchants And Commissars]</ref>

در مورد پیدایش و نام ارمنیان [[موسس خورناتسی]] در کتاب خود این‌گونه می‌نویسد که: {{گفتاورد|«ملت ارمنی بخاطر نام هایک سردودمان ارمنیان خود را «های» می‌نامد اما نامی که دیگر اقوام بر آنان بکار می‌برند یعنی «آرمن» یا «ارمن» از نام «آرام» یکی از اخلاف هایک اخذ گردیده‌است. از این رو اقوام همجوار کشو ما را به نام او می‌نامند. [[سورن یرمیان]] تاریخ‌نگار ارمنی نام «خای» را به سرزمین مشتمل بر استان‌های «[[ارمنستان بزرگ|هایک بزرگ]] و [[ارمنستان کوچک|هایک کوچک]]» منتسب می‌کنند که در [[سنگ‌نبشته]]‌های «هیتی» به صورت «هایاسا یا خایاشا» آمده‌است».}}

در متون کهن ارمنی، هایک را یکی از نوادگان [[نوح]] و از دودمان [[یافث]] دانسته‌اند. در کتاب مؤسس خورناتسی آمده‌است که هایک پس از کشتن [[:w:en:Belus (Assyrian)|بل]] و در هم شکستن سپاه وی در محل نبرد ملکی بنا کرد و آن را «هایخ» نامید. از این رو تا زمان مؤسس خورناتسی (سده ۵ میلادی) نیز این ناحیه «هایوتس – دزور» نامیده می‌شد. هایوتس در [[زبان ارمنی]] به مفهوم «ارمنیان» و دزور به معنای «دره» است.<ref>Movses Khorenatsi, History of Armenia. Ed. by G. Sargsyan. Yerevan: Hayastan, 1997, p. 83, 286</ref>
[[پرونده:Mkrtum Hovnatanian. Hayk Nahapet.jpeg|بندانگشتی|چپ|هایک بزرگ بنیان‌گذار ملت آرمن در کنار آرامگاه بل و نقشه کنار آن منطقه [[دریاچه وان]] و کوه آرارات، با کشتی نوح را نشان می‌دهد]]
تنی چند از دانشمندان نام «های» را با واژه «هاتی» که نام [[حتیان]] بوده مربوط دانسته‌اند. [[:w:en:Boris Piotrovsky|پیوتروفسکی]] این نظریه را مستدل و استوار دانسته‌است. [[:w:en:Kerope Patkanov|پاتکانوف]] بر آن بود که «های» در آغاز نام قومی جداگانه بوده که بر دیگر اقوام مجاور برتری داشته و نام خود را به همه آن‌ها داده‌است. در [[آسیای صغیر]] به هنگام کاوش‌های باستان‌شناسی در ناحیه [[خاتوشا|هتوشش]] تختگاه کهن دولت حتیان، کتیبه‌ای متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد کشف شده و این قدیم‌ترین منابعی است که در آن از کشور [[هایاس|هایاسا]] و مردم آن یاد شده‌است. با کشف کتیبه «حِتی» سده ۱۴ پیش از میلاد معلوم شد که سرزمین شمال غرب ارمنستان، هایاسا نام داشته‌است. «کاپانتسیان» یادآور شده که (سا) و (شا) در زبان‌های اقوام آسیای صغیر صورت پسوندی را داشته که مشخص‌کننده نام سرزمین و محل معینی بوده‌است. چنین نتیجه‌ای حاصل شده‌است که وجود دو قوم در تشکیل مردم ارمنستان مؤثر بوده‌است که یکی از آن‌ها ساکن ارمنستان شرقی و شامل اتحاد قومی «ارمنیا» و دیگری ساکن ارمنستان غربی و شامل اتحاد قومی «هایاسا» بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=فرشید ابراهیم پور|نشانی=http://www.paymanonline.com/article.aspx?id=D04F04C8-4FFA-4064-A08D-337AF49C2D6F|عنوان=نگاهی به تاریخ ارمنستان و بررسی به پاخاستن دودمان کهن باگرادونی|ناشر=فصلنامه فرهنگی پیمان|تاریخ=شماره ۶۲ - سال شانزدهم - زمستان ۱۳۹۱|تاریخ بازبینی=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171027234902/http://www.paymanonline.com/article.aspx?id=D04F04C8-4FFA-4064-A08D-337AF49C2D6F|archivedate=۲۷ اکتبر ۲۰۱۷|dead-url=yes}}</ref>

[[یعقوبی]] در [[تاریخ یعقوبی]] مردم ارمنستان را از قوم ارمن معرفی می‌کند. یعقوبی می‌نویسد:<ref>{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=گلیجانی مقدم |نام۱=ندا |تاریخ=1395 |عنوان=تحول معنایی واژه دیلم |پیوند= http://ensani.ir/file/download/article/20170418144650-10055-220.pdf |ژورنال=مطالعات تاریخ اسلام |دوره= |شماره= |صفحات=116 |doi= |تاریخ بازبینی=}}</ref>
{{نقل قول|
فرزندان عامور بن ثوبل بن یافث بن نوح به طرف چپ خاور بیرون شدند و جمعی از آنها؛ یعنی فرزندان ناعوما از ناحیه جربی به سمت شمال رفتند و در شهرها پراکنده شده و چندین امت شدند به نام‌های [[جرجان|برجان]]، [[دیلمیان|دیلم]]، [[قوم تپور|تبر]]، [[مردم تالش|طیلسان]]، [[مردم گیلک|جیلان]]، [[خوارزم|فیلان]]، [[الانان|الان]]، [[خزرها|خزر]]، دودانیه و ارمن.
}}
قدیمی‌ترین سندی که نام ارمنستان در آن آمده‌است سنگ نوشته‌ای هخامنشی مربوط به قرن ششم قبل از میلاد از دوران داریوش اول است. در این سنگ نوشته که به سه زبان [[پارسی باستان]]، [[ایلام (تمدن)|ایلامی]]، و [[اکدی]] (Akkadian) نگاشته شده از این سرزمین به ترتیب به نامهای آرمینا (فارسی)، اوراشتو (اکدی)، و هارمینویا (ایلامی) یاد شده‌است. همچنین در آثار یونانیان از جمله [[گزنفون]] و [[هکاتئوس]] مربوط به قرن پنجم قبل از میلاد نام ارمنستان ذکر شده‌است.<ref name="srichmond">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=Chahin |نام۱=M. |عنوان=The kingdom of Armenia: a history |ناشر=Curzon |مکان=Richmond, Surrey |شابک=978-0-7007-1452-0 |صفحه=203 |ویرایش=2nd, rev.}}</ref>

== ارمنیان در سایر نقاط جهان ==
{{اصلی|جماعت ارمنیان پراکنده}}
[[پرونده:ArmenianDiaspora.png|بندانگشتی|350px|چپ|نقشه جماعت ارمنیان پراکنده]]
'''جماعت ارمنیان پراکنده''' یا [[جماعت ارمنیان پراکنده|دیاسپورای ارمنی]] (و یا به [[زبان ارمنی|ارمنی]] اسپیورکاهایوتیون սփյուռքահայություն و به انگلیسی Spiurkahayutiun) جوامع ارمنیِ ساکن در خارج از ارمنستان و [[قره باغ|قره‌باغ]] ([[جمهوری آرتساخ|آرتساخ]]) را به‌وجود آورده‌است.
جمعیت ارمنی ساکن در سراسر جهان حدود ۱۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر تخمین زده می‌شود، اما تنها حدود ۲٬۹۹۸٬۶۰۰ نفر آن‌ها در ارمنستان و حدود ۱۴۰٬۰۰۰ نفر نیز در قره‌باغ و حدود ۱۲۰٬۰۰۰ نفر هم در [[جاواختی]] ساکنند.

جمعیت [[جماعت ارمنیان پراکنده|دیاسپورای ارمنی]] (با بیشترین میزان جمعیتش در [[روسیه]]، [[ارمنی‌های آمریکا|ایالات متحده]]، [[ارمنی‌های فرانسه|فرانسه]]، [[آرژانتین]]، [[اوکراین]]، [[ارمنی‌های لبنان|لبنان]]، [[ارمنی‌های سوریه|سوریه]]، [[ارمنی‌های ایران|ایران]] و [[ارمنی‌های گرجستان|گرجستان]]) حدود هشت میلیون نفر تخمین زده می‌شود. در واقع کمتر از یک سوم جمعیت ارمنیان جهان در ارمنستان زندگی می‌کنند.<ref name=RHansen>{{cite book|last=Hansen|first=Randall|title=Immigration and asylum: from 1900 to the present|pages=13|url=http://www.abc-clio.com/ABC-CLIOCorporate/product.aspx?pc=A1467C}}</ref>

== فرهنگ ==
{{اصلی|فرهنگ ارمنی}}
{{اصلی|زبان ارمنی}}
[[پرونده:Armeniapedia_dance2.jpg|بندانگشتی|رقص سنتی ارمنیان]]
'''فرهنگ ارمنی''' {{ارمنی|Հայկական մշակույթ}} بر پایه فرهنگ اقوام و طوایف از دیرباز ساکن در [[سرزمین کوهستانی ارمنستان]] رشد و تکامل یافته‌است؛ لذا در تکوین و رشد این فرهنگ نقش [[فرهنگ]] [[اورارتو]]ها نقشی بسزا و بزرگ است. بخش‌های زیادی از فرهنگ [[ارمنستان]] براساس [[جغرافیا]]، [[ادب]] و [[هنر]] و [[موسیقی ارمنی]] پایه‌گذاری شده‌است. ارمنیان خود برای زبانشان نام‌های «هایِرن» و «آشخارابار» یا «آشخاری» را بکار می‌برند. البته نام «آشخاری» بیشتر از سوی ادیبان بکار می‌رود.

== تاریخ ==
=== تاریخ ارمنستان ===
[[پرونده:Armenian Empire.png|بندانگشتی|[[ارمنستان بزرگ]] در بزرگترین اندازه خود در زمان [[تیگران دوم]] (۹۵–۵۵ پیش از میلاد)]]
{{اصلی|تاریخ ارمنستان}}
در زمان [[دودمان اروندی|دودمان یرواندونی]] روند تشکیل ملت ارمنی به مرحله پایانی خود رسید. پس از لشکر کشی [[اسکندر]] مقدونی و پایه‌گذاری حکومت [[سلوکیان|سلوکی]]، [[آرتاشس اول]] پادشاه ارمنستان بر آنان شوریده و پادشاه [[ارمنستان بزرگ]] را در صده اول قبل از میلاد بنیان نهاد که در زمان [[تیگران بزرگ]] به اوج قدرت خود رسید.<ref>خداوردیان، ک.س. ارمنستان از دوران ماقبل تاریخ تا سده هجدهم</ref>

در زمان [[سلسله اشکانی ارمنستان]] تحولات جدیدی به وقوع پیوست. به سال ۳۰۱ میلادی [[مسیحیت]] را به عنوان دین رسمی حکومت خود پذیرفتند، در این هنگام جمعیت آنان به ۴ میلیون نفر بالغ می‌گردید و وسعت ارمنستان بزرگ به ۳۱۲ هزار کیلومتر مربع می‌رسید<ref name="by Richard G. Hovannisian">[https://www.amazon.com/Armenian-Sebastia-Armenia-Historic-Provinces/dp/1568591527 Armenian Sebastia/sivas And Lesser Armenia (Ucla Armenian History and Culture Series. Historic Armenian Cities and Provinces)]</ref> پس از فروپاشی پادشاهی اشکانی ارمنستان با مبارزات آزادیبخش خود در برابر [[ساسانیان]] و [[امپراتوری رم شرقی]] و آنگاه حکومت اعراب توانستند هویت ملی و معنوی-فرهنگی خود را نگهدارند. در سال ۴۰۵ میلادی [[الفبای ارمنی]] ابداع شده باعث استواری هر چه بیشتر فرهنگی و معنوی گردید که در شرایط غیبت حکومت ملی توانست در یکپارچگی آنان سهیم گردد.

پس از پیکار و شورش‌های بی‌امان آزادیبخش مردم در برابر چیرگان خارجی حکومت متحد ارمنیان بدست [[دودمان باگراتونی]] بنیان نهاده شد. پس از چندی حکومت‌های دیگری نیز تأسیس یافت مانند [[حکومت آرزرونی]] که بسال ۱۰۲۱ میلادی بدست بیزانس منقرض گردید. در اثر ستم‌های حکومت‌های بیزانس، اعراب و سپس در اثر تاخت و تازهای [[ترکان سلجوقی]] ارمنیان بسیاری از سرزمین خود کوچ نموده به کشورهای دیگر رفتند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها [[کیلیکیه]] در کنار [[دریای مدیترانه]] بود و در آنجا آنان توانستند حکومتی مستقل تأسیس نمایند که به [[پادشاهی ارمنی کیلیکیه]] یا «ارمنستان کوچک» شهرت یافت.

در زمان تقویت [[ملکه تامار|گرجستان]] (سده‌های ۱۲ و ۱۳ میلادی) بخش‌های شمالی و مرکزی ارمنستان از دست سلجوقیان آزاد شده به سرکردگی [[ارمنستان زاکارید]] حکومت ارمنستان احیاء شد. مهاجرت ارمنیان و رکود اقتصادی و فرهنگی آنان در زمان لشکرکشی [[تاتارها]] و [[مغولان]] و تاخت تازهای [[تیمور لنگ]] و طوائف [[آق‌قویونلو]] و [[قره قویونلو]] (سده‌های ۱۴ و ۱۵ میلادی) برای ارمنستان اسفناک بود. در سده ۱۶ میلادی ارمنستان تحت سیطره [[امپراتوری عثمانی]] و [[ارمنستان صفویه-افشاریه-قاجاریه|صفویان]] ایران قرار گرفت. [[روسیه تزاری]] بسال ۱۸۲۸ میلادی [[ارمنستان روسیه|ارمنستان شرقی]] را به تصرف خود درآورد بدین سان ارمنیان در زیر سه حکومت روسیه، عثمانی و ایران قرار گرفتند. حکومت سلطان عثمانی با سیاست ضد ارمنی خود دست به [[کشتار حمیدیه|کشتارهای توده‌ای]] در ارمنستان غربی زده از ۱۸۹۴ تا ۱۸۹۶ میلادی بیش از ۳۰۰ هزار نفر را قتل‌عام کردند.<ref name="by Richard Hovannisian">[http://search.proquest.com/openview/fa3292f93a3d5440093f0ba085f2ada8/1?pq-origsite=gscholar The Armenian Question in the Ottoman Empire]</ref>

[[جنبش آزادی‌بخش ملی ارمنی|مبارزه ارمنیان]] در رهایی از دولت عثمانی آغاز گردید و [[مسئله ارمنی]] در محافل حکومتی و سیاسی اروپا مطرح شده آنان گهگاه در اثر ضرورت از این مسئله به عنوان حربه‌ای در برابر سلطان عثمانی استفاده نمودند. در سال ۱۹۱۵ حکومت [[ترکان جوان]] دست به نخستین [[نسل‌کشی ارمنی‌ها|نسل‌کشی]] سده بیستم میلادی زده بیش از یک و نیم میلیون ارمنی را در [[ارمنستان غربی]] به کام نیستی فرستاد.

در اثر مبارزات ارمنیان آنان موفق شدند پس از [[نبرد سارداراباد]] و [[نبرد قره کلیسا]] به سال ۱۹۱۸ میلادی پس از پنج سده حکومت خود را احیاء نمایند. در مدت حدود دو سال [[اولین جمهوری ارمنستان]] در بخش کوچکی از ارمنستان باستان تأسیس شد. بر اساس [[معاهده سور]] ترکیه مکلف شد [[شش ولایت ارمنی]] را به جمهوری ارمنستان بازپس دهد؛ لیکن با قدرت رسیدن [[کمال آتاتورک]] این امر جامه عمل نپوشید.<ref name="armenian-genocide.org">[http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.236/current_category.49/affirmation_detail.html Treaty of Sèvres,Armenian National Institute]</ref> از سویی دیگر قسمتی از [[آرتساخ]] و تمامی خاک [[نخجوان]] و [[آخالکالاکی]] در تصرف جمهوری‌های آذربایجان و گرجستان شوروی باقی ماند.<ref name="By Fred M. Shelley">[https://books.google.com/books?id=5qlXatHRJtMC&pg=PR4&lpg=PR4&dq=The+Story+Behind+the+World%27s+Borders,By+Fred+M.+Shelley&source=bl&ots=Jh2IjYXkw5&sig=RIdX5a8jG5KeRuud72ZfnuPuS-M&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiyta6vubfOAhXFjiwKHS-7Ab0Q6AEIKzAD#v=onepage&q=The%20Story%20Behind%20the%20World%27s%20Borders,By%20Fred%20M.%20Shelley&f=false Nation Shapes: The Story behind the World's Borders]</ref> از سال ۱۹۲۰ حکومت سوسیالیستی؛ [[ارمنستان شوروی]] جانشین آن گردید.

پس از [[فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی]]؛ جمهوری ارمنستان در تاریخ ۲۱ سپتامبر ۱۹۹۱ اعلام گردید.

=== تاریخچه مردم ارمنی در ایران ===
{{اصلی|ارمنی‌های ایران}}
{{اصلی|ارمنستان صفویه-افشاریه-قاجاریه}}
{{اصلی|روابط ارمنستان و ایران}}
بسیاری از مناطق [[آذربایجان]] از دیرباز محل سکونت ارمنی‌ها بوده‌است.<ref>"[https://books.google.com/books?id=Va6oSxzojzoC&pg=PA181&lpg=PA181&dq=armenian+long+history+in+maku&source=bl&ots=ItSLvK9f5Z&sig=tyNJj3_NyXBlJ6e9L5A9g7jF1Ms&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjZ5LGW4NnMAhWGkCwKHTZYAgAQ6AEINzAE#v=onepage&q=armenian%20long%20history%20in%20maku&f=false E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Volume 5]." M. Th. Houtsma. BRILL, 1993 - Islam - 578 pages.</ref><ref>"[http://www.worldcat.org/title/armenian-vanvaspurakan/oclc/469766293?referer=di&ht=edition Armenian Van/Vaspurakan]." Hovannisian, Richard G. (1999). Costa Mesa, California: Mazda Publishers. {{ISBN|1-56859-130-6|en}}.</ref><ref>کتاب ارمنیان ایران، نویسنده:[[آندرانیک هویان]]،انتشارات:مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدنها با همکاری انتشارات هرمس. صفحه:۱۱</ref><ref>کتاب تاریخ ارامنه ایران، نویسنده:وازگن س. غوگاسیان، ترجمه:سعید کریم پور،انتشارات:امیرکبیر، صفحه:۱۲</ref> وجود یکصد و هشتاد و هفت کلیسا و کلیسای کوچک (دَیر) ارمنی در نقاط مختلف آذربایجان، مانند [[قره کلیسا]] در [[شهرستان چالدران|چالدران]] (دوره صفوی)، [[کلیسای استفانوس مقدس]] در جلفای ارس (سده نهم میلادی)، [[کلیسای زور زور]] در در چالدران (دوره صفوی)، [[کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام]] (سدهٔ شانزدهم میلادی) و [[کلیسای موجومبار]] نشانه‌هایی از حضور ارمنیان در این منطقه است.

سال‌ها پیش از آنکه [[شاه عباس بزرگ]]، ارمنیان را به داخل [[فلات ایران]] کوچ دهد، بازرگانان ارمنی از طریق [[شیراز]] و [[بندرعباس]] با [[هندوستان]] داد و ستد داشتند. «[[هایک عجمیان]]»، محقق نام آشنای ارمنی، شش دهه پیش در قبرستان ارمنیان شیراز در [[باباکوهی (کوه)|باباکوهی]]، سنگ مزارهایی از ارمنیان یافت که تاریخ ۱۵۵۰ میلادی داشتند. این امر نشان می‌دهد که حداقل پنجاه سال پیش از [[مهاجرت اجباری]] بزرگ ارمنیان بازرگانان ارمنی در شیراز مستقر بوده و کلیسا و خانه‌هایی داشتند.

در سال ۹۹۹ ه‍.ق به موجب پیمان منعقده میان نمایندگان شاه عباس صفوی و سلطان [[مراد سوم]] خلیفه عثمانی، تبریز، باختر ایران و ارمنستان، [[شکی]]، [[شروان]]، [[گرجستان]] و [[قره‌باغ]] تحت سیطره دولت عثمانی درآمد.
در سال ۱۰۱۳ ه‍.ق [[شاه عباس یکم صفوی|شاه عباس]] بخش اعظمی از آذربایجان، ارمنستان و قره‌باغ را از عثمانیان بازپس گرفت ولی بمحض اطلاع از حرکت سردار عثمانی از شروان بسوی [[قارص]]، ساحل جنوبی رودخانه [[ارس]] عقب‌نشینی کرد و دستور داد ارمنیانی که در مسیر حرکت سپاهیان عثمانی اسکان داشتند، خانه و کاشانه خود را رها و به این منطقه کوچانده شوند. طبق فرمان شاه عباس ارمنیان جلفای [[نخجوان]] به [[اصفهان]] کوچانده و ابتدا در شمس‌آباد اصفهان سکنی گزیدند و به مرور زمان جلفای اصفهان را بنا نهادند.

[[آراکل داوریژتسی]] توصیف کاملی از وقایع این دوران را به شرح ذیل بازگو کرده‌است:

«پس از خروج از [[ایروان]]، شاه عباس دستور داد سپاهیانش عقب‌نشینی کنند و تمامی شهرها و روستاهای سر راهشان را تا [[مرزهای ایران]] ویران سازند تا به این ترتیب مانع از تعقیب سریع سپاهیان عثمانی شوند. آن‌ها به هر شهر و روستایی که می‌رسیدند خانه‌ها را ویران می‌کردند، مزارع را آتش می‌زدند، دام‌ها را هلاک می‌ساختند و ساکنان آنجا را وادار به ترک خانه‌هایشان می‌کردند و آنان را کوچ می‌دادند. هر کس در مقابلشان ایستادگی می‌کرد و حاضر به رفتن نمی‌شد یا اینکه توان رفتن نداشت محکوم به مرگ بود. بدین ترتیب، سپاهیان شاه عباس اکثر شهرها و روستاهای ارمنی‌نشین واقع در دشت آرارات را ویران کردند و سکنهٔ آن مناطق را به مقصد ایران با خود همراه ساختند.

هنگامی که این جمعیت به [[واغارشاپات]] رسیدند به شاه عباس خبر رسید که دسته‌ای از سپاهیان عثمانی در حال نزدیک شدن به آنان هستند. شاه عباس که می‌دانست با این جمعیت انبوه از مردم بی دفاع نخواهد توانست در برابر این سپاهیان بایستد و بجنگد به سرداران لشکرش دستور داد که دسته‌های مردم را با سرعت بیشتری حرکت دهند؛ بنابراین، آن تعداد از جمعیت که قادر به حرکت نبودند، از جمله پیران و بیماران و کودکان، ناگزیر ماندند و پر واضح است که به چه سرنوشتی گرفتار آمدند. بالأخره، شاه عباس به همراه جمعیت مهاجر ارمنی به جلفا رسید. اکنون باید از رودخانهٔ ارس عبور می‌کردند. دوباره به شاه عباس خبر دادند که سپاه عثمانی به نخجوان رسیده‌است. با شنیدن این خبر شاه عباس که می‌دانست فرصت زیادی ندارد به سپاهیان خود دستور داد تا مردم را وادار به عبور هر چه سریع تر از رودخانه کنند. رودخانه خروشان بود و خطرناک و مردم یا باید عبور می‌کردند یا در آنجا منتظر رسیدن قشون عثمانی می‌ماندند که در آن صورت مرگشان حتمی بود. به ناچار عبور از رودخانه را انتخاب کردند.»<ref>داوریژتسی، آراکل. تاریخ داوریژتسی. واقارشاباد: چاپخانهٔ کلیسای اجمیادزین، ۱۸۹۶</ref>

از حدود سیصد و پنجاه هزار تن از ارمنیان به تعداد سیصد هزار تن از آنان در رودخانه غرق شدند. اگر چه شاه عباس بخش اعظمی از ساکنان ارمنی شهرها و روستاهای ارمنستان را به ایران کوچ داد، اما این بدان معنا نبود که این سرزمین‌ها خالی از سکنه شدند. هنوز بسیاری از ارمنیان در شهرها و روستاهای این نواحی سکونت داشتند که از آن پس تا نیمه اول سده نوزدهم زندگی آن‌ها کم و بیش دستخوش حوادث و تهاجم‌های ناگوار است. به علت ناسازگاری اوضاع اقلیمی گیلان با طبیعت ارمنیان تعداد بسیاری از ارمنیان گیلان درگذشتند. ارمنیان مازندران بیشتر در فرح‌آباد سکونت گزیدند.

ارمنیان ساکن در نواحی [[روستا]]یی به [[کشاورزی]]، [[دامداری]] و باغداری و ارمنیان جلفا به داد و ستد اشتغال یافتند. به موجب اعتماد خاصی که شاه عباس به تجار ارمنی داشت آنان را جهت صدور ابریشم که در اختیار خود شاه بود به خدمت گرفت. پس از درگذشت شاه عباس اوضاع ارمنیان دگرگون شد. جانشینان شاه عباس به آزار و اذیت تجار ارمنی پرداختند و مالیات‌های بسیار سنگینی به دارائی‌های آنان بستند.

در دوران حکومت [[نادرشاه]] هم ارمنیان از شرایط مساعدی بهره‌مند نبودند، به عنوان مثال، ناچار بودند سالیانه ۶۰٬۵۰۰ نادری به حکومت غرامت بپردازند و بدین ترتیب بدنبال اعمالِ عُمال [[نادرشاه]]، برخی از ارمنیان به [[هندوستان]]، [[هندوچین]] و [[جاوه]] مهاجرت کردند. در برخی از نواحی ایران، ارمنیان حق نداشتند سواره وارد شهر شوند و فقط می‌توانستند به مشاغلی چون زرگری، نجاری، تجارت و تهیه شراب اشتغال یابند.<ref>ژان دیالافوآ، ایران-کلده و آشور، ترجمه علی محمد فره وشی، کتابفروشی خیام، تهران،1361، ص 217</ref>

در دوران قاجار، تحولاتی در اوضاع ارمنیان ایران حادث شد و به دنبال خدمات آنان در دوران مشروطیت، آنان سرانجام حقوق یک شهروند ایرانی که سال‌ها از آن محروم بودند را یافتند.

== جستارهای وابسته ==
{{درگاه|ارمنستان}}
{{انبار-رده}}
* [[زنان ارمنی در ایران]]
* [[تاریخ ارمنستان]]
* [[ارمنستان]]
* [[نسل‌کشی ارمنیان]]
* [[کوچاندن ارامنه به ایران]]

== پیوند به بیرون ==
* [http://www.alikonline.ir/fa/ اخبار ارمنی‌های ایران و جهان به زبان فارسی]

== منابع ==
{{پانویس|۲|چپ‌چین=بله}}
{{مستند کردن}}
{{موضوعات ارمنستان}}
{{هندواروپایی‌ها}}
{{اقلیتهای قومی و مذهبی ایران}}
{{اقوام قفقاز}}
{{اقوام در ارمنستان}}
{{مسیحیان ارتدکس شرقی و ارتدوکسی مشرقی}}
[[رده:ارمنی‌تبارها]]
[[رده:اقوام اروپا]]
[[رده:اقوام خاورمیانه]]
[[رده:اقوام در اتحادیه عرب]]
[[رده:اقوام در ارمنستان]]
[[رده:اقوام در اوکراین]]
[[رده:اقوام در ایران]]
[[رده:اقوام در ترکیه]]
[[رده:اقوام در جمهوری آذربایجان]]
[[رده:اقوام در روسیه]]
[[رده:اقوام در فرانسه]]
[[رده:اقوام در گرجستان]]
[[رده:اقوام در لبنان]]
[[رده:اهالی ارمنستان بر پایه پیشه]]
[[رده:اهالی ارمنستان]]
[[رده:مردمان باستانی خاور نزدیک]]
[[رده:مردمان باستانی]]
[[رده:مردمان قفقاز]]
[[رده:مردمان هندواروپایی]]