ایل توپکانلو
توپْکانْلو، نام یکی از گروههای کُرد پراکنده در استان خراسان. توپکانلوها خود را توپان می‌نامند و توپان را واژه‌ای کردی به معنای انبوه جمعیت یا درخت می‌دانند. برخی این معنا را به سبب پرجمعیت بودن توپکانلوها در میان عشایر خراسان دانسته‌اند.[۱] بنابر شواهد تاریخی خاستگاه اصلی توپکانلوها به احتمال قوی مناطق غرب ایران و کردستان بوده است. آنها نیز مانند دیگر گروههای کرد خراسان به تدریج در دورهٔ حکومت شاه اسماعیل اول (سل ۹۰۷–۹۳۰ق/۱۵۰۱–۱۵۲۴م)، شاه عباس اول صفوی (سل ۹۹۶–۱۰۳۸ق/۱۵۸۸–۱۶۲۹م) و نادرشاه افشار (سل ۱۱۴۸–۱۱۶۰ق/۱۷۳۵–۱۷۴۷م) برای مقابله با ترکمنها و ازبکها به سرحدات شمال شرق کشور کوچانده شدند[۲][۳][۴][۵] و در نواحی چکنه، مشهد، جوین، نیشابور، دشت تقی، درگز، قوچان، شیروان، سرخس، اسفراین و بینالود استان خراسان اسکان یافتند.[۶][۷][۸]
امروزه بیشتر توپکانلوها یکجانشین شده‌اند و در روستاها و شهرها اسکان یافته‌اند، اما شمار اندکی از آنها هنوز میان دهستانهای شهرستانهای نیشابور، قوچان، اسفراین، بجنورد، بردسکن، چناران، درگز، سبزوار، سرخس، شیروان، طبس و… استان خراسان ییلاق و قشلاق می‌کنند.[9]↵توپکانلوها به چند طایفهٔ کِرِکانلو، محمدی( دسته ممد)، فرهادخانی (فرهادی)، لطیفی، ترابی،قوی دل،شیرقاضی، آقامحمدخانی (دسته آقه) سَمَکان (سمکانلو) و زینلی تقسیم می‌شوند.[۹] هر طایفه نیز به چند توپه‌ر یا توپر (=تیره) تقسیم می‌شود. هر چند خانواده یک توپه‌ر و هر چند توپه‌ر یک تیره یا طایفه را تشکیل می‌دهد. رئیس توپه‌ر، ریش‌سفید و سرپرست مجموعهٔ توپه‌رها کدخدا یا بَگ نامیده می‌شود.[۱۰] بیشتر سرپرستان و بگهای توپکانلو از میان طایفهٔ فرهادی برخاسته بودند. شاخص ترین چهره ایلِ بزرگِ توپکانلو «فرهاد خان توپکانلو» است ، او از مبارزان دوران مشروطیت بود و دیدارهایی هم با ستار خان و باقر خان داشت. فرزندان و نوادگان فرهاد خان هم از مشهورترین افراد توپکانلو هستند ، نام خانوادگی فرهادی از نام فرهاد خان گرفته شده است.(فرهادی توپکانلو) مشهور ترین فرزندان فرهاد خان عبارت اند از: علی محمد خان ، اسدالله خان ، عزیزالله خان و نادر خان . در این میان «علی محمد خان» به نوعی جانشین پدرش فرهاد خان محسوب می شود . آخرین رئیس ایل توپکانلو هم «رضا خان فرهادی توپکانلو» فرزند علی محمد خان می باشد که در سال ۱۳۵۷ درگذشت و در شهر کهنه قوچان به خاک سپرده شد.
منابع
[ویرایش]- ↑ (حرکت تاریخی کرد به خراسان توحدی، 2/171)
- ↑ (نک: محمدکاظم، 1/60-61
- ↑ ؛ بدلیسی، 424-430؛
- ↑ اعتمادالسلطنه، 1/157؛ مجدالاسلام، 1(2)/ 498؛ ییت،
- ↑ ایوانف، «نکته‌هایی دربارهٔ کردها…1»، 167
- ↑ (ایوانف، «نکاتی دربارهٔ قوم‌شناسی…2»
- ↑ ؛ توحدی، 2/136، 171، 175، 256)
- ↑ (ییت، ص 270؛ قنبری، ص 121ـ 122)
- ↑ (توحدی، 2/173-175؛ قس: پاپلی، 84)
- ↑ (توحدی، 2/154)