عادت بلوری
عادت کریستالی در کانی‌شناسی ویژگی شکل خارجی یک بلور یا یک گروه بلوری است. عادت یک بلور توصیفی از شکل کلی و ساختار بلوری آن است، به علاوه اینکه هر شکل چگونه توسعه یافته‌است.
تشخیص این عادت ممکن است به شناسایی یک ماده معدنی کمک کند. هنگامی که وجوه به علت رشد غیرشلوغ به خوبی رشد کنند، بلور شکل‌دار نامیده می‌شود، بلور با وجوه تا حدودی توسعه‌یافته زیر وجهی، و بلور با وجوه کریستالی توسعه نیافته بی‌شکل نامیده می‌شود. محور بلند یک کریستال کوارتز شکل‌دار معمولاً عادت منشوری شش وجهی با وجوه روبه‌رو موازی دارد. سنگدانه‌ها می‌توانند از تک‌کریستال‌ها با دانه‌های شکل‌دار تا بی‌شکل تشکیل شوند. چیدمان بلورها در سنگدانه می‌تواند مشخصه کانی‌های خاصی باشد. به عنوان مثال، مواد معدنی مورد استفاده برای عایق آزبست اغلب در یک عادت فیبری به شکل توده‌ای از الیاف بسیار ظریف، رشد می‌کنند.[۱][۲]
اصطلاحاتی که توسط کانی شناسان برای گزارش عادات کریستالی استفاده می‌شود، ظاهر متداول یک کانی آرمانی را توصیف می‌کند. تشخیص عادت می‌تواند به شناسایی کمک کند زیرا برخی از عادت‌ها مشخصه هستند. با این حال، بیشتر کانی‌ها به دلیل شرایط در طی تبلور، عادت‌های آرمانی از خود نشان نمی‌دهند. بلورهای شکل‌دار که در شرایط غیرشلوغ و بدون دانه‌های کریستالی مجاور تشکیل می‌شوند، رایج نیستند. اغلب وجوه، به‌طور ناچیزی روبه‌روی دانه‌های مجاور شکل می‌گیرند یا شکل نمی‌گیرند و عادت این کانی ممکن است به راحتی قابل تشخیص نباشد.[۱]
عوامل مؤثر
[ویرایش]عوامل مؤثر بر عادت عبارتند از: ترکیبی از دو یا چند شکل بلوری، ردپای ناخالصی‌های موجود در طی رشد، شرایط دوقلویی و رشد کریستال (یعنی گرما، فشار، و فضا)، و گرایش‌های خاص رشد مانند شیارهای رشد. مواد معدنی متعلق به یک سیستم کریستالی یکسان لزوماً عادت مشابهی را نشان نمی‌دهند. برخی از عادات یک ماده معدنی منحصر به گوناگونی و موقعیت آن است: برای مثال، در حالی که بیشتر یاقوت‌های کبود بلورهای بشکه‌ای شکل کشیده را تشکیل می‌دهند، نمونه‌هایی که در مونتانا یافت می‌شوند بلورهای محکم جدولی را تشکیل می‌دهند. معمولاً عادت اخیر فقط در یاقوت دیده می‌شود. یاقوت کبود و یاقوت سرخ هر دو گونه‌هایی از یک کانی به نام کرندوم هستند.
برخی از کانی‌ها ممکن است جایگزین سایر کانی‌های موجود شوند و در عین حال عادت اصلی خود را حفظ کنند، این فرایند جایگزینی شبه شکل نامیده می‌شود. یک نمونه کلاسیک کوارتز چشم ببر است که آزبست کروسیدولیت با سیلیس جایگزین شده‌است. در حالی که کوارتز معمولاً کریستال‌های منشوری (کشیده و منشور مانند) را تشکیل می‌دهد، در چشم ببر، کروسیدولیت عادت رشته‌ای (فیبری) اولیهٔ خود را حفظ می‌کند.
نام عادت‌های کریستالی برگرفته از:
- وجه‌های کریستالی غالب (منشور–منشوری، هرم–هرمی، و پیناکوئید – پهن)
- شکال‌های کریستالی (مکعبی، هشت وجهی، دوازده وجهی)
- تجمع کریستال‌ها یا سنگدانه‌ها (فیبری، خوشه‌انگوری، تابشی، توده‌ای)
- ظاهر کریستالی (برگی / لایه ای، دندریتی، تیغه‌ای، سوزنی، عدسی شکل، جدولی (قرص شکل))
فهرست
[ویرایش]| عادت[۳][۴][۵] | تصویر | توضیح | مثال |
|---|---|---|---|
| سوزنی |  ناترولیت
|
سوزنی‌مانند، بلند، باریک یا مخروطی | ناترولیت، روتیل[۶] |
| بادامی |  مس آزاد
|
مثل بادام جاسازی‌شده | هولاندیت، زیرکُن زیروجهی |
| تیغه‌ای |  |
تیغه‌مانند، بلند، و پهن | کیانیت، اکتینولیت |
| خوشه‌انگوری یا کروی |  |
انگور مانند، توده‌های نیمکره‌ای | هماتیت، پیریت، مرمر سبز، اسمیت زونیت، همی‌مورفیت |
| ستونی |  |
مشابه فیبری: منشورهای بلند و باریک اغلب با رشد هم‌راستا | کلسیت، سنگ‌گچ/سلنیت |
| تاج خروس |  |
بلورهای پوسته پوسته یا جدولی جمع شده با فاصله نزدیک | باریتین، مارکارسیت |
| مکعبی |  |
مکعبی شکل | پیریت، گالن، سنگ نمک |
| دندریتی یا درختی |  |
درخت مانند، انشعاب در یک یا چند جهت از نقطه مرکزی | رومانشیت، منیزیت، مس آزاد |
| دوازده وجهی |  |
دوازده‌لوزوجهی، ۱۲گوشه | نارسنگ |
| حفره‌ای یا پوسته‌ای |  |
مجموعه ای از کریستال‌های کوچک که یک سطح یا حفره را می‌پوشانند | یوواروویت، مرمر سبز، آزوریت |
| هم‌ریختی آینه‌ای |  |
عادت تصویر آینه‌ای (یعنی دوقلویی کریستالی) و ویژگی‌های نوری؛ کریستال‌های راست و چپ | کوارتز، پلاژیوکلازها، استورولیت |
| هم‌بعد، مستحکم |  |
طول، عرض، و ضخامت تقریباً برابر | الیوین، نارسنگ |
| رشته‌ای (فیبری) |  |
منشورهای بسیار باریک | سرپانتین، ترمولیت (یعنیپنبه نسوز) |
| نخی یا مویرگی |  |
مومانند یا نخ‌مانند، فوق‌العاده خوب | بسیاری از زئولیت‌ها |
| متورق یا مینایی یا لایه‌لایه |  |
ساختار لایه ای، تفکیک به ورقه‌های نازک | موسکویت، |
| دانه‌ای |  |
سنگدانه‌هایی از بلورهای بی‌شکل در خمیره | بورنیت، شئلیت |
| هم‌ریخت |  |
کریستال دو انتهایی با دو شکل انتهای متفاوت | همی مورفیت، البائیت |
| شش‌وجهی |  |
شش ضلعی شکل | کوارتز، هانکسیت |
| بلورهای قیف |  |
مانند مکعب، اما قسمت‌های بیرونی مکعب‌ها سریع‌تر از قسمت‌های داخلی رشد می‌کنند و یک فرورفتگی ایجاد می‌کنند | سنگ‌نمک، کلسیت، بیسموت مصنوعی |
| پستان‌مانند |  |
پستان‌مانند؛ سطح تشکیل شده از اشکال کروی جزئی متقاطع، نسخه بزرگتر از دانه‌های خوشه‌انگوری، همچنین لایه‌های متحدالمرکز | مرمر سبز، هماتیت |
| توده‌ای یا فشرده |  |
بی‌شکل، بدون شکل کریستالی خارجی متمایز | لیمونیت، فیروزه، شنگرف، زرنیخ سرخ |
| گره‌گره |  |
رسوب به شکل تقریباً کروی با برآمدگی‌های نامنظم | سنگ یمانی |
| هشت‌وجهی |  |
هشت وجهی (دو هرم پایه به پایه) | الماس، مگنتیت |
| پهن |  |
پیناکوئید برجسته، تخت، قرص مانند | ولفونیت |
| پر مانند |  |
فلس‌های ریز و پر مانند | آوری کلسیت، بولانژریت، مترامیت |
| منشوری |  |
دراز، منشور مانند: وجوه کریستالی به خوبی توسعه یافته موازی با محور عمودی | تورمالین، گوشنیت |
| شبه‌شش‌ضلعی |  |
ظاهر شش ضلعی به دلیل دوقلویی حلقوی | آراگونیت، کریزوبریل |
| تابشی یا شعاعی یا واگرا |  |
تابش به بیرون از یک نقطه مرکزی بدون تولید ستاره (کریستال‌ها معمولاً از هم جدا هستند و طول‌های متفاوتی دارند) | استیبین |
| قلوه‌ای یا گل‌کلمی |  |
توده‌های متقاطع کلیه شکل | هماتیت، پیرولوزیت، گرینوکیت |
| مشبّک |  |
بلورهایی که توده‌های شبکه مانند را تشکیل می‌دهند | سروزیت |
| گلبرگی یا عدسی (بلورهای عدسی شکل) |  |
پهن، تابش دانه‌های گل‌رز مانند | سنگ گچ، باریتین (رز صحرا) |
| پروانه‌ای |  |
گوه‌ای | تیتانیت |
| استالاکتیت |  |
شکل‌گیری به صورت استالاکتیت یا استالاگمیت؛ استوانه ای یا مخروطی شکل | کلسیت، گوتیت، مرمر سبز |
| ستاره‌ای |  |
دانه‌های ستاره‌مانند و شعاعی که از یک نقطه ستاره‌مانند تابش می‌کنند تا کره‌های درشت تولید کنند (کریستال‌ها از هم جدا نیستند و طول‌های مشابهی دارند) | پیروفیلیت، آراگونیت، واولیت، خورشیدهای پیریت |
| مخطط |  |
نه به خودی خود یک عادت، بلکه وضعیت خطوطی است که می‌توانند روی سطوح بلوری خاصی روی برخی مواد معدنی رشد کنند | تورمالین، پیریت، کوارتز، فلدسپات، اسفالریت |
| جدولی (همچنین ریشه‌دار یا قالب‌دار) |  |
درازتر از هم‌بعد، کمی بلندتر از پهن، تخت به شکل قرص | فلدسپات، توپاز |
| چهاروجهی |  |
بلورهای چهاروجهی شکل | تترائدریت، لعل، مگنتیت |
| برگ گندم |  |
سنگدانه‌هایی شبیه به آرد گندم دست درو | استیلبیت |
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Klein, Cornelis, 2007, Minerals and Rocks: Exercises in Crystal and Mineral Chemistry, Crystallography, X-ray Powder Diffraction, Mineral and Rock Identification, and Ore Mineralogy, Wiley, third edition, شابک ۹۷۸−۰۴۷۱۷۷۲۷۷۴
- ↑ Wenk, Hans-Rudolph and Andrei Bulakh, 2004, Minerals: Their Constitution and Origin, Cambridge, first edition, شابک ۹۷۸−۰۵۲۱۵۲۹۵۸۷
- ↑ "What are descriptive crystal habits". Archived from the original on 2017-07-07. Retrieved 2009-04-06.
- ↑ Crystal Habit بایگانی‌شده در ۲۰۰۹-۰۴-۱۲ توسط Wayback Machine
- ↑ «Habit». Gemstone Buzz (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۲.
- ↑ Hanaor, D.A.H; Xu, W; Ferry, M; Sorrell, CC (2012). "Abnormal grain growth of rutile TiO2 induced by ZrSiO4". Journal of Crystal Growth. 359: 83–91. arXiv:1303.2761. Bibcode:2012JCrGr.359...83H. doi:10.1016/j.jcrysgro.2012.08.015.