مناره شهر گور

مناره شهر گور
مناره گور. سازه به جا مانده هسته بنای اصلی بوده‌است، پلکان و دیوار بیرونی ویران شده‌اند.
نام	مناره شهر گور
کشور	ایران
استان	استان فارس
شهرستان	شهرستان فیروزآباد
بخش	شهر باستانی گور (نزدیک فیروزآباد امروز)
اطلاعات اثر
نام محلی	منار میلو
نام‌های قدیمی	طربال
دیرینگی	دوره ساسانیان
دورهٔ ساخت اثر	دورهٔ ساسانیان
بانی اثر	اردشیر یکم
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۲۸۹
تاریخ ثبت ملی	۲۹ آذر ۱۳۱۶

مناره شهر گور یا مناره میلو سازه‌ای بود برج مانند با طرحی منحصربفرد مربوط به دوره ساسانیان واقع در مرکز شهر باستانی اردشیر خوره یا شهر باستانی گور (فیروزآباد) که امروزه بقایای هسته آن به جا مانده‌است. نظریه‌های مختلفی پیرامون هدف از ساخت آن ارائه شده‌است.

این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شمارهٔ ثبت ۲۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

تاریخ بنا

اردشیر یکم بنیانگذار دودمان ساسانیان شهر باستانی گور را، مشابه شهرهای دیگر ایرانی همچون دارابگرد و هترا و دیگر شهرهای اشکانی، به صورت دایره وار بنا کرده بود. در درون این دایره، یک دایره درونی دیگر با شعاع ۴۵۰ متر نیز وجود داشت که محل بناهای حکومتی بوده‌است. در مرکز این دایره بنای برج مانندی وجود داشت که منابع عربی اسلامی (ابن حوقل) آن را طربال می‌خوانند و نام محلی قدیمی آن ایوان کیاخوره، (اصطخری), و ایران گرده (فارسنامه ابن بلخی) ذکر شده‌است. گرچه به غیر از طربال، معلوم نیست این نامهای دیگر به‌طور خاص به همین بنا اشاره داشته باشند، چون در مجاورت این مناره یک ساختمان گنبددار به نام تخت‌نشین نیز هست و طبق نظر برخی نویسندگان، منابع اسلامی به نظر این دو سازه را با هم اشتباه گرفته‌اند. این دو سازه تنها سازه‌های شهر گور هستند که در ساخت آن به جای خشت از سنگ خارا و ملات استفاده شده‌است. ساختار منار که امروزه به جا مانده به شکل مربعی و با طول ۹ متر و ارتفاع بیش از ۳۰ متر است. در بیرون آن پلکان و دیواری بیرونی بوده‌است که به‌طور مدور حول این منار قرار داشته‌است. ابن حوقل این سازه را به یک بنایی در بلخ تشبیه کرده بود (احتمالاً اشاره به یک استوپای بودایی). اگر پلکان بیرونی و دیوار بیرونی را هم که همگی خراب شده‌اند در نظر بگیریم، پهنای بنا حدود ۲۰ متر بوده‌است. طبق نوشته فرصت الدوله شیرازی نویسنده دوران قاجار، میانهٔ بنا خالی است.

از بین جهانگردان و مستشرقان غربی اولین بار اوژن فلاندن و پاسکال کوست از این بنا یاد کرده‌اند. تا قبل از بررسی‌های ارنست هرتسفلد، این بنا به اشتباه نوعی زیگورات یا نوعی آتشکده پنداشته می‌شد. نظریه‌های جدیدتر مبنی بر این است که شاید اولاً سازه یک نقش نمادین داشته‌است، نمادی از ایدئولوژی حکومت از جانب خدا با مرکزیت شاهنشاه که اردشیر آن را ارائه داد. علاوه بر این نقش نمادین، یا به جای این نقش نمادین، کاربردهای عملی نیز برای این سازه قابل تصور است. اولاً این برج یک ارتباط بصری را با استحکامات تنگاب ممکن می‌کند. دیگر اینکه بنا می‌توانسته برای بررسی عینی توسعه نقشه‌ای که اردشیر برای شهر گور و دشت داشته‌است استفاده شود. در واقع این بنا دقیقاً در وسط این طرح واقع است، طرحی که شامل ساخت و سازهایی مثل کانال، جاده و حصار و دیوار تا شعاع ۱۰ کیلومتری از این برج بود. طبق یک تحقیق جدیدتر، احتمال دارد بنا نوعی منبع آب بوده باشد، به این صورت که آب از سرچشمه‌هایی از کوه‌های اطراف که سطحشان بالاتر از سطح این برج بوده‌است از طریق لوله‌هایی سفالی وارد برج شده و از مرکز آن بالا رفته و در زیر گنبد آن جمع می‌شده‌است و از طریق حفره‌ای دیگر خارج و به دیگر نقاط شهر سرازیر می‌شده‌است. همچنین گمان می‌رود این تنها کاربرد این بنا نباشد و ممکن است بخشی از یک معبد برای آناهیتا (ناهید) الههٔ آب باشد.

تصاویر

• 
  طراحی اوژن فلاندن از «آتشگاه فیروزآباد» (آنطور که او آن را نامیده‌است)
• 
  منار گور در سال ۱۳۹۱
• 
• 
  سنگ‌های اطراف منارهٔ مرکزی
• 

مسجد جامع سامرای عراق ساخته شده در دوران متوکل خلیفه عباسی مناره‌ای شاخص دارد که به ملویه معروف است و طرحی دایره وار با یک پلکان در بیرون دارد که طرح آن احتمالاً از مناره شهر گور اقتباس شده‌است. مناره مسجد ابن طولون نیز اقتباسی از ملویه است. طرح ملویه همچنین از الگوهای بنای نیایشگاه شکرگزاری (Chapel of Thanksgiving) واقع در میدان شکرگزاری در دالاس تگزاس بوده‌است که توسط فیلیپ جانسون معمار برجسته آمریکایی و برنده جایزه معماری پریتزکر طراحی شده‌است.

• 
  مناره مسجد جامع سامرا (ملویه)
• 
  مناره مسجد ابن طولون در مصر، برگرفته از مناره مسجد جامع سامرا
• 
  نیایشگاه شکرگزاری، میدان شکرگزاری، دالاس تگزاس، برگرفته از مناره مسجد جامع سامرا

پیوند به بیرون

• «طربال» در لغت‌نامه دهخدا
• «تختگاه شهر ساسانی گور؛ در گزارش اوژن فلاندن و پاسکال کوست»