زوال کلنل

زوالِ کُلُنِل

روی جلد کتاب به زبان انگلیسی، ترجمه تام پتردیل
نویسنده(ها)	محمود دولت‌آبادی
کشور	زوریخ، سوئیس
موضوع(ها)	رمان
گونه(های) ادبی	تاریخی، جامعه‌شناسانه
ناشر	نشر یونیون به زبان آلمانی نشر عم عوود به زبان عبری نشر Solum forlag به زبان نروژی نشر مل‌ویل هاوس به زبان انگلیسی
تاریخ نشر	۱۳۸۸ خورشیدی (۲۰۰۹ میلادی)

زوالِ کُلُنِل رمانی از محمود دولت‌آبادی است که در سال‌های ابتدایی دهه ۱۹۸۰ میلادی به زبان فارسی نوشته شد، اما نخستین‌بار در سال ۲۰۰۹ میلادی توسط ناشری سوئیسی به زبان آلمانی منتشر شد. رمان زوال کلنل سرگذشت افسری وطن‌دوست در ارتش شاهنشاهی ایران است که زندگی او و خانواده‌اش در مقطع انقلاب ۱۳۵۷ ایران مرور می‌شود. داستان رمان تنها در یک شبانه‌روز می‌گذرد، اما در بازگشت به گذشته مرور و تأملی عمیق در حوادث تاریخ سده اخیر ایران و تلاش مردم در رسیدن به راه جامعه‌ای مدرن و پیشرفته را منعکس می‌کند. شخصیت کلنل، بر اساس یک شخصیت تاریخی، محمدتقی خان پسیان قهرمانی حتی برای ملی‌گرایان ایرانی امروز، ساخته شده است.

"سرهنگ" (کلنل) آرمانگرا و نسبتاً مدرن‌شده، افسر حرفه‌ای ارتش شاه، همسر زناکار خود را به قتل رسانده است. او که از درجه خود خلع شده، خود را در همان زندان پسر بزرگش، امیر، دانشجویی که به حزب کمونیست ایران تعلق دارد، می‌یابد. پدر و پسر به زودی در هفته‌های پرآشوبی که پس از تبعید شاه و بازگشت آیت‌الله خمینی به وجود آمد، آزاد می‌شوند. با این حال، امیدهای همه به زودی از بین می‌رود، زمانی که رژیم جدید از وحشیگری سلف خود فراتر می‌رود. اعدام‌های عمومی به دنبال آن است، دانشگاه‌ها تعطیل می‌شوند و نسل‌های جدید «مانند جوجه‌های تازه از تخم درآمده در این مشت رها می‌شوند، که به چنگال کرکس تبدیل شده بود».

خلاصهٔ داستان

سرهنگ پس از پی‌بردن به روابط خارج از ازدواج همسرش، او را به قتل می‌رساند و پس از آن قصه زندگی او در زندان ادامه پیدا می‌کند. پنج فرزند سرهنگ در بحبوحه انقلاب ۱۳۵۷ ایران، هر کدام وارد گروه‌های مختلف سیاسی شده و گرایش‌های مختلف سیاسی و اجتماعی پیدا می‌کنند و هر یک نیز بهای سنگینی را بابت فعالیت‌های سیاسی‌شان می‌پردازند. به گفته مترجم اثر، ام. پاترکل، کلنل داستان «انقلابی است که فرزندان خود را خورد». چهار نفر از پنج فرزند سرهنگ اعدام یا کشته می شوند. هیچ صحنه‌ای گویاتر از خونریزی بی‌دلیل از صحنه‌های درگیری امیر با بازجوی سابقش جاوید نیست، کسی که امیر او را در زیرزمین خانه‌اش پنهان می‌کند زمانی که اوباش‌های خشمگین برای کشتن زندانبان‌هایشان به خیابان‌ها می‌ریزند. این زوجِ ناخوشایند، دستاویزی برای دولت‌آبادی است تا جامعه‌ای را به تصویر بکشد که در اثر یک اخلاق فاسد ویران شده است. با وجود ماهیت افسانه‌ای رمان، تمثیل‌های آن بسیار کم است و رمان از نظر تاریخی بسیار دقیق است.

در ایران

زوال کلنل هرگز به زبان اصلی خود در ایران منتشر نشده است. این کتاب برای اولین بار در آلمان منتشر شد، پس از آن که دولت‌آبادی تصمیم گرفت دهه‌ها کار بر روی نسخه خطی را به پایان برساند. نشر چشمه در سال ۱۳۸۷ خورشیدی اقدام به درخواست مجوز نشر برای این رمان کرد، ولی مقام‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از صدور مجوز خودداری کردند.

در اواخر بهمن‌ماه ۱۳۹۲، خبرهایی در برخی نشریات ایران منتشر شد مبنی بر آن‌که «سرانجام چاپ و انتشار کتاب زوال کلنل از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفت».

نهایتاً در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۹۲، وزارت ارشاد ضمن تکذیب انتشار کتاب زوال کُلنل اعلام کرد که «تاکنون مجوزی در این خصوص از سوی اداره کل کتاب و توسعه کتاب‌خوانی صادر نشده‌است».

در نهم اسفند ماه سال ۱۴۰۰ روزنامه شرق خبر اجرای اپرای کلنل را منتشر کرد بنا بر نقل از این روزنامه ورسیون اصلی اپرای کلنل در سال ۲۰۱۸ توسط سیامک فلاحی آهنگسازی شده و لیبرتوی آن توسط آنجلیکا مسنر، از رمان زوال کلنل نوشته‌ی محمود دولت آبادی در کشور اتریش به زبان آلمانی اقتباس شده است. این اپرا دوازده کارکتر اصلی دارد که بهمراه خواننده‌ ‌بازیگر، گروه کر، ارکستر بزرگ و ویدیو آرت همراهی می شود که در مجموع برای هر اجرای این اثر به ۸۲ نفر از هنرمندان مذکور نیازمند است. فرم نمایشی در این اپرا با نگاهی نو و بهره گیری از فرم های قدیمی و منسوخ شده از فرهنگ ایرانیان باستان شکل گرفته و زمان وقوع قصه در رمان زوال کلنل را آهنگساز بواسطه راوی در مکانی به شکل یک کاروانسرا روایت می کند. این نوع آهنگسازی نوعی نگرش فردی است که با شبیه سازی آکوستیکی در علوم مهندسی صدا می توان مکانی را که در طی قرون گذشته از بین رفته برای مخاطب بازنمایی کرد که پیش تر در این خصوص گروه هنر معاصر تهران اولین مانیفست موسیقی معاصر ایران در سال ۲۰۱۴ نوشته شده توسط سیامک فلاحی را در خانه هنرمندان علنی کرد و بسیار مورد توجه مجامع هنری قرار گرفت. فرم اپرا در این اثر متفاوت است که آهنگساز در راستای نگرش مانیفست هنری خود تکنیکی جدید در ساخت این اثر استفاده کرده که منجر به اتفاقی نو در اپرا شده و از آن تحت عنوان رفرماسیون یاد میکند.

https://sharghdaily.ir/fa/Main/Page/8674/12/روزنامه-فردا

انتشار نسخهٔ جعلی رمان

اگر چه این رمان تا کنون در ایران اجازهٔ نشر دریافت نکرده‌است، اما سودجویان بازار نشر نسخهٔ آلمانی این کتاب را به فارسی ترجمه کرده و در ایران منتشر کرده‌اند. این کتاب هم‌اکنون در بازارهای غیررسمی کتاب و هم‌چنین به صورت فایل پی‌دی‌اف در دسترس است و دولت‌آبادی از همگان خواسته‌است که این کتاب را تحریم کنند. در تابستان ۱۳۹۳، محمود دولت‌آبادی، خبر از انتشار و توزیع نسخه جعلی این کتاب توسط سودجویان بازار کتاب داد. وی اعلام کرد که کتاب منتشرشده در کتابفروشی‌ها، نسخه ترجمه‌شده از روی نسخه آلمانی کتاب است و نحوه ترجمه آن، کاملاً با ادبیات شناخته‌شده از جانب دولت‌آبادی، قابل تمییز دادن است. وی از طرح شکایت علیه انتشارات نشر گردون که ناشر این نسخه جعلی بوده‌است، خبر داد.

نقدها

به باور برخی از منتقدان ادبی، این رمان از روایت زندگی کلنل و خانواده‌اش فراتر می‌رود و به نقد تضادهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه ایران می‌پردازد.

حمیدرضا مقدم‌فر، معاون فرهنگی اجتماعی سپاه پاسداران، این رمان را «ضدانقلابی‌ترین رمان پس از پیروزی انقلاب ایران»، برشمرده و محمود دولت‌آبادی را به داشتن «پیوندهای عمیق با خارج از ایران» متهم کرد.

افتخارات و جوایز

• نامزد دریافت جایزهٔ ادبی آسیایی «من» در بریتانیا.
• نامزد دریافت جایزهٔ ادبیات بین‌المللی خانهٔ فرهنگ جهان Haus der Kulturen der Welt در برلین.
• ترجمه انگلیسی رمان کُلنل، با ترجمه تام پتردیل، نامزد جایزه «بهترین کتاب ترجمه در آمریکا» شد.
• برندهٔ جایزهٔ یان میخالسکی سوئیس در سال ۲۰۱۳.