Feiniméan
Is éard is feiniméan ann (Gréigis: φαινόμενον, phainómenon, ón mbriathar φαίνειν, phainein, le taispeáint, léirigh, le feiceáil) [1] ná "fíric nó imeacht inbhraite". Tháinig an téarma in úsáid san fhealsúnacht nua-aimseartha trí Immanuel Kant, a chuir i gcomparáid leis an núiméan (νοούμενoν nó nooúmenon) é. I gcodarsnacht le feiniméan, ní féidir núiméan a fheiceáil go díreach. Chuaigh Gottfried Wilhelm Leibniz i bhfeidhm go mór ar Kant sa chuid seo dá fhealsúnacht, ina bhfeidhmíonn phainómenon agus nooúmenon mar théarmaí teicniúla comhghaolmhara. I bhfad roimhe seo, d'úsáid an fealsamh sean-Gréagach Pyrrhonist phainómenon agus nooúmenon mar théarmaí teicniúla idirghaolmhara.
Úsáid fealsúnachta
[cuir in eagar | athraigh foinse]San fhealsúnacht nua-aimseartha, ciallaíonn an téarma feiniméan gurb é "an rud a bhraitear" bunús na réaltachta. I dtráchtas Kant De Mundi Sensibilis atque Intelligibilis Forma et Principiis (1770) (Ar Fhoirm agus Prionsabail an tSaoil Mhothaithe agus Intuigthe) cuireann Kant in iúl go bhfuil an aigne teoranta ag an saol loighciúil agus dá bhrí sin nach féidir leis ach tarluithe a léirmhíniú agus a thuiscint de réir a gcuma fhisiciúla. Scríobh sé nach féidir le daoine dada a thuiscint ach sa mheid a cheadaionn a gcéadfaí dóibh é.[2] Dá bhrí sin, tagraíonn an téarma feiniméan d'aon eachtra a bhfuil fiosrú agus imscrúdú tuillte aige, go háirithe imeachtaí atá thar a bheith neamhghnách nó a bhfuil tábhacht ar leith ag baint leo.[1]
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]