Aranga

Aranga
Localización
	43°14′02″N 8°00′57″O / 43.233888888889, -8.0158333333333
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital	Ponte Aranga
Poboación
Poboación	1.815 (2023) (15,06 hab./km²)
Xentilicio	arangués
Xeografía
Superficie	120,49 km²
Altitude	262 m
Comparte fronteira con	Guitiriz ; Coirós ; Irixoa ; Oza-Cesuras ; Curtis ; Monfero
Organización política
• Alcalde	Alberto Platas Álvarez
	Eleccións municipais en Aranga
Identificador descritivo
Código postal	15317
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	15003
Páxina web	aranga.es

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Aranga (homónimos).

Aranga no *Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar* de Pascual Madoz (1845).

Aranga é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca de Betanzos. Segundo o IGE, o 1 de xaneiro de 2014 tiña 2033 habitantes, 1023 homes e 1010 mulleres (2.072 no 2012, 2113 no 2011, 2126 no 2010). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é «arangués».^[1]

Xeografía

Situación

Ten unha superficie de 119,6 km². Limita cos concellos de Guitiriz (da provincia de Lugo), Curtis, Oza-Cesuras, Coirós, Irixoa e Monfero. O concello está atravesado polo río Mandeo. Está situado a 40 km ao sueste da capital da provincia. Ten unha altitude media de 262 m sobre o nivel do mar.

Demografía

É un dos dous únicos concellos da provincia da Coruña que se considera concello rural marxinal (a poboación agraria supera o 70 % do total de poboación activa).

Censo total ²⁰¹⁴	2033 habitantes
Menores de 15 anos	118 (5,8 %)
Entre 15 e 64 anos	1136 (55,88 %)
Maiores de 65 anos	779 (38,32 %)

Evolución da poboación de Aranga Fontes: INE e IGE.

1900

1930

1950

1981

2004

2009

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

4710

4980

4618

2723

2274

2142

2113

2072

2051

(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Patrimonio

Patrimonio arqueolóxico

Consérvanse restos prehistóricos. Xunto á ermida de San Vitorio hai varios campos de dolmens e un castro. Na Costa do Sal hai varios petróglifos, mámoas e outros restos.

En Fervenzas existen tres castros: Castro do Valló, nos Casarellos e o castro das Cotorras. Aprézase ben toda a súa estrutura, as murallas e o antecastro. Na parroquia atopáronse outros restos arqueolóxicos, como pequenos utensilios, machados, puntas de frechas, e restos de enterramentos, especialmente nos arredores do Mato.

En Muniferral hai un castro, no que se aprecia ben toda a súa estrutura. En Feás está documentada a existencia dun castro denominado Castro de Flores, no lugar coñecido como Flores ou A Feira. Nas inmediacións do mesmo produciuse o achado dun torque, actualmente depositado no Museo Arqueolóxico Nacional, en Madrid, e que aparece catalogado como torque de Ois (o lugar de Flores, e o propio castro, sitúanse da cabalo dos concellos de Coirós, parroquia de Santa María de Ois, e Aranga, parroquia de Feás), pero que tamén é coñecido como torque de Flores.

Arquitectura relixiosa

A igrexa de Muniferral é un templo románico, do século XII. A igrexa de San Paio é barroca, do século XVII. Na capela do Cristo consérvase a Santa Cruz, de latón do século X.

Son numerosos os cruceiros existentes nas distintas parroquias do concello. O cruceiro de San Vicente de Fervenzas está datado entre finais do século XV e principios do XVI. A capela de San Salvador de Fervenzas aparece citada no Catastro de Ensenada.

Arquitectura civil

A ponte sobre o río Mandeo en Ponte Aranga, data do século XVII. A Ponte Vella, na Castellana, tamén sobre o río Mandeo, data do século XVI, sendo posteriormente reformada. Por esta ponte pasaba o camiño real da Coruña a Lugo.

Existen varias pazos ou casas grandes de interese, como é o caso da casa do Vinculeiro, no lugar da Lagoa, na parroquia de Feás, hoxe en deficiente estado de conservación, e que presenta un interesante portalón de pedra.

Aranga na cultura popular

A lenda conta que hai séculos ían unhas mulleres camiñando preto da igrexa e escoitaron soar unha campaíña. Contáronllo ó cura e este mandou cavar no lugar, ata que atoparon unha cruz de ferro e unha coroa de prata. Cando sacaron estes obxectos comezou a abrollar auga, que deu lugar á actual fonte; ó seu pé hai unha cruz gravada na pedra. Co tempo levantouse unha ermida a carón da fonte.

A Santa Cruz e a fonte de Aranga teñen propiedades curativas, ó dicir dos veciños. Para curar dalgunha enfermidade, o doente debe lavarse coa auga que se vai acumulando na cruz de pedra. Do mesmo xeito, para conseguir ter fillos, os interesados deben lavar as súas partes con esta auga, e disque tamén é eficaz para protexer as colleitas das diferentes pragas ^[2].

Cantigueiro

A verdadeira Cruz de Aranga / queda sentada na porta / mirando para os romeiros / como lle soben a costa.^[3]
Pasei a ponte de Aranga, / non a pasei por ladrón, / paseina por bo mozo, / porque tamén eu son.^[4]
Verdadeira cruz de Aranga/ que has de dar ós teus romeiros/ auguiña da túa fonte,/ sombra dos teus castiñeiros.^[2]^[3]

Aparece tamén Aranga na terceira estrofa da «Cantiga da montaña» de Aurelio Ribalta: De Trasanquelos á Curtis, / dende Vilacoba a Aranga, / dende Monfero a Sobrado, / dende Libureiro a Caldas, dende Santiago a Millide…^[5]

Política

Eleccións municipais de 2019

Eleccións municipais de 2019
Partido político	Concelleiros	Votos	Porcentaxe
PPdeG	5 (-1)	751	53,30%
PSdeG-PSOE	4 (=)	526	37,33%
BNG	0 (=)	123	8,73%

Pasaron dos 11 escanos aos 9 escanos.

Eleccións municipais de 2015

Eleccións municipais de 2015
Partido político	Concelleiros	Votos	Porcentaxe
PPdeG	6 (=)	728	48,08%
PSdeG-PSOE	4 (=)	521	34,41%
i Aranga	1 (-)	193	12,75%
BNG	0 (-1)	58	3,83%

Eleccións municipais de 2011

Eleccións municipais de 2011
Partido político	Concelleiros	Votos	Porcentaxe
PPdeG	6 (=)	846	50,39%
PSdeG-PSOE	4 (=)	593	35,32%
BNG	1 (=)	231	13,76%

Eleccións municipais de 2007

Eleccións municipais de 2007
Partido político	Concelleiros	Votos	Porcentaxe
PPdeG	6	853	48,41%
PSdeG-PSOE	4	656	37,23%
BNG	1	240	13,62%

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Aranga.

Fonte de Santa Cruz.
Pico montañoso.
Reflexos no río Mandeo.
Pisada de Roldán.

Parroquias

Galicia \| Provincia da Coruña \| Parroquias de Aranga
Aranga (San Paio) \| Cambás (San Pedro) \| Feás (San Pedro) \| Muniferral (San Cristovo) \| San Vicente de Fervenzas (San Vicente) \| Vilarraso (San Lourenzo)

Lugares de Aranga

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Aranga vexa: Lugares de Aranga.

Notas

↑ Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 40. ISBN 978-84-8158-706-7.
↑ ^2,0 ^2,1 Gran Enciclopedia Galega III, s. v. Aranga.
↑ ^3,0 ^3,1 Castro Santamariña, Manuel (2013). Cancioneiro das terras de Aranga. Deputación da Coruña. p. 104. ISBN 978-84-9812-210-7.
↑ "Lugar de referencia: Aranga". Portal de ditados tópicos galegos.
↑ Ribalta, Aurelio (7.11.1897). "Cantiga da montaña". Revista Gallega (A Coruña) (139): 4. Arquivado dende o orixinal o 18 de agosto de 2019. Consultado o 25 de agosto de 2019. |archiveurl= e |url-arquivo= redundantes (Axuda); |archivedate= e |data-arquivo= redundantes (Axuda); |deadurl= e |url-morta= redundantes (Axuda); |accessdate= e |data-acceso= redundantes (Axuda)

Véxase tamén

Bibliografía

Cabanas López, Fernando D. (2018). Territorio de Aranga (en castelán). ISBN 978-84-09-07272-9.
—————— (2019). Vida municipal en Aranga durante la II República. Municipio precursor de la II República en Galicia: 1931-1939 (en castelán).
Monteoliva Díaz, Ángel L. (2013). PXOM de Aranga. Información xeográfica e histórica (PDF) (Informe). Concello de Aranga. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 01/11/2018. Consultado o 1/11/2018.
Navaza, Gonzalo (2021). Os nomes dos concellos da provincia da Coruña. Real Academia Galega. ISBN 978-84-17807-09-2. doi:10.32766/rag.377.

Outros artigos

Eleccións municipais en Aranga

Ligazóns externas

Aranga en OpenStreetMap.

[1] Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 40. ISBN 978-84-8158-706-7.

[ReferenceA-2] 2,0 ^2,1 Gran Enciclopedia Galega III, s. v. Aranga.

[Cancioneiro-3] 3,0 ^3,1 Castro Santamariña, Manuel (2013). Cancioneiro das terras de Aranga. Deputación da Coruña. p. 104. ISBN 978-84-9812-210-7.

[4] "Lugar de referencia: Aranga". Portal de ditados tópicos galegos.

[5] Ribalta, Aurelio (7.11.1897). "Cantiga da montaña". Revista Gallega (A Coruña) (139): 4. Arquivado dende o orixinal o 18 de agosto de 2019. Consultado o 25 de agosto de 2019. |archiveurl= e |url-arquivo= redundantes (Axuda); |archivedate= e |data-arquivo= redundantes (Axuda); |deadurl= e |url-morta= redundantes (Axuda); |accessdate= e |data-acceso= redundantes (Axuda)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]