Nalěćo

Nalětni aspekt na łuce z łuknadźom, lučnej žercheju a w pozadku dorničel

Za tym, hač nalěćo na južnej abo sewjernej połkuli knježi, so mjez sewjernym a južnym nalěćom rozeznawa. Dla pućowaceho cenitoweho stawa słónca mjez južnym a sewjernym wobrotnikom wospjetuje so nalěćo w kóždej hemisferje w lětnym turnusu. Tohodla je tež móžne, z južneho nalěća sewjernu nazymu sćěhować a nawopak.

Časowy rum

Spočatk nalěća da so pak astronomisce, tuž po połoženju zemje k słóncu, pak fenologisce po stadiju wuwića rostlinow postajić.

Astronomisce započina so z nalětnim ekwinoktiumom:

na sewjernej połkuli 20. abo 21., w rědkich padach hižo 19. měrca
na južnej połkuli 22. abo 23. septembra

Z astronomiskim spočatkom lěća k lětnjemu zawrótej słónca 21. junija so kónči nalěćo nětko přeco na samsnym dnju.

Po fenologiji započina so nalěćo z prěnim kćěwom regionalnje rozdźělnych družinow rostlinow. W sewjernej hemisferje to zastupi powšitkownje w měsacach měrc, apryl a meja, w južnej hemisferje pak w septembrje, oktobrje a nowembrje.

W srjedźnej Europje započina so potajkim přednalěćo hižo z prěnim kćěwom sněhowkow, dospołne nalěćo je pak hakle z spočatkom kćěwa jabłučinami docpěte. Tutón časowy rum, w kotrymž přiroda wožiwjuje, so w němskim rěčnym wužiwanju tež jako Frühjahr woznamjenja.

W meteorologiji nalěćo započina přeco 1. měrca. Wono bu z přičinow jednorišeho wjedźenja statistika na prěni dźeń měsaca kładźene a je (meteorologisce hladane) – kaž tež tři druhe počasy lěto, nazyma a zyma – dokładnje tři měsacy dołhe. Tak hodźa so počasy jednorišo do „suchich“, „horcych“, „zymnych“ atd. rozrjadować.

Wuskutk na čłowjeka

Ze stupacej swětłowej intensitu so wosebje při primitiwnych ludach wjace serotonina a dopamina wusypuja (w ciwilizowanych kulturach so njezměni přez wuměłsku swěcu přiwzata swětłowa intensita). Tute so staraja wo w cyłku lěpši strowotny staw a wuskutkuja lochku euforiju. Tež přeće po partnera je při najwjetšich ludach w nalěću sylne, wuwołany mjez druhim přez powyšene wusypowanje hormonow. To je pak wědomostnje njeje dopokazane. Prawdźepodobnje hraja optiske powabki přez lóšu drastu wjetšu rólu.

Na rozdźěl wot tutych tak mjenowanych nalětnich začućow nastanje při někotrych ludach nalětnja mučnosć. Tuta so předewšěm hišće sylnje w kreji přitomnemu spanskemu hormonej melatonin přicpěwa, ale je dokładna přičina hišće njewujasnjena.

Lubowarjow přirody a pućowarjow přiwabjeja časćišo do pod hołe njebjo, a wjele hromadźi nalětnje zela (na př. kobołkojty pyšny kobołk) za wobnowjenje podnalětnjeje kuchiny.