Շպայեր

Բնակավայր
Շպայեր
գերմ.՝ Speyer
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Գերմանիա
Համայնք	Ռայնլանդ Պֆալց
Հիմնադրված է	150 թ.
Մակերես	42,58 կմ²
ԲԾՄ	92±1 մետր, 113±1 մետր
Բնակչություն	▲51 368 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2022)
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	06232
Փոստային դասիչ	67346
Ավտոմոբիլային կոդ	SP
Պաշտոնական կայք	speyer.de/de​(գերմ.)
Շպայեր (Գերմանիա)
Շպայեր Վիքիպահեստում

Շպայեր(գերմ.՝ Speyer), քաղաք Ռայնլանդ Պֆալց երկրամասում։ Ունի մոտ 50000 բնակիչ։ Գտնվում է Հռենոս գետի կողքին, Լուդվիգսխաֆենից և Մանհայմից 25 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Քաղաքը հիմնադրել են հռոմեացիները։ Գերմանիայի հնագույն քաղաքներից է։ Առաջին հայտնի անուններն էին Noviomagus և Civitas Nemetum: Մոտ 500 թվականին Շպայեր անունը առաջին անգամ հայտնվել է գրավոր փաստաթղթերում։ Քաղաքի անունը կարող է ծագած լինել Աշկենազներ հրեական անվանումից և նրա տարբերակներից։ Շպայեր քաղաքում գտնվում է Շպայերի տաճարը, մի շարք եկեղեցիներ և Altpörtel-ը (հին դարպաս)։ Տաճարում, բարձր խորանի ներքո, ութ Սուրբ Հռոմի կայսրերի և գերմանական թագավորների դամբարաններն են։

Պատմություն

Ժամանակագրություն

• Մ.թ.ա. 10 թվականին հիմնադրվել է առաջին հռոմեական ռազմական ճամբարը (տեղակայված է քաղաքապետարանի և եպիսկոպոսական պալատի միջև)։
• Ք.հ. 150 թվականին քաղաքը որպես Noviomagus հայտնվում է հունական աշխարհագրագետ Կլավդիոս Պտղոմեոսի աշխարհագրական քարտեզի վրա։
• 346 թվականին առաջին անգամ ձեռնադրվում է քաղաքի եպիսկոպոսը։
• 4-րդ դարում, Շպայերը հայտնվում է Պևինգերյան քարտեզի վրա։
• 1030 թվականին Կայսր Կոնրադ II-ը սկսում է Շպայերի տաճարի շինարարությունը, որն այսօր ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության վայրերից է։
• 1084 թվականին, Շպայերում ստեղծվում է առաջին հրեական համայնքը։
• 1349 թվականին վերացել է Շպայերի հրեական համայնքը։
• 1635 թվականին Ֆրանսիայի մարշալ Urbain de Maillé-Brézé-ը, Ժակ Նոմպար դե Կոմոնտը, La Force-ի հետ միասին, նվաճում են Հեյդելբերգն ու Շպայերը։
• 1689 թվականին քաղաքին մեծ վնաս են հասցրել ֆրանսիական զորքերը։
• 1792-1814 թվականներին Շպայերը գտնվում էր ֆրանսիական իրավասության տակ։
• 1816 թվականին Շպայերը դառնում է Պալատինատի և Բավարիայի Ռայն շրջանի կառավարության նստավայրը (հետագայում կոչվում է Բավարիայի Պալատինատ), և այդպես շարունակվում է մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտը։
• 1947 թվականին հիմնադրվեց վարչական գիտությունների պետական ակադեմիան։
• 1990 թվականին Շպայերը նշում է իր 2000-ամյակը։

Տեսարժան վայրեր

Շպայերի տաճար

• Շպայերի տաճար
• Altpörtel- հին դարպաս
• Gedächtniskirche - հուշարձան եկեղեցի
• Հրեական բակ - Միջնադարյան սինագոգի մնացորդները
• Տեխնիկայի թանգարան
• Պատմական թանգարան

Ղեկավարներ

• Philipp Lichtenberger (1855-1918) (1904–1911)
• Ernst Hertrich (1911–1914) (Առաջին լիազորապետը)
• Otto Moericke (1880-1965) (1917–1919)
• Karl Leiling (1919–1943)
• Rudolf Trampler (1898-1974) (1943–1945)
• Karl Leiling (1945–1946)
• Hans Hettinger (1946)
• Paul Schaefer (1946–1949)
• Paulus Skopp (1905-1999) (1949–1969)
• Christian Roßkopf (ծնվել է 1930 թվականին) (1969–1995)
• Werner Schineller (ծնվել է 1948 թվականին) (1995–2010)
• Hansjörg Eger (ծնվել է 1964 թվականին) (2011 թվականից հետո)

Քույր քաղաքներ

•  Գնեզնո, Լեհաստան (1992)
•  Կուրսկ, Ռուսաստան (1989)
•  Յավնե, Իսրայել (1998)
•  Նինդե, Չինաստան (հոկտեմբեր 2013)
•  Շարտր, Ֆրանսիա (1959)
•  Ռադվիլիշկիս, Լիտվա
•  Ռավեննա, Իտալիա (1989)
•  Ռուսիզի, Ռուանդա (հունիս 2001)
•  Սփոլդինգ, Միացյալ Թագավորություն (1956)
•  Տյոնսբերգ, Նորվեգիա

Նշանավոր բնիկներ

1900 թվականից հետո ծնվածները

Carl Jakob Adolf Christian Gerhardt

Wilhelm Meyer մոտ 1895 թվական

Anselm Feuerbach Self-portrait 1873 թվական

• Samuel of Speyer (1096-ից հետո-անհայտ)
• Judah ben Samuel of Regensburg (1140-1217), գրագիր և փիլիսոփա
• Julian of Speyer (Մինչև 1225-1250), միջնադարյան երգչախմբի վարպետ, կոմպոզիտոր և բանաստեղծ
• Gabriel Biel (1415-1495), փիլիսոփա
• Dietrich Gresemund (1477-1512), հեղինակ
• Egon VIII of Fürstenberg-Heiligenberg (1588-1635)
• Johann Joachim Becher (1635-1682), գերմանացի բժիշկ, ալքիմիկոս, քիմիայի պրեկուրսոր, գիտնական
• Moritz Georg Weidmann (1658-1693), հրատարակիչ և գրավաճառ
• Adolf von Dalberg (1678-1737), Ֆուլդի իշխանը
• Simha of Speyer (13-րդ դար)
• Philipp Hieronymus Brinckmann (1709-1760), նկարիչ
• Johann Martin Bernatz (1802-1878), նկարիչ
• Anselm Feuerbach (1829–1880), գերմանացի նկարիչ
• Carl Jakob Adolf Christian Gerhardt (1832–1902), գերմանացի բժիշկ
• Henry Villard (1835–1900), լրագրող
• Hermann von Stengel (1837-1919), Բավարիայի վարչության պաշտոնյա
• Wilhelm Meyer (1845-1917), դասական բանասեր, գրադարանավար
• Karl Heinrich Emil Becker (1879-1940), հրետանու գեներալ
• Hans Purrmann (1880-1966), նկարիչ, գրաֆիկական նկարիչ, արվեստի գրող և կոլեկցիոներ
• Hermann Detzner (1882-1970), Schutztruppe- ի ղեկավարը
• Karl-Adolf Hollidt (1891-1985), բանակի սպա (Generaloberst) և պատերազմական հանցագործ
• George Waldbott (1898–1982), բժիշկ

1900 թվականից հետո ծնվածներ

• Jakob Brendel (1907-1964), ըմբիշ
• Karl Haas (1913–2005), Գերմանա-ամերիկյան երաժշտական մանկավարժ և ռադիոհաղորդավար
• Helmut Bantz (1921-2004), մարմնամարզիկ
• Alfred Cahn (1922-2016), գերմանացի երաժիշտ և կոմպոզիտոր
• Edgar E. Stern (ծնվել է 1926), կլինիկական սոցիալական աշխատող և «The Peppermint Train` ճանապարհորդություն դեպի գերմանա-հրեական մանկություն» գրքի հեղինակ
• Gabriel Kney (ծնվել է 1929)
• Jürgen Brecht (ծնվել է 1940), սուսերամարտիկ
• Gerhard Vollmer (ծնվել է 1943), ֆիզիկոս և փիլիսոփա
• Jürgen Creutzmann (ծնվել է 1945), քաղաքական գործիչ
• Hans-Joachim Lang (ծնվել է 1951), լրագրող, գերմանացի, պատմաբան և պատվավոր պրոֆեսոր
• Axel Schimpf (ծնվել է 1952), գերմանական նավատորմի փոխոստիկանապետ
• Eberhard Bosslet (ծնվել է 1953), դերասան
• Kay Friedmann] (ծնվել է 1963), ֆուտբոլիստ
• Markus Kranz (ծնվել է 1969), ֆուտբոլիստ
• Christoph Bechmann (ծնվել է 1971), գերմանական դաշտային հոկեյի խաղացող
• Anke Vondung (ծնվել է 1972), օպերային երգչուհի
• Ralf Schmitt (ծնվել է 1977), ֆուտբոլիստ
• Simone Weiler (ծնվել է 1978), լողորդ
• Jochen Kühner (ծնվել է 1980), թիավար
• Martin Kühner (ծնվել է 1980), թիավար
• Matthias Langkamp (ծնվել է 1984), ֆուտբոլիստ
• Christian Reif (ծնվել է 1984), երկար ցատկորդ
• David McCray (ծնվել է 1986), բասկետբոլիստ
• Florian Krebs (ծնվել է 1988), ֆուտբոլիստ
• Sebastian Langkamp (ծնվել է 1988), ֆուտբոլիստ
• Jonas Marz (ծնվել է 1989), ֆուտբոլիստ
• Gianluca Korte (ծնվել է 1990), ֆուտբոլիստ
• Raffael Korte (ծնվել է 1990), ֆուտբոլիստ
• Lars Stindl (ծնվել է 1988), գերմանացի ֆուտբոլիստ
• Elias Harris (ծնվել է 1989), գերմանացի միջազգային բասկետբոլիստ

Արտաքին հղումներ

• speyer.de Արխիվացված 2003-08-11 Wayback Machine the town website (partly in English)
• museum.speyer.de Արխիվացված 2007-02-17 Wayback Machine Historical Museum of the Palatinate (անգլերեն)
• dom-speyer.de website of Speyer Cathedral (գերմ.)
• Model Map of Medieval Speyer
• Speyer, its cathedral and the library of its chapter Արխիվացված 2015-05-13 Wayback Machine
• Technical (Transport) Museum
• www.speyer.de: living history in past times Արխիվացված 2017-10-20 Wayback Machine
• www.speyer-tour.de: Guided tours through Speyer
• City overview and photos Արխիվացված 2015-05-04 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շպայեր» հոդվածին։