Z
Ti Z ket ti maika-26 a letra iti alpabeto a Romano.
 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Abesedário a Latin | ||||||
| Aa | Bb | Cc | Dd | Ee | Ff | Gg |
| Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn |
| Oo | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu | |
| Vv | Ww | Xx | Yy | Zz | ||
Pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]| Penisio a Zayin |
Lumaud a Griego a Zeta |
Etrusko a Z |
Latin a Z |
|---|---|---|---|
|
|
|
|
Semitiko
[urnosen | urnosen ti taudan]Iti sinuratan a Proto-Semitiko, daytoy a simbolo ket maikapito a letra, a napanaganan iti zayin, a kaipapananna "armas" wenno "kampilan". Nangirepresentar daytoy iti uni a /z/ kas iti Ingles ken Pranses, wenno mabalin a kas iti /dz/ (kas iti Italiano a zeta, zero).
Griego
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Griego a porma a Z ket mausping unay iti Penisio a Zayin (
), ket nagtalinaed ti Griego a inskripsional a porma iti daytoy a sukog iti intero a taga-ugma a panawen. Inawagan dayta dagiti Griego a zeta, baro a nagan a naaramid iti panangtulad iti eta (η) ken theta (θ).
Iti taga-ugma a Griego ti Atenas ken Amianan a Laud a Grecia, nangirepresentar ngata ti letra iti /dz/, idinto ta iti Atiko a Griego manipud idi maikapat a siglo K.K.P. ken agpatpatuloy, nangirepresentar ngata dayta /zd/ ken /dz/ — awan ti panagkaykaysa maipapan iti daytoy a banag. Iti dadduma a dialekto, kas iti Eleo ken Kretense, nausar ngata ti simbolo para iti dagiti uni a umasping iti /ð/ ken /θ/. Iti kadawyan a dialekto, wenno koine, a sinuktan dagiti daan a dialekto, nagbalin ti ζ ti /z/, ket kasta pay laeng iti moderno a Griego.
Etrusko
[urnosen | urnosen ti taudan]Nagtaud ti Etrusko a letra iti Penisio, mabalin a babaen ti alpabeto a Griego a nausar iti ti isla ti Iskia. Iti Etrusko, nangirepresenta ngata ti letra iti /ts/.
Latin
[urnosen | urnosen ti taudan]Nautang ti letra a Z manipud iti Griego a letra a Zeta, mabalin a nangirepresentar iti uni a /t͡s/ (kitaen ti voiceless alveolar affricate). Inikkatna ni Appius Claudius Caecus, ti Romano a censor, ti letra a Z iti alpabetoPlantilia:Masapul a pagarigan, maipagarup a gapu ta dina kayat ti surat, ta sigun kenkuana, "kasla dila ti bangkay" ti letra.[masapul a dakamaten] Ti ad-adda a posible a pannakailawlawag ket napukaw ti uni manipud iti Latin, isu a saanen a masapul ti letra iti panangiletra kadagiti Latin a sasao. Mabalin met a gapu iti rotasismo, nabalin ti Z a naiget nga uni ti R. Aniaman ti makagapu, ti pananggura ni Appius Claudius iti letra a Z ti makunkuna ita a makagapu iti pannakaikkatna. Sumagmamano a siglo kalpasanna, kalpasan ti Romano a panangsakup ti Grecia, nautang manen ti Z tapno iletra iti sasao manipud iti nalatak nga Atiko a dialekto ti Griego.
Sakbay ti pannakaisubli ti z, naisurat ti uni ti zeta kas s iti rugi ti sasao ken ss iti tengnga dagiti sasao,, kas iti sōna para iti ζώνη "sinturon" and trapessita para iti τραπεζίτης "bankero".
Iti dadduma nga inskripsion, nangirepresentar ti z iti Bulgar a Latin a uni, nalabit maysa nga affricate, nabuangay babaen ti panagtipon dagiti panagtignay ti Klasiko a Latin a /j/, /dj/ and /gj/: kas pagarigan, zanuariu para iti ianuariu "Enero", ziaconus para iti diaconus "diakono", ken oze para iti hodie "ita".
Kasta met, no dadduma a sinuktan ti /di/ ti /z/, iti dagiti sasao a kas iti baptidiare para it baptizare "mangbautisar". Iti moderno a Italiano, mangirepresentar ti z iti /ts/ wenno /dz/, idinto ta maisursurat ti panagtignay ti ianuarius ken hodie babaen ti letra a g (a mangirepresentar iti /dʒ/ sakbay ti i ken e): gennaio, oggi. Iti dadduma a pagsasao, kas iti Espaniol, adda pay sabali a panagbalbaliw ti uni.
Daan nga Ingles
[urnosen | urnosen ti taudan]Inusar ti Daan nga Ingles iti S laeng para iti agpadpada ti awan bosesna ken ti adda bosesna a sibilante. Baro ti ti Latin a uni a naala iti Pranses, ket naisurat daytoy a uni, saan a babaen ti Z, no di ket babaen ti G wenno I. Makita dagiti agsasaruno a panagbalbaliw ti uni iti moderno a dagiti doblete jealous "agimon" ken zealous "naregta". Nagtaud ti agpadpada a sasao iti Naladaw a Latin a zelosus, a mismo a nagtaud iti naimportaran a Griego a ζῆλος zêlos. Ti immun-una a porma ket jealous, ta ti damo a unina ket [dʒ], a nabalin ti Moderno a Pranses a [ʒ]. Insurat ni John Wycliffe ti sao kas gelows wenno ielous.
Naisao ti Z iti ngudo ti sao kas ts, kas iti Ingles nga assets "dagiti sanikua", manipud iti Daan a Pranses nga asez "umdas" (Moderno a Pranses nga assez), manipud iti Bulgar a Latin nga ad satis "iti kinaanay".
Maudi a letra ti alpabeto
[urnosen | urnosen ti taudan]Idi un-unana, nagpatingga dagiti alpabeto nga Ingles, a nausar dagiti ubbing, saan a iti Z no di ket iti & wenno dagiti mainaig a tipograpiko a simbolo. Iti 1859 a nobelana nga Adam Bede, ni George Eliot ket nagitudo ti Z a sinurot ti & idi kinuna ti karakterna a ni Jacob Storey, "Impagarupna a naikabil [ti Z] tapno manggibus iti alpabeto laeng, nupay umdas met ti ampersand, iti ammona". [1]
Adda dagiti alpabeto, a naibatay iti Latin, nga addaan kadagiti kanayonan a letra iti ngudo ti alpabeto. Ti maudi a letra para iti Islandes, Pinlandes ken Sueko ket Ö, idinto ta Å para iti Danes ken Norwego.
Iti alpabeto nga Aleman, maibilang dagiti umlaut (Ä/ä, Ö/ö, ken Ü/ü) ken ti letra a ß (Eszett wenno scharfes S "natadem a S") a kas dagiti panangbalbaliw kadagiti bokal nga a/o/u ken kas ti (nangpadagsen) a bariante nga panangiletra ti ss, saan a kas dagiti agwaywayas a letra, isu a dagitoy ket sumarsaruno kadagiti saan a nabaliwan a letra iti alpabeto a panagurnos. Agpatingga ti alpabeto nga Aleman iti z.
Dagiti tipograpiko a bariante
[urnosen | urnosen ti taudan]Mabalin met a maibilang ti Z nga addaan iti uged ⟨Ƶƶ⟩, ken bassit a Z nga addaan iti ipus ⟨ʒ⟩, nupay dagiti agduduma a karakter, kas dagiti alograpo ti ⟨Z⟩/⟨z⟩.
Nagtaud ti Z nga addaan iti ipus (Aleman: geschwänztes Z wenno Z mit Unterschlinge) iti mediebal a minuskula a Gotiko ken nasapa a moderno a tipograpia. Kas maysa a ligatura agraman ti atiddog a s (ſ), daytoy ket paset ti naggapuan ti Eszett (ß) iti alpabeto nga Aleman. Iti kamaudiananna saan a mailasin ti daytoy a Z manipud iti yogh (ȝ) iti panagsurat ti Tengnga nga Ingles.
Dadduma pay a panagusar
[urnosen | urnosen ti taudan]- Iti matematika, mairaman dagiti panagusar para iti Z ti:
- Naipakaammo ni René Descartes iti moderno a tradision ti panagusar ti x, y, ken z tapno mangirepresentar ti di ammo (incognita), iti librona a La Géométrie (1637).
- Kadawyan met ti panagusar ti z tapno mangirepresentar iti maysa a komplikado a numero.
- Tuktukoyenna ti U+2124 ℤ (double-struck capital z) () iti grupo dagiti intero a bilang. Idi damo, ti ket maysa a bersion a naisurat iti ima ti Z a nausar iti pagimprentaan ngem, iti panaglabas ti tiempo, nausar a masansan kadagiti nayimprenta nga obra met.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ George Eliot: Adam Bede. Chapter XXI. online Naiyarkibo 2015-09-24 iti Wayback Machine iti Project Gutenberg. Iti Ingles: "He thought it [Z] had only been put to finish off th' alphabet like; though ampusand would ha' done as well, for what he could see."
 | Daytoy nga artikulo ket pungol. Makatulongka iti Wikipedia babaen ti panagnayon iti daytoy. |