Washington D.C.
- Por altra urbi, personi, edc. kun la nomo Washington, videz Washington.
| Washington D.C. | ||
| ||
| Kelk imaji pri Washington D.C. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Usa
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 38°53'42" N | |
| Longitudo: | 77°02'12" W | |
| Altitudo: | 0 til 125 m | |
| Surfaco: | 177 km² | |
| Habitanti: | 693972 (2017) | |
| Denseso di habitantaro: | 4389 hab./km² | |
| Horala zono: | UTCUTC-5 (UTC-4 dum la somero) | |
| Urbestro: | Muriel Bowser (D) | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.dc.gov | ||
Washington D.C. esas chef-urbo di Usa, kreita per lego aprobita ye la 16ma di julio 1790. Franca arkitekto Pierre Charles L'Enfant projetis la urbo en 1791. En 1801, lua teritorio oficale separesis de la stati Maryland e Virginia, nome del urbi Georgetown ed Alexandria. Pose, Alexandria retrodonesis a Virginia.
Washington esas la sola urbo di la federala distrikto District of Columbia. Tale nomizita Blanka Domo (White House), l'oficala domo dil predizanto di Usa, e l'edifico dil parlamento (United States Capitol), jacas ambe in Washington D.C. Segun statistiki dil yaro 2017, l'urbo havis 693 972 habitanti[1]. Lua tota surfaco esas 177 km². Ol nomizesis pro George Washington (1732 til 1799), l'unesma prezidanto di Usa. Neformale, l'urbo ofte nomesas nur Washington o D.C. (quale di-si [di.si]).
Washington D.C. esas sideyo dil universitato Georgetown, fondita en 1789 che quartero samnoma. Altra notora universitati esas American University, establisita en 1893; George Washington University, establisita en 1821; l'Universitato Katolika di Amerika (Catholic University of America); e l'universitato Johns Hopkins, la maxim anciena inquesto-institucuro di Usa, qua fondesis en 1876 e havas kampuso ank en Maryland.
Depos 1973, l'urbestro di Washington D.C. elektesas direte da lua habitanti. La urbo havas lokala konsilistaro konsistanta ek 13 membri, direte elektita por 4-yara mandato. Pro esar la chef-urbo di Usa, Washington D.C. gastigas l'ambasadeyi di 177 nacioni.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]Kande l'Europani arivis ibe dum la 17ma yarcento, diversa tribui del populo Piscataway, di lingui Algonquiana habitis regioni vicina a fluvio Potomac. Un ek ca tribui, konocata kom Nacotchtank, habitis apud la rivero Anacostia, an la nuna Distrikto Kolumbia. Pro konflikti kun la koloniigisti, la tribuo diplasis su a la nuna Maryland.
En lua esayo Federalist N° 43 de la 23ma di januaro 1788, James Madison argumentis ke la nova federala guvernerio bezonus krear nova chef-urbo por la naciono, por mantenar su sekura. Kin yari ante, soldati qui ne recevis pago siejis l'edifico dil Kongreso en Philadelphia, dum renkontro di lua membri. To emfazis la bezono pri kreado di chef-urbo en teritorio separita de irga stato, por ne dependar de altri por sua propra sekureso.
Ye la 9ma di julio 1790, aprobesis lego nomizita Residence Act, qua establisis la kreo di la nacionala chef-urbo apud fluvio Potomac. L'exakta loko selektesus dal prezidanto George Washington, qua signatis la lego ye la 16ma di julio. Formacita per tereni donita dal stati Maryland e Virginia, ye la 9ma di septembro 1791 komencis la konstrukto di la nova chef-urbo, sub inspekto da tri komisiti. La nomo Columbia, homina formo por la nomo "Columbus", selektesis por la distrikto. L'unesma sesiono dil Usana Kongreso eventis en la urbo ye la 17ma di novembro 1800.
En 1801 aprobesis l'"Organika Akto" qua oficale organizis la Distrikto e pozis ol sub exkluziva kontrolo dil centrala guvernerio. Pluse, l'areo neenkorpigita dal Distrikto organizesis en du komtii: la komtio Washington, este del Potomac, e la komtio Alexandria, weste. Pos l'aprobo dil Akto, la civitani qui rezidis en la Distrikto ne pluse konsideresis habitanti di Maryland o Virginia.
De la 24ma til la 25ma di agosto 1814, l'urbo invadesis dal Britaniani, dum la Milito Angla-Usana di 1812. Inter altri, l'edifici dil Kongreso, dil Fisko e la Blanka Domo brulesis dal invaderi. La maxim multa edifici rikonstruktesis rapide, tamen l'edifico dil Kongreso ne konstruktabis komplete kande l'atako eventis. Lua konstrukto kompleteskis en lua nuna aspekto erste en 1868.
Dum la yari 1830a la distrikto Alexandria komencis dekadar, partale pro neglijo dal Kongreso. Alexandria esis importanta loko por la komerco di sklavi, e la habitanti favorebla a sklaveso timis ke l'abolisismani de la Kongreso dekretus fino dil sklaveso en la distrikto, e to depresus pluse lua ekonomio. La civitani di Alexandria peticionis pri la retrodoneso dil distrikto a Virginia.[2] En februaro 1846, la Generala Asemblo di Virginia aprobis itere recevar Alexandria, ed ye la 9ma di julio 1846, Usana Kongreso aprobis retrodonar la teritorio a Virginia. Konseque, la nuna areo dil distrikto konsistas nur ek l'areo cedita da Maryland.
Kande komencis l'interna milito di Usa en 1861 la federala guvernerio expansis e la habitantaro di Washington D.C. augmentis, inkluzite pro granda eniro di liberigita sklavi.[3] En 1862, lora prezidanto Abraham Lincoln signatis lego qua liberigis omna sklavi che distrikto Kolumbia.
Cirkume 1870 la habitantaro dil urbo kreskis 75% ante l'antea demografiala kontado, til atingar preske 132 mil personi.[4] Malgre lua habitantala kresko, ol duris havar desneta stradi, ed indijis bona saneso. Kelka kongresisti sujestis translojar la chef-urbo adweste, tamen lora prezidanto Ulysses S. Grant refuzis to. En 1873, Grant nominis Alexander Robey Shepherd kom guberniestro dil distrikto Kolumbia. Shepherd aprobis granda projeti por modernigar Washington D.C., tamen to bankrotis la urbo.
En 1888 inauguresis l'unesma sistemo di tramveturi dil distrikto. Dum la komenco dil yari 1900a komencis urbala rinovigo, kun skopo plubeligar ol. Dum la yari 1930a konstruktesis altra publika edifici, memorigili e muzei, kom rezulto dil programo "New Deal".[5] La komenco di la duesma mondomilito augmentis la quanto di publika oficisti en la urbo, qua atingis 808 178 habitanti en 1950.[4]
En 1961 la Kongreso Usana ratifikesis la 23ma Emendo a la konstituco, qua grantis a Washington D.C. 3 voti en l'elektala kolegio, por elektar la prezidanto e la viceprezidanto di la lando. En 1963 eventis la Granda Marcho vers Washington, qua demandis civila ed ekonomiala yuri por negri e la fino di rasismo en Usa. La quanto di partopreninti kalkulita varias de 200 mil til 300 mil personi.[6] Dum la yari 1960a, ank eventis protesti en Washington D.C. kontre Vietnam-milito.
En 1973, Usana kongreso aprobis lego, nomizita District of Columbia Home Rule Act, qua grantis a la habitanti di Washington D.C. yuro por elektar lua urbestro. En 1975, Walter Washington divenis l'unesma negra urbestro dil urbo. Lua sucedanto, Marion Barry, divenis urbestro en 1979 e rielektesis trifoye sequante. Tamen, en 1990 ilu arestesis da FBI pro posedo di drogi, e nulafoye ilu kandidatesis.
Ye 9:37 kloki la 11ma di septembro 2001, Boeing 757 de la kompanio American Airlines kidnapesis da teroristi Al-Kaida, e jetesis kontre l'edifico Pentagono. To efektigis lua partala krulo, e la morto di 125 personi interne l'edifico e 64 plusa altra individui che aviono, inkluzite la 5 teroristi. Dum questionado, Abu Zubaydah, ex-membro de Al-Kaida, deklaris ke la emo del atako esis la Blanka Domo, kontre ke altra du teroristi, Khalid Sheikh Mohammed e Ramzi Binalshibh, afirmis ke la emo esis l'edifico dil Kongreso. Ank en 2001 eventis terorist agadi qui uzis letri kontaminita kun antraxo-viruso, sendita tra la Postala Servado Usana (U.S. Postal Service).
Ye la 8ma di novembro 2016, elekteri questionesis se Washington D.C. devus sendar propozajo ad Usana kongreso probante divenar la 51ma Usana stato e havar sua propra konstituco. Cirkume 86% ek la voteri dicis "yes" a la propozajo. La propozajo sendesis, tamen Usana kongresisti restis dividita pri aprobar o rejektar ol. Posa eventi, exemple l'epidemio di COVID-19, protesti kontre rasala diskriminaco pos la morto di George Floyd, e l'invado di Usana kongreso dum ceremonio por konfirmar l'elekto di Joe Biden kom prezidanto ye la 6ma di januaro 2021, afektis la vivo dil urbo.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Washington D.C. jacas inter la stati Virginia adweste, e Maryland adnorte, adeste ed adsude. Lua reliefo esas plana, kun kelka kolini. La maxim alta punto jacas 125 metri super la marala nivelo. La maxim basa punto jacas an la marala nivelo, apud la fluvio Potomac, qua formacas la naturala frontiero inter la urbo e la stato Virginia.
La klimato di Washington D.C. esas subtropikala humida (Cfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen) kun quar sezoni klare definita. La mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 26,6°C, dum ke la mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas 2,2°C. Dum la somero la tempesti kun fulmini e kelkafoye tornadi esas frequa. Dum la vintro, nivas mezavalore 381 mm omnayare. La printempo judikesas kom la maxim bona sezono, pro la basa humideso dil aero, milda temperaturi e peizaji plu verda.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1009,4 mm, e la maxim pluvoza monato esas mayo, kun mezavalore 101,3 mm.
Transporto
[redaktar | redaktar fonto]
Tri aeroportui servas Washington D.C.. L'aeroportuo Ronald Reagan, che komtio Arlington, Virginia, recevas domestika flugi. L'altra du esas aeroportuo internaciona Washington Dulles en la stato Virginia, jacanta 42.3 km weste dil urbo, inter komtii Fairfax e Loudoun; ed aeroportuo Internaciona Baltimore-Washington Thurgood Marshall en Maryland, jacanta 51 km nord-este de Washington D.C.
Pro protesti kontre la konstrukto di autochosei en Usa dum la yari 1960a, granda parto di la sistemo di autochosei qui trairus Washington D.C. nulatempe konstruktesis. L'autochoseo Interstate 95 (I-95), la maxim importanta del esto di Usa, cirkondas Washington D.C. este, ma ne eniras en lua teritorio. Ibe, ol apartenas a tale nomizita Capital Beltway, ensemble kun autochoseo Interstate-495 (I-495), trairanta la metropolala regiono di la chef-urbo Usana, en la stati Virginia e Maryland. Segun studii publikigita en 1970, la habitantaro di Washington perdas mezavalore 70 hori po yaro pro problemi pri trafiko, cirkume la sama perdajo kam olta di la habitanti di Chicago, e la maxim mala statistikala rezulti di Usa.
Lua ferovoyala staciono Union Station esas la 2ma maxim uzata dal treni di la kompanio Amtrak, dop olta di New York. Cirkume 4,6 milion pasajeri di Amtrak uzas la ferovoyala staciono di Washington D.C. omnayare. De ibe departa treni a Chicago, New York, Boston, ed altra importanta urbi en Usa, ed anke Montréal e Toronto en Kanada. La treno di granda rapideso Acela Express de Amtrak ligas Washington D.C. a Baltimore, Philadelphia, New York, Providence e Boston. Li esas la maxim rapida treni di Usa, e povas atingar 240 kilometri po horo.
Washington havas plu kam 2.400 kilometri di stradi ed avenui. Lua metroo inauguresis ye la 27ma di marto 1976, e konsistas ek 86 stacioni kun 171,1 km di reli. Union Station ank esas la precipua staciono por suburbala treni dil urbo, e recevas plu kam 70 000 personi omnadie.
La sistemo di omnibusi DC Circulator havas 5 linei qui ligas loki importanta dil urbo. L'omnibuso-sistemo Metrobus havas 176 linei e plu kam 12 mil autobuso-halteyi, e ligas Washington D.C. a lua metropolala regiono ed a stacioni di metroo. En 2006, 39% ek la voyaji che metropolala regiono di Washington, facesis da autobusi Metrobus. Diversa linei di omnibusi ligas Washington D.C. a New York, al aeroportui Washington-Dulles e Baltimore-Washington Thurgood Marshall, ed altra loki.
Existas 72 kilometri di treki exkluziva por bicikli en Washington D.C., e 1300 parkeo-loki por bicikli. On kalkulas ke cirkume 3,3% de la habitantaro dil urbo uzas bicikli por irar a laboreyi, la 6ma maxim alta procento di Usa.
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
Turismo esas la 2ma maxim importanta fonto di revenui por Washington D.C., exemple en 2012, kande 18,9 milion turisti vizitis ol e portis 4,8 milion Usana dolari a lokal ekonomio. En 2019, la quanto di turisti augmentis a 24,6 milioni, di qui 22,8 milioni esis turisti Usana. Ultre lua publika funcioni, la Blanka Domo, l'edifico dil Kongreso e Pentagono ank esas loki multe vizitata da turisti. Turismo stimulas lokal ekonomial agadi, exemple hoteli, restorerii, drinkerii, butiki, komerceyi e sistemo di transporto. Ultre to, ol kontributas por mantenar kultural institucuri, exemple l'Institucuro Smithsonian.
L'Esplanado Nacionala (National Mall) esas granda apertita parko kun vasta gardeni an la centro di Washington D.C., cirkondata da monumenti, da muzei del Institucuro Smithsonian, e dal edifico di Usana Kongreso. Ol projetesis da Pierre Charles L'Enfant en 1791, tamen ol kreesis erste dum la komenco dil 20ma yarcento, kande tale nomizita "komitato McMillan" aprobis projeti por plubeligar la urbo. Omnayare ye la 4ma di julio, spektaklo pri piroteknaji prezentesas ibe por celebrar la nedependo Usana.
La historiala edifico dil ferovoyala staciono Union Station esas multe vizitata nam ol havas multa restorerii e butiki. La beleso di lua granda salono ank admiresas dal viziteri. Altra multe vizitata edifico historiala esas l'Anciena Postokontoro, konstruktita de 1892 til 1899. Ol uzesis til 1914 kom postokontoro, ed en 2000, ol transformesis en hotelo, tamen prezervanta lua fasado. Depos 2012 ol lugesis por 60 yari a Trump Organization, entraprezo komandata da Donald Trump.
Apud fluvio Potomac jacas Memorialo Jefferson (Jefferson Memorial), konstruktita de 1939 til 1943, dum l'administro dil prezidanto Franklin Delano Roosevelt. Ol homajas un ek la "fondera patri di Usa", qua esis la precipua autoro di la konstituco Usana. Ol konsistas ek portiko sustenida da koloni, omni facita ek marmoro extraktita de la monto Dorset, en Vermont. Ol kontenas statuo pri Thomas Jefferson alta de 5,8 metri, pezanta 4500 kilogrami. Interne la memorialo, on povas lektar importanta frazi da Jefferson.
La maxim anciena ek l'edifici del Institucuro Smithsonian surnomizesas "kastelo Smithsonian", e konstruktesis en 1849 segun stilo neo-Romanatra. Jacanta apud l'Esplanado Nacionala, nun ol gastigas la sideyo dil institucuro.
Inter la muzei dil Institucuro, la Muzeo pri Arti ed Industrio inauguresis en 1881. Ol montras kolekturi pri geologio, metalurgio, zoologio, medicino, antropologio, arto, historio e teknologii pri ceramiko, imprimuri, transporti, texaji, pesko ed agrokultivo.
La Nacionala Zoo di Washington D.C. apertesis ye la 6ma di mayo 1889 dal Institucuro Smithsonian. Distanta 20 minuti del Esplanado Nacionala per Metrorail, nun ol gastigas cirkume 2700 animali de 390 speci, di qui 1/5 minacesas per extingo. Ol gastigas habiteyo por paro di panda-ursi, qui prestesis da Popul-Republiko Chinia, e vivos ibe til la yaro 2023.
La Nacionala Muzeo pri Naturala Historio apertesis dal Institucuro Smithsonian en 1910. Nun ol gastigas 145 milion objekti e specimeni pri planti, animali, fosili, minerali, aeroliti, homala restaji e kultural objekti homala, esanta la maxim granda kolekturo de la mondo. Plu kam 1000 personi laboras en ol, di qui 185 esas ciencisti pri naturala historio.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ QuickFacts: District of Columbia - Publikigita da U.S. Census Bureau. Dato di publikigo: 1ma di julio 2017. URL vidita ye 11ma di oktobro 2018.
- ↑ Greeley, Horace:The American Conflict: A History of the Great Rebellion in the United States Publikigita da G. & C.W. Sherwood. Loko di publikigo: Chicago. Dato di publikigo: 1864. Pagino/pagini: 142 til 144.
- ↑ Dodd, Walter Fairleigh:The government of the District of Columbia Publikigita da John Byrne & Co.. Loko di publikigo: Washington, D.C.. Dato di publikigo: 1909. Pagino/pagini: 40 til 45.
- ↑ 4,0 4,1 Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990 - Publikigita da Usana Kontado-Ministerio.
- ↑ Gelernter, Mark:History of American Architecture Publikigita da Manchester University Press. Dato di publikigo: 2001.
- ↑ Civil Rights March on Washington, D.C.: Dr. Martin Luther King, Jr., President of the Southern Christian Leadership Conference, and Mathew Ahmann, Executive Director of the National Catholic Conference for Interracial Justice, in a crowd - Publikigita da World Digital Library.