Basawarga Dhoyl
Basawarga Dhoyl ( Frãs: langues d'oïl [lɑ̃ɡ d‿ɔjl] ) ya iku carabasa sinambung kang kalêbu basa Frãs Baku (Frãs Kuthatama) lan sanak cêdhake kang kanthi babadjati kocap ing Frãs Lor, Belgiyum Kidul, lan Papulon Chænêl. Basa-basa iki kalêbu ing basawarga Gallo-Rum kang ing sajêrone ana basa-basa babadjati saka Frãs Wetan Têngah lan Swis Kulon, Frãs Kidul, Ithaliyah Lor, lan laladan Val Dharan ing Spanyol.
Mulatêmbung
[besut | besut sumber]Juru basawidya amara basawaga Rum ing Frãs, utamane ing Frãs Abad Têngahan, dumadi rong bagaklumpuk pratalawimba ya iku basawaga Dhoyl ing Lor lan basawarga Dhog ing Kulon kang beda anggona cara angomong têmbung 'ya' (oyl (oïl) kalawan og (oc) ). Kajaba iku, sangisor iki ana saperangan têtêmbungan kang dinggo añjarwani saperangan paricita basawidya.
- Basa Dhoyl
Têmbung 'basa Dhoyl' bisa kajarwan saemper salah sawijining parijinis basawidya kang bisa dipadhamangrêteni saka basa Rum Kocap wiwit abad kaping 9 M ing Frãs Lor lan Belgiyum Kidul (Wallonia), wiwit abad kaping 10 M ing Papulon Chænêl, lan antaraning abad kaping 9-14 M ing Ingglêndh (basa Ingglêndh Normandhy). Dadi, têmbung 'basa Dhoyl' dhewe wis kanggo wiwit abad kaping 12 M kanggo añjarwani klumpukan basawidya kuna iki. Mula, kadhangkala têmbung 'basa Dhoyl' uga kanggo angarani basa Frãs Kuna.
- Carabasa-carabasa Dhoyl
Têmbung 'carabasa-carabasa Oyl' kajarwan kanggo parijinis-parijinis saka basa Dhoyl Kuna.
- Basa-basa Dhoyl
Têmbung 'basa-basa Dhoyl' ya iku têdhakturun modherên kang umalih kanthi dhewekan saka parijinis-parijinis basa Dhoyl Kuna. Mula, basawarga Dhoyl ing wayah saiki bisa atêgês: kabeh basa modherên saka basawarga iki kajaba basa Frãs utawa kabeh kalêbu basa Frãs uga. Carabasa-carabasa Dhoyl utawa carabasa-carabasa Frãs uga dinggo angarani basa-basa Dhoyl kajaba basa Frãs amarga saperangan basa-basa iku mau acêdhak bangêt karo basa Frãs Modherên. Amarga têtêmbungan pligi 'carabasa' iku kadhangkala kanggêp peyoratip, juru basawidya Frãs saiki angarani basa-basa iku mau kanthi jênêng 'basawarga Dhoyl' tinimbang 'carabasa'.
Parijinis
[besut | besut sumber]Limang laladaning carabasa-carabasa Dhoyl kang rada bisa dipadhamangrêteni ya iku:
- Laladan Frãsig (zone francique)
- Picard
- Walloon
- Lorrain
- Normandhy Lor (sautaraning garis Joret): kalêbu Ingglêndh Normandhy; Dgeernesiais (ing Guernsey), basa Jeri (ing Jersey), Auregnais (ing Alderney), lan Sercquiais (ing Sark)
- Eastern Champenois
- Laladan Frãsiyen (zone francienne)
- Basa Frãs Baku
- Orleanais
- Tourangeau
- Berrichon
- Bourbonnais
- Western Champenois (Eastern Francien)
- Laladab Burgundhi (zone burgonde)
- Bourguignon
- Franc-Comtois
- Laladan Armorikã (zone armoricaine)
- Armorikã Wetan: Angevin; Mayennais; Manceau (Sarthois lan Percheron); Normandhy Kidul (sakiduling garis Joret)
- Armorikã Kulon: Gallo
Gallo aduwe subsêtrat Kelthig kang luwih kuwat saka Breton. Gallo awiwit saka basa Dhoyl wong laladan wetan lan kulon: Anjou; Maine (Mayenne lan Sarthe); lan Mormandhy; kang biyene awanuh karo pamocap basa Breton ing Upper Brittany.
- Laladan Poitevin Saintongeais (zons poitevine lan sone saingtongeaise)
- Poitevin
- Saintongeais