Арикаралар
| Арикара | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
729 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Арикаралар — Америка Құрама Штаттарындағы кэддо тобының үндіс халқы (Солтүстік Дакотадағы Форт Бертольд резервациясы). Жалпы саны: 1804 ж. – 2600 адам, 1834 ж. - 2200 адам, 1870ж. - 1650 адам, 1881 ж. - 678 адам, 1904 ж. - 380 адам, 2010 ж. - 792 адам.[1]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Арикара тілінде сөйлейді,жойылып бара жатқан тіл. 21 ғасырдың басында Солтүстік Дакотадағы Форт-Бертольд резервациясында тұратын 5 қарт қана сөйлеген. Ағылшын тілі де кеңінен таралған.[2]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Діни ұстанымы - протестанттар.[3] Көптеген үнді тайпалары сияқты, арикаралар да діндар болған. Олардың сенім жүйесінің көп бөлігі бумалар деп аталатын нәрсенің айналасында болды. Бумалар бір-біріне байланған және тірі тіршілік иелері ретінде қарастырылған заттардың жиынтығынан тұрды. Бұл байламдар құдайлық және қасиетті тіршілік иелерімен байланысты деп есептелді және оларды қорғау өте маңызды болды.[4]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Арикаралардың ата-бабалары қазіргі Небраска және Канзас штаттарының шығысында өмір сүрген, туыстас пауни және уичитамен бірге солтүстікке Миссури өзенінің орта ағысына қоныс аударды. Содан кейінгі жылдары, құрғақшылық пен апачилердің шабуылына байланысты олар пауниден бөлініп, Миссури өзенінің бойымен шығысқа қарай қоныс аударды. Ұлы жазықтан көшіп келгеннен кейін көп ұзамай қоныс аударушылар мен жергілікті тұрғындардың арасында қанды қақтығыс басталып, ол 1325 жылы Кроу-Криктегі қырғынмен аяқталды, жергілікті тұрғындар 500-ге жуық арикараларды қырып, оларды ауыр соққыға ұшыратты. Жанжалдың себептері негізінен құрғақшылық, халықтың көптігі және шаруашылықтың тиімсіз әдістері болды. 18 ғасырдың аяғындағы халық саны 3-4 мың адам болды. Кейінірек ол 1830 жылдардың аяғындағы шешек індетінің нәтижесінде айтарлықтай төмендеді.[5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Арикаралар қолмен атқарылатын егіншілікпен, буйвол аулаумен, өзендерден балық аулаумен айналысты. Олар жүгері, темекі, жылқылар мен қашырларды қару-жараққа, балталарға, қазандарға және басқа заттарға айырбастады. Сондай-ақ, арикаралардың әйнекті балқытып, оны саудада қолданылатын түрлі-түсті моншақтар жасау үшін қалыптарға құю қабілетін атап өткен жөн. Олардың кәрзеңке тоқуы олардың алыс оңтүстік-батыстан қоныс аударған ата-бабаларынан сақталған болуы мүмкін. Қазіргі арикаралар ішінара автономияға ие. Олар мал шаруашылығымен, егіншілікпен, шағын кәсіпкерлікпен, жұмыспен қамтылған.[6]
Тұрмыс салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]19 ғасырдың басына қарай үш жергілікті топ болды. Оларды діни қызметкерлер басқаратын елді мекен ақсақалдар кеңесі басқарды. Әскери қоғамдар жас ерекшеліктеріне қарай ұйымдастырылған. Арикаралардың әлсіз ұйымдастырылған кіші тайпалар конфедерациясы болды, олардың әрқайсысының өзіндік ауылы болды, олардың аз бөлігі сақталған. Қаза болғандарды отырғызып, теріге орап, қорған қабірлеріне жеке заттарымен бірге жерлеген. Қалған заттары басқа, туыстары арасында бөлінген.
Арикаралар ежелгі тұрғын үй формаларын ұстанды, олар әдетте ауыл орталығындағы ашық кеңістікте топтастырылған, көбінесе бір-біріне өте жақын орналасқан және әдетте екі адам немесе үш отбасы тұратын жер үйшіктер тұрғызды. Әрбір ауылда әдеттен тыс көлемдегі үй болды, онда рәсімдер, билер және басқа да мерекелер өтеді. Жеке адамдар немесе ауылдар қатысқан діни рәсімдер ерекше рөл атқарды, адамдарды ұзақ өмірге, азық-түлік пен қауіпсіздікке ұмтылуға бағытталған ортақ нанымдармен, дәстүрлермен, ілімдермен байланыстырды.[7][8]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Арикары Arikara http://www.grinchevskiy.ru/books/pervaya-encicljpediya-dikogo-zapada/arikara.php
- ↑ Арикара (этнос) https://sizcrimea.ru/0c289ab22/%D0%90%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0_(%D1%8D%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81)(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Современная энциклопедия АРИКАРА https://rus-modern-enc.slovaronline.com/960-%D0%90%D0%A0%D0%98%D0%9A%D0%90%D0%A0%D0%90
- ↑ История и культура племени арикара https://www.historydefined.net/arikara-tribe/
- ↑ Солтүстік Америка халықтары. Арикара https://nations.su/northen-amerika/arikara.html
- ↑ Народы и культуры Арикара https://travel-journal.ru/ethno/27/217/ Мұрағатталған 26 маусымның 2016 жылы.
- ↑ народы мира / Арикара http://www.etnolog.ru/people.php?id=ARIK
- ↑ Племя арикара — индейцы с рогами https://100let.info/istorija/istorija-drevnego-mira/plemena-mira/plemja-arikara-indejcy-s-rogami/?ysclid=lpe54o9fq8761204978