Îlheqkirina Krîmê ji aliyê Federasyona Rûsyayê ve

Îlheqkirina Krîmê ji aliyê Federasyona Rûsyayê ve
Îlheqkirina Krîmê ji aliyê Federasyona Rûsyayê ve
	Serokkomarê rûs Vladîmîr Putîn di 18ê adara 2014an de peyama tevîkirina Krîmê bi rêvebirên rûsperest ên Krîmê Sergey Aksyonov û Vladîmîr Konstantînov û Aleksey Çaliy re îmze dike.
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Xwepêşandanek Ûkraynayî li Simferopol (Ala Ûkrayna li milê çepê, ala Tatarên Krîmê li rastê) di dema destwerdana leşkerî ya Rûsyayê de li Krîmê, 9 adar 2014

Îlheqkirina Krîmê ji aliyê Federasyona Rûsyayê ve, ev bûyer e ku di mehên sibat û adara 2014an de qewimî, ku Rûsyayê nîvgirava Krîmê ya Ûkraynayê dagir kir û pişt re bi xwe ve girê da. Ev bûyer piştî Şoreşa Rûmetê li qada Maydanê li Kyîva paytexta Ûkraynayê pêk hat.

Pêşveçûyîna bûyeran

Bûyerên li Kyîvê serokê Ûkraynayê Viktor Yanukovych ji kar dûr xist, ku li dijî hikûmeta nû ya Ûkraynayê xwenîşandan pêk anîn. Di heman demê de, serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn bi serokên servîsên ewlehiyê re behsa bûyerên Ûkraynayê kir û daxuyaniya "em ji bo vegerandina Krîmê ji Rûsyayê re dest bi xebatê bikin" anî ziman. Di 27ê sibatê de, leşkerên Rûsyayê^[1] cihên stratejîk li seranserê Krîmê girtin.^[2] ^[3] Ev bû sedema hikûmeta Aksyonov ya alîgirê Rûsyayê li Krîmê bên damezrandin, ku referandûma statuya Krîmê û di 16ê adara 2014an de serxwebûna Krîmê bên ragihandin. ^[4] ^[5] Tevî ku Rûsyayê di destpêkê de îdîa kir, artêşa wan beşdarî bûyeran nebûye, ^[6] Pûtîn paşê qebûl kir ku leşker hatine bicîh kirin û "li pişt hêzên xweparastinê yên Krîmê bisekinin". ^[7] Rûsyayê di 18ê adara 2014an de bi awayekî fermî Krîmû tevlî Rûsyayê kir. ^[8] ^[7]

Piştî pêvekirinê,^[9] Rûsyayê hebûna xwe ya leşkerî li nîvgiravê zêde kir û gefên nukleerî kir da ku statuya nû ya li ser erdê saxlem bike.^[10]

Ûkrayna û gelek welatên din ev pêvekişîn şermezar kirin û wekî binpêkirina qanûnên navneteweyî û peymanên Rûsyayê yên parastina yekparçeya axa Ûkraynayê nirxandin. Pêvekirin bû sedema endamên G8 yên wê demê Rûsya ji komê rawestandin ^[11] û sizayan danin. Civata Giştî ya Neteweyên Yekbûyî jî referandum û îlhaqê red kir, biryara "yekparçebûna axa Ûkraynayê di nav sînorên navneteweyî de naskirî" erê dike, pejirandin. ^[12] ^[13]

Hikûmeta Rûsyayê dijbertiya etîketa "pêvegirtinê" kir, ku Pûtîn referandumê li gorî prensîba xwerêvebirina gelan tevdigere, diparêze.^[14] ^[15]

Navlêkirinên bûyeran

Li Ûkraynayê

Li Ûkraynayê, pêvekirin wekî "dagirkirina Demkî ya Komara Xweser a Krîmê û Sêwastopolê ji aliyê Rûsyayê ve" tê zanîn (bi ûkraynî: Тимчасова окупація Автономної Республіки Крим і Севастополя Росією), "dagîrkirina neqanûnî ya Komara Xweser a Krîmê", "hilweşandina Krîmê" û "dagirkirina Krîmê". ^[16] ^[17] ^[18] ^[19]

Li Rûsyayê

Navên dagirkirina Krîmê hatine guherandin. Li Rûsyayê, wekî "tevlîbûna Krîmê ji Federasyona" Rûsyayê re tê zanîn (bi rûsî: "vegera Krîmê" û "yekbûna Krîmê".^[20] ^[21]

Dîrok

Çavkanî

^ Weaver, Courtney (15 adar 2015). "Putin was ready to put nuclear weapons on alert in Crimea crisis". Financial Times. Ji orîjînalê di 11 sibat 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 kanûna paşîn 2022.
^ Simon Shuster (10 adar 2014). "Putin's Man in Crimea Is Ukraine's Worst Nightmare". Time. Roja gihiştinê 8 adar 2015. Before dawn on Feb. 27, at least two dozen heavily armed men stormed the Crimean parliament building and the nearby headquarters of the regional government, bringing with them a cache of assault rifles and rocket propelled grenades. A few hours later, Aksyonov walked into the parliament and, after a brief round of talks with the gunmen, began to gather a quorum of the chamber's lawmakers.
^ De Carbonnel, Alissa (13 adar 2014). "RPT-INSIGHT-How the separatists delivered Crimea to Moscow". Reuters. Roja gihiştinê 8 adar 2015. Only a week after gunmen planted the Russian flag on the local parliament, Aksyonov and his allies held another vote and declared parliament was appealing to Putin to annex Crimea
^ Ilya Somin (6 gulan 2014). "Russian government agency reveals fraudulent nature of the Crimean referendum results". The Washington Post.
^ Про дострокове припинення повноважень Верховної Ради Автономної Республіки Крим [On the dissolution of the Verkhovna Rada of the Autonomous Republic of Crimea]. Verkhovna Rada of Ukraine (bi ukraynî). 15 adar 2014.
^ Baczynska, Gabriela; Toyer, Julien (5 adar 2014). Gutterman, Steve (edîtor). "Russia says cannot order Crimean 'self-defense' units back to base". Reuters.
^ ^a ^b "Putin reveals secrets of Russia's Crimea takeover plot". BBC News. 9 adar 2015. Roja gihiştinê 9 adar 2015.
^ "Four years since Russia's illegal annexation of Crimea". Government.no. 14 adar 2018. Roja gihiştinê 28 adar 2019.
^ "Annexation of Crimea". UaWarExplained.com (bi îngilîzî). 29 adar 2022. Ji orîjînalê di 6 hezîran 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 adar 2022.
^ ""Russia Threatens Nuclear Strikes Over Crimea"". The Diplomat. 11 tîrmeh 2014. Roja gihiştinê 22 îlon 2021.
^ Bruno Waterfield; Peter Dominiczak; David Blair; The Daily Telegraph (24 adar 2014). "Russia Temporarily Kicked Out of G8 Club of Rich Countries". Business Insider. Roja gihiştinê 8 adar 2015.
^ "UN General Assembly adopts resolution affirming Ukraine's territorial integrity". China Central Television. 28 adar 2014. Ji orîjînalê di 4 adar 2018 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 adar 2015.
^ "United Nations A/RES/68/262 General Assembly" (PDF). United Nations. 1 nîsan 2014. Roja gihiştinê 24 nîsan 2014.
^ Mike Collett-White; Ronald Popeski (16 adar 2014). "Crimeans vote over 90 percent to quit Ukraine for Russia". Roja gihiştinê 8 adar 2015.
^ Boris N. Mamlyuk (6 tîrmeh 2015). "The Ukraine Crisis, Cold War II, and International Law". The German Law Journal. SSRN 2627417.
^ "Указ Президента України «Про рішення Ради національної безпеки і оборони України від 11 березня 2021 року "Про Стратегію деокупації та реінтеграції тимчасово окупованої території Автономної Республіки Крим та міста Севастополя"» № 117/2021" [Decree of the President of Ukraine "On the decision of the National Security and Defense Council of Ukraine of March 11, 2021" On the Strategy of deoccupation and reintegration of the temporarily occupied territory of the Autonomous Republic of Crimea and the city of Sevastopol № 117/2021]. Президента України. 24 adar 2021. Ji orîjînalê di 24 adar 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 24 adar 2021.
^ "Seven Years of Illegal Occupation of the Autonomous Republic of Crimea". 4 adar 2021.
^ The Fall of Crimea: One Marine's Story Jesse Granger 29 January 2015 www.army.mil, accessed 27 February 2022
^ "Bitter Crimean Anniversary – Victims of Russian Annexation". khpg.org.
^ "Минобороны России учредило медаль "За возвращение Крыма"" [Ministry of Defense of Russia established a medal 'For the Return of Crimea'] (bi rûsî). Gazeta.ru. 25 adar 2014. Roja gihiştinê 30 tebax 2014.
^ "Right of Reply to Russia - "Seventh Anniversary of the Reunification of Crimea with Russia"". U.S. Mission to the OSCE (bi îngilîziya amerîkî). 18 adar 2021. Roja gihiştinê 27 sibat 2022.

Xwendina bêhtir

Pynnöniemi, Katri; Rácz, András, edîtor (2016). Fog of Falsehood: Russian Strategy of Deception and the Conflict in Ukraine. FIIA Report, 45. Helsinki: Finnish Institute of International Affairs. ISBN 978-951-769-485-8. ISSN 2323-5454. Ji orîjînalê di 9 çiriya paşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 1 hezîran 2016. {{cite book}}: |xebat= tê tine hesibandin (alîkarî)
Myths and misconceptions in the debate on Russia. 13 gulan 2021. ISBN 978-1-78413-461-7. Roja gihiştinê 25 hezîran 2022. {{cite book}}: |xebat= tê tine hesibandin (alîkarî)

Girêdanên derve

Peymana tevlêbûna Komara Crimea û Sevastopol ji bo Federasyona Rûsyayê. Wergera îngilîzî ya nefermî bi şirove
Rûsya û Ez: Nêrînên Serkirdeyên Berê yên Post-Sovyetê Li Ser Pêvekirina Kirimê (vîdyo 11:21), REF/RL, 26 Sibat 2016 (bi rûsî, jêrnivîs bi Îngilîzî)

[1] Weaver, Courtney (15 adar 2015). "Putin was ready to put nuclear weapons on alert in Crimea crisis". Financial Times. Ji orîjînalê di 11 sibat 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 kanûna paşîn 2022.

[time1-2] Simon Shuster (10 adar 2014). "Putin's Man in Crimea Is Ukraine's Worst Nightmare". Time. Roja gihiştinê 8 adar 2015. Before dawn on Feb. 27, at least two dozen heavily armed men stormed the Crimean parliament building and the nearby headquarters of the regional government, bringing with them a cache of assault rifles and rocket propelled grenades. A few hours later, Aksyonov walked into the parliament and, after a brief round of talks with the gunmen, began to gather a quorum of the chamber's lawmakers.

[reuters1-3] De Carbonnel, Alissa (13 adar 2014). "RPT-INSIGHT-How the separatists delivered Crimea to Moscow". Reuters. Roja gihiştinê 8 adar 2015. Only a week after gunmen planted the Russian flag on the local parliament, Aksyonov and his allies held another vote and declared parliament was appealing to Putin to annex Crimea

[Washington_Post-4] Ilya Somin (6 gulan 2014). "Russian government agency reveals fraudulent nature of the Crimean referendum results". The Washington Post.

[zakon-5] Про дострокове припинення повноважень Верховної Ради Автономної Республіки Крим [On the dissolution of the Verkhovna Rada of the Autonomous Republic of Crimea]. Verkhovna Rada of Ukraine (bi ukraynî). 15 adar 2014.

[auto1-6] Baczynska, Gabriela; Toyer, Julien (5 adar 2014). Gutterman, Steve (edîtor). "Russia says cannot order Crimean 'self-defense' units back to base". Reuters.

[revea-7] "Putin reveals secrets of Russia's Crimea takeover plot". BBC News. 9 adar 2015. Roja gihiştinê 9 adar 2015.

[GovNo-8] "Four years since Russia's illegal annexation of Crimea". Government.no. 14 adar 2018. Roja gihiştinê 28 adar 2019.

[9] "Annexation of Crimea". UaWarExplained.com (bi îngilîzî). 29 adar 2022. Ji orîjînalê di 6 hezîran 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 adar 2022.

[10] ""Russia Threatens Nuclear Strikes Over Crimea"". The Diplomat. 11 tîrmeh 2014. Roja gihiştinê 22 îlon 2021.

[11] Bruno Waterfield; Peter Dominiczak; David Blair; The Daily Telegraph (24 adar 2014). "Russia Temporarily Kicked Out of G8 Club of Rich Countries". Business Insider. Roja gihiştinê 8 adar 2015.

[CCTV_UNR_C=U-12] "UN General Assembly adopts resolution affirming Ukraine's territorial integrity". China Central Television. 28 adar 2014. Ji orîjînalê di 4 adar 2018 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 adar 2015.

[UN_A_RES_68_262-13] "United Nations A/RES/68/262 General Assembly" (PDF). United Nations. 1 nîsan 2014. Roja gihiştinê 24 nîsan 2014.

[Mike2014-14] Mike Collett-White; Ronald Popeski (16 adar 2014). "Crimeans vote over 90 percent to quit Ukraine for Russia". Roja gihiştinê 8 adar 2015.

[15] Boris N. Mamlyuk (6 tîrmeh 2015). "The Ukraine Crisis, Cold War II, and International Law". The German Law Journal. SSRN 2627417.

[16] "Указ Президента України «Про рішення Ради національної безпеки і оборони України від 11 березня 2021 року "Про Стратегію деокупації та реінтеграції тимчасово окупованої території Автономної Республіки Крим та міста Севастополя"» № 117/2021" [Decree of the President of Ukraine "On the decision of the National Security and Defense Council of Ukraine of March 11, 2021" On the Strategy of deoccupation and reintegration of the temporarily occupied territory of the Autonomous Republic of Crimea and the city of Sevastopol № 117/2021]. Президента України. 24 adar 2021. Ji orîjînalê di 24 adar 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 24 adar 2021.

[17] "Seven Years of Illegal Occupation of the Autonomous Republic of Crimea". 4 adar 2021.

[18] The Fall of Crimea: One Marine's Story Jesse Granger 29 January 2015 www.army.mil, accessed 27 February 2022

[19] "Bitter Crimean Anniversary – Victims of Russian Annexation". khpg.org.

[20] "Минобороны России учредило медаль "За возвращение Крыма"" [Ministry of Defense of Russia established a medal 'For the Return of Crimea'] (bi rûsî). Gazeta.ru. 25 adar 2014. Roja gihiştinê 30 tebax 2014.

[21] "Right of Reply to Russia - "Seventh Anniversary of the Reunification of Crimea with Russia"". U.S. Mission to the OSCE (bi îngilîziya amerîkî). 18 adar 2021. Roja gihiştinê 27 sibat 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]