tarî

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /tˤɑːˈɾiː/ طاری
• Deng (Bidlîs)^ⓘ
• Kîtekirin: ta·rî

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
tarî	tarîtir	herî tarî

Cihekî tarî

tarî

1. Cihê ronahî nîne / tine ye yan pirr kêm e.

   Dijmane: ron, geş

   Bû şev û dinya tarî bû.

2. Guhartoyên rengan yên ber bi reşî ve.

   Dijmane: zelal, vebûyî

   şînî tarî, sorî tarî, keskî tarî

3. (mecazî) tawankar, gumanbar
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: تاری‎ (dengnasî: طاری)
• kurdî-krîlî: тари

Hevmane

• zilmat

Herwiha

• tarîk
• tîrîc

Jê

• (lêker) tarî bûn
• (lêker) tarî kirin
• (navdêr) tarîbûn
• (navdêr) tarîkirin
• (rengdêr) tarîbûyî
• tarîbûyî
• tarîker
• tarîkerî
• tarîkirî
• tarîtî
• tikîtarî

Etîmolojî

proto-hindûewropî *teme- ("reş") > *teme-s-rā- ("tarî")

proto-îranî:

avestayî: teθre- ("tarî")

pehlewî: tar ("tarî")

farisî: tarîk ("tarî")

belûçî: tar, tehar ("tarî")

osetî: tar ("tarî")

partî: tārīg ("tarî")

kurmancî: tarî ("tarî")

soranî: tarîk ("tarî")

hewramî: tarîk ("tarî")

zazakî: tarî ("tarî")

sanskrîtî: tamisrā ("tarî")

latînî: tenebrae ("tarî") ...

Çavkanî:

• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg r. 82.
• Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em, r. 90
• MacKenzie, David Neil, The dialect of Awroman (Hawraman-i Luhon) Grammatical sketch, texts, and vocabulary, Kommissionaer: Munksgaard (København), 1966, r. 121

Werger

tinebûna yan kêmbûna ronahiyê

• Afrîkansî: donker → af
• Almanî: dunkel → de, finster → de
• Altayiya başûrî: караҥу (karaŋu), караҥуй (karaŋuy)
• Asamî: এন্ধাৰ (endhar), আন্ধাৰ (andhar)
• Astûrî: escuru
• Azerî: qaranlıq → az, qara → az
• Balînî: peteng
• Baskî: ilun
• Başkîrî: ҡараңғы (qarañğï)
• Belarusî: цёмны → be (cjómny)
• Bengalî: আঁধার → bn (ãdhar), অন্ধকার → bn (ôndhkar)
• Bîkoliya naverast: madiklom
• Bretonî: teñval → br
• Bruneyî: galap, patang
• Bulgarî: тъ́мен → bg (tǎ́men)
• Burmayî: နက် → my (nak), မည်း → my (many:)
• Çamicuroyî: chpolyaye
• Çeçenî: ӏаьржа (ʿärža)
• Çekî: tmavý → cs, temný → cs
• Çînî:

  Kantonî: 黑 (haak¹), 黑暗 (hak¹ am³)

  Çîniya klasîk: 黲

  Mandarînî: 黑暗 → zh (hēi'àn), 黲 → zh (cǎn)

• Dalmatî: sčor
• Danmarkî: mørk → da
• Dolganî: караӈа
• Endonezyayî: gelap → id
• Erebî: مُظْلِم‎ (muẓlim), دَاكِن‎ (dākin)
• Ermenî: մութ → hy (mutʻ), խավար → hy (xavar)
• Esperantoyî: malluma, malhela → eo
• Farisî: تاریک‎ → fa (târik), تار‎ → fa (târ), تیره‎ → fa (tire)
• Ferî: myrkur, dimmur, døkkur
• Fînî: pimeä → fi
• Fransî: obscur → fr, sombre → fr
• Frîsî: tsjuster, donker
• Gaelîka skotî: dorcha
• Galîsî: escuro → gl, fusco
• Gotî: 𐍂𐌹𐌵𐌹𐌶𐌴𐌹𐌽𐍃 (riqizeins)
• Gujaratî: અંધારું (andhārũ)
• Gurcî: ბნელი (bneli), შავბნელი (šavbneli), უკუნი (uḳuni), წყვდიადი (c̣q̇vdiadi)
• Haîtî: nwa
• Hawayî: ʻeleʻele, pōʻeleʻele, pōʻele, uli, uliuli
• Hindî: अंधेरा → hi (andherā)
• Hîlîgaynonî: dulum
• Holendî: donker → nl, duister → nl
• Îbranî: חָשׁוּךְ‎ → he (khashukh), אָפֵל‎ → he (afél)
• Îdoyî: tenebroza → io, obskura → io
• Îlokanoyî: nasipnget
• Îngilîziya kevn: þīestre
• Îngilîzî: dark → en
• Înterlîngua: obscur
• Îrlendî: dorcha
• Îtalî: buio → it, oscuro → it, fosco → it, tetro → it
• Îzlendî: dökkur → is, dimmur → is
• Japonî: 暗い → ja (くらい, kurai)
• Javayiya kevn: hirĕng, pĕtĕng
• Javayî: peteng → jv
• Kapampanganî: madalumdum
• Karaçay-balkarî: къарангы
• Karaîmî: karanhy
• Katalanî: fosc → ca, obscur → ca
• Keçwayî: laqha
• Kirgizî: караңгы → ky (karañgı)
• Kîrîbatî: ro
• Komî-permyakî: пемыд (pemyd)
• Komî-zîriyî: пемыд (pemyd)
• Koreyî: 어둡다 → ko (eodupda)
• Kumikî: къарангы (qarañı)
• Ladînoyî: aleskuro, eskuro
• Latgalî: tymss
• Latînî: obscūrus → la, creper, fuscus → la
• Latviyayî: tumšs → lv
• Lawsî: ມືດ (mư̄t)
• Lîtwanî: tamsus
• Lombardî: scur
• Lubuagan kalingayî: manggikbot
• Luksembûrgî: däischter, donkel
• Makedonî: темен (temen)
• Malayalamî: ഇരുട്ട് → ml (iruṭṭŭ), അന്ധകാരം → ml (andhakāraṃ)
• Malezî: gelap → ms, kelam → ms
• Maorî: pokere, pōkerekere, uri, uriuri, wheuri, whēuriuri
• Maratî: अंधारमय (andhārmay)
• Mbya guaraniyî: pytũ
• Mecarî: sötét → hu
• Megrelî: ურწკუმი (urc̣ḳumi)
• Mongolî:

  Kirîlî: харанхуй → mn (haranhuj)

• Nedersaksî: düster → nds, duster
• Nogayî: каранъа (karaña)
• Normandî: sombre
• Norsiya kevn: myrkr, ámr
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: mørk → no

  Norweciya nînorskî: mørk, døkk

• Ojibweyî: dibiki-
• Oksîtanî: escur → oc, fosc → oc
• Oriyayî: ଅନ୍ଧାର (ôndharô)
• Osetî: тар (tar)
• Oygurî: قاراڭغۇ‎ (qarangghu)
• Ozbekî: qorongʻilik → uz, qorongʻu
• Plodîşî: dunkel
• Polonî: ciemny → pl
• Portugalî: escuro → pt
• Qazaxî: қараңғы (qarañğy)
• Romancî: stgir, stgeir, s-chür
• Romanyayî: murg → ro, închis → ro, întunecat → ro
• Rusî: тёмный → ru (tjómnyj)
• Samiya bakurî: seavdnjat
• Sanskrîtî: श्याम → sa (śyāma)
• Sebwanoyî: dulom
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: та́ма̄н, мра́чан

  Latînî: támān → sh, mráčan → sh

• Sîlhetî: ꠀꠘ꠆ꠗꠣꠁꠞ (andáir)
• Skotî: mirk
• Slaviya kevn:

  Kirîlî: тьмьнъ (tĭmĭnŭ)

• Slovakî: tmavý, temný
• Slovenî: temen → sl
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: śamny

• Spanî: oscuro → es
• Swêdî: mörk → sv
• Tacikî: торик → tg (torik)
• Tagalogî: madilim
• Tahîtî: ʻārehurehu, ʻereʻere
• Tamîlî: இருள் → ta (iruḷ)
• Tayî: มืด → th (mʉ̂ʉt)
• Telûgûyî: చీకటి → te (cīkaṭi), గాఢాంధకారము → te (gāḍhāndhakāramu)
• Teterî: караңгы (qarañgı)
• Tirkî: karanlık → tr
• Tirkmenî: garaňky
• Tofalarî: ӄараӈғы (qaraňġy)
• Toxarî B: orkamo, orkmo
• Tuvanî: караңгы (karañgı)
• Tuwali ifugaoyî: ngitit
• Udmurtî: пеймыт (pejmyt)
• Urdûyî: اندھیرا‎ (andherā)
• Ûkraynî: те́мний → uk (témnyj)
• Ûrûmî: харанғы
• Venîsî: scùro
• Viyetnamî: tối → vi
• Warayî: masirum, dulum
• Weylsî: tywyll → cy
• Yagnobî: тора
• Yakutî: хараҥа (xaraŋa)
• Yidîşî: פֿינצטער‎ (fintster), טונקל‎ (tunkl)
• Yûnanî: σκοτεινός → el (skoteinós)

  Kevn: σκοτεινός (skoteinós)

• Zimanê destan ê emerîkî: FlatB@SideNosehigh-PalmBack-FlatB@SideNosehigh-PalmBack RoundVert-RoundVert FlatB@CenterNeckhigh-PalmBack-FlatB@CenterNeckhigh-PalmBack
• ǃXóõ: dtʻkxʻái

rengê negeş

• Almanî: dunkel → de
• Azerî: tünd, tutqun → az
• Baskî: ilun
• Bruneyî: galap
• Bulgarî: тъ́мен → bg (tǎ́men), мрачен → bg (mračen)
• Çekî: tmavý → cs
• Çînî:

  Kantonî: 黑暗 (hak¹ am³)

  Mandarînî: 黑暗 → zh (hēi'àn)

• Danmarkî: mørk → da
• Endonezyayî: gelap → id
• Erebî: غَامِق‎ (ḡāmiq), دَاكِن‎ (dākin)

  Erebiya kendavî: غامج‎ n (ḡāmij)

  Erebiya hîcazî: غَامِق‎ n (ḡāmig)

• Ermenî: մուգ → hy (mug)
• Fînî: tumma → fi
• Fransî: foncé → fr
• Frîsî: donker

• Gaelîka skotî: dorcha
• Gurcî: მუქი (muki)
• Holendî: donker → nl
• Îbranî: כהה‎ → he
• Îdoyî: obskura → io
• Îngilîzî: dark → en
• Îtalî: scuro → it
• Japonî: 暗い → ja (くらい, kurai), 濃い → ja (こい, koi)
• Javayî: peteng → jv
• Katalanî: fosc → ca, obscur → ca
• Koreyî: 어둡다 → ko (eodupda)
• Latviyayî: tumšs → lv
• Maorî: waitutu, uri, uriuri, parauri → mi, manauri, keretewha
• Maratî: गडद (gaḍad)
• Norsiya kevn: ámr
• Norwecî: mørk → no

  Norweciya bokmålî: mørk → no

  Norweciya nînorskî: mørk

• Osmanî: قویو‎ (koyu)
• Portugalî: escuro → pt
• Rusî: тёмный → ru (tjómnyj)
• Samiya bakurî: čoahkkat
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: та́ма̄н, мра́чан

  Latînî: támān → sh, mráčan → sh

• Skotî: mirk
• Spanî: oscuro → es
• Swêdî: mörk → sv
• Tirkî: koyu → tr
• Ûkraynî: те́мний → uk (témnyj)
• Warayî: maitum
• Yûnanî:

  Kevn: περκνός (perknós)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	tarî	tarî
Îzafe	tariya	tariyên
Çemandî	tariyê	tariyan
Nîşandera çemandî	wê tariyê	wan tariyan
Bangkirin	tariyê	tariyino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	tariyek	tariyin
Îzafe	tariyeke	tariyine
Çemandî	tariyekê	tariyinan

tarî mê

1. Nebûna ronahîyê.

   Hevmane: tarîtî

   • Di tarîyê de xebat nayê kirin. — (Ferhenga Kurdî-Tirkî. Amadekar, Zana Farqînî. Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê. Çapa. 1. Nisan 2004. Rûpel: 1807.)

Werger

tarîtî — binêre tarîtî