Siluur
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Siluur is e geologisje tiedpèrk dat óngerdeel oetmakd va de era Paleozoïcum. De periode löp va 443,4 ± 1,5 bis 419,2 ± 3,2 Ma. 't Tiedpèrk weëd vuuraafgegange durch 't Ordovicium en weëd ópgevolgd durch 't Devoon. I 't Siluur woar de algemene zieënivo hoeëger en de tempereture wermer as i 't Ordovicium. De dominante lankmassa i 't Siluur woar 't superkontinint Gondwana. Tusje de klieëner kontininter Laurentia ('t hütse Noard-Amerika en Greunlank) en Baltica ('t hütse Noard-Europa) vóng caledonisje orognese plaatsj, wie i 't vuuraagegange Cambrium en Ordovicium, oeë-durch in Noardwes-Europa en d'r oeës-kös va Noard-Amerika gebirgdes óntsjtónge. Tiëdes 't Siluur greujde de ieësjte echte plenter óp lank. Gewervelde biester koame nag neet vuur óp lank. I zieë ónjtónge de ieësjte beenvisse, die jets d'r groeëtste gróp vörme binne de visse. Brachiopode, graptoliete en trilobiete zint algemene fossiele oet de geologisje periode. I de mieëstes óndepe zieëje góf 't neëve de kaakvisse, óch groeëte koraalriffe. Óp lank woare de ieësjte óngerwervelde biester talriek, wie insekter, sjorpioene en sjpinechtige. De peilsjtaatkreëfte leëve nag sjteets i ge köswatere va de Amerikaanjse oeëskös en hawwe Siluur as oersjprung.
't Siluur woeëd rónk 1830 gedifinieërd durch d'r Sjotse wetesjapper Roderick Murchison. Murchison koam tót dees óntdekking noa geologisj óngerzeuk i 't zude va Wales. Heë benömte 't gesjteente oet 't Siluur noa de Silure, e Keltisje vólk dat leëfde óp g'n grénsj tusje Wales en Ingelank. Zingen collega Adam Sedgwick óngerzeukde 't awwer Cambrisj gesjteente en beë publiceërde same dön wirk. Óndudeligheed sjöpte verwarring uëver de persieze indeling va de geologisje tiedsjaal. D'r geoloog Charles Lapworth vóng hei-durch i de indeling 't systeem Ordovicium oet, dat de geologisje tiedperke oeteen hawwe mós.
't Silurisj gejsteente kumt i Noardwes-Europa bekans uëveral vuur, meh óft hat 't ónger g'n linje Groeët-Brittannië-Scandinavië metamorfose óngergange tiëdes de sjpieër hercynisje orognese i de tiedpèrke Devoon en Carboon. Wieër i Noard-Europa, wie i Sjotland en Noorweëg, guëf 't óch Silurisj gesjteente dat metamorfose óngergegange hat tiëdes de ieëder caledonisje vaawing. Hei kumt Silurisj gesjteente óch aa de óppervlaak.
| Geologische tiedsjaal (Fanerozoïcum (541,0-0,0 Ma) | |
|---|---|
| Cenozoïcum (66,0-0,0 Ma): | Paleogeen (66,0-23,03 Ma) ∙ Paleoceen (66,0-56,0 Ma) ∙ Eoceen (56,0-33,9 Ma) ∙ Oligoceen (33,9-23,03 Ma) ∙ Neogeen (23,03-2,588 Ma) ∙ Mioceen (23,03-5,333 Ma) ∙ Plioceen (5,333-2,588 Ma) ∙ Kwartair (2,588-0,0 Ma) ∙ Pleistoceen (2,588-0,017 Ma) ∙ Holoceen (0,017-0,0 Ma) |
| Mesozoïcum (252,2-66,0 Ma): | Trias (252,2-201,3 Ma) ∙ Jura (201,3-145,0 Ma) ∙ Kriet (145,0-66,0 Ma) |
| Paleozoïcum (541,0-252,2 Ma): | Cambrium (541,0-485,4 Ma) ∙ Ordovicium (485,4-443,4 Ma) ∙ Siluur (443,4-419,2 Ma) ∙ Devoon (419,2-358,9 Ma) ∙ Carboon (358,9-298,9 Ma)∙ Perm (298,9-252,2 Ma) |