Kôsmôlôjia

Ny galaksia Lalan-dRonono

Ny kôsmôlôjia dia sampan' ny taranja fizika sy metafizika misahana ny toetoetran' izao rehetra izao, na ny kôsmôsy. Ny kôsmôlôjia ara-pivavahana na ara-pedrà dia fitambarana finoana mifototra amin' ny literatioram-pedrà, ara-pivavahana ary esôterika ary lovantsofina ara-pedrà momba ny famoronana sy ny eskatôlôjia. Ao amin' ny siansan' ny astrônômia (na haikintana) dia miompana amin' ny fandalinana ny krônôlôjian' izao rehetra izao ny kôsmôlôjia.

Avy amin' ny teny grika hoe κόσμος / kosmos (izay midika hoe "izao rehetra izao" na "izao tontolo izao") sy ny hoe λογία / logia (iazay midika hoe "fandalinana") ny teny hoe kôsmôlôjia.

Ny kosmôlôjia fizika dia fandalinana ny niandohan' izao rehetra izao azon' ny maso jerena, ny firafiny midadasika sy ny fihetsehany, ary ny fiafaran' izao rehetra izao, anisan' izany ny lalànan' ny siansa mifehy ireo faritra ireo. Manadihady azy io ny mpahay siansa, anisan' izany ny astrônôma sy ny mpahay fizika, ary koa ny filôzôfa, toy ny metafizisiana, filôzôfa momba ny fizika, ary filôzôfa momba ny habaka sy ny fotoana. Noho io sehatra izay ifampizaràna amin' ny filôzôfia io, ny teôria momba ny kôsmôlôjia fizika dia mety hahitana fehezankevitra ara-tsiansa sy tsy ara-tsiansa ary mety hiankina amin' ny fiheverana tsy azo anaovana fanandramana. Sampana kely ao amin' ny astrônômia izay mahakasika izao rehetra izao amin' ny ankapobeny ny kosmôlôjia fizika. Anjakan' ny teôrian' ny Big Bang ("fipoahana lehibe"), izay manandrana mampiaraka ny astrônômia ara-pandinihana sy ny fizikan' ny kiti-javatra, ny kôsmôlôjia fizika môderina.

Namaritra ny kôsmôlôjia ho "siansa ara-tantara" ny mpahay astrôfizika teôrika David N. Spergel satria "rehefa mijery eny amin' ny habakabaka isika dia mitodika ny lasa" noho ny toetra voafetran' ny hafainganam-pandehan' ny hazavana.