Keltiese talen
De Keltiese talen stammen aof van t Proto-Kelties n westelike tak van de grotere Indo-Europese taalfamilie. t Wördden espreuken deur de Keltiese stammen die vanaof de 7e eeuw v. Chr. in t grootste deel van Europa woenden. De term "Kelties" wördden veur t eerst gebruukt um de taalgroep te beschrieven deur Edward Lhuyd in 1707.[1]
Keltiese talen wörden veurnamelik espreuken an de noordwestraand van Europa, en dan veural in Ierlaand, Schotlaand, Kumrië, Bretanje, Kornwallis en op t eilaand Man. t Wörden oek espreuken deur wat ouweluui op t Kaap-Bretoneilaand in Kanada. Der bin oek aordig wat sprekers van t Kumries in de regio Patagonië in Argentinië. In de VS, Kanada, Australië en Niej-Zeelaand he'j weg en were wat meensen die n Keltiese taal spreken. In al disse gebiejen wörden de Keltiese talen espreuken deur minderhejen, mer der bin wel luui die t niej leven in willen blaozen.
In de 1e eeuw v. Chr. wördden de Keltiese talen in heel Europa espreuken; op t Iberies Schiereilaand, an de kustlienden van de Atlantiese Oseaan en de Noordzee, tot de Boven-Rijnse Leegvlakte langes de Donauvallei tot an de Zwarte Zee, t bovenste gedeelte van de Balkan, en in Galasië in Klein-Azië. De verspreiding naor Kaap-Bretoneilaand en Patagonië hebben laoter ewest. Veur de federasie van Australië in 1901 wördden de Keltiese talen oek daor espreuken.
Levende talen
[bewark | bronkode bewarken]SIL Ethnologue gif an dat der zes "levende" Keltiese talen bin, waorvan der vier n aordig antal eerstetaalsprekers hebben. Dit bin t Goideliese Iers-Gaols (Gaeilge) en t Schots-Gaols (Gàidhlig) ontstaon uut t Oudiers, en t Brittoniese Kumries en Bretons dat ontstaon is uut t Brits.
De aandere twee, t Kornies en t Manx-Gaols, bin in de veurbieje jaorhonderden uutestörven as gemeenschapstalen.[2][3][4] Beie talen bin niej leven in-eblaozen deur verschillende bewegingen, dat hef derveur ezörgd dat disse talen an-eneumen wördden deur volwassenen en kienders en dat daoruut weer nieje eerstetaalsprekers voortekeumen bin.[5][6]
Alles sameneneumen waren der in totaal in t jaor 2000 roewweg n miljoen eerstetaalsprekers van n Keltiese taal.[7] In 2010 waren der meer as 1,4 miljoen sprekers van n Keltiese taal.[8]
Demografie
[bewark | bronkode bewarken]| Taal | Eigen naam | Taalgroep | Antal eerstetaalsprekers | Antal meensen die de taal enigszins kundig bin | Heufdgebied/-gebiejen waor de taal espreuken wörden | Taalunie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kumries | Cymraeg | Brittonies | Zo'n 315.000 luui gaffen an t vleuiend te kunnen praoten[9] | Zo'n 770.700 (2004) — Kumrië: 611.000 sprekers, zo'n 21,7% van de Kumriese bevolking (alle veerdighejen) — Engelaand: 150.000 [10] — Chubut, Argentinië: 5.000 [11] — Verenigde Staoten van Amerika: 2.500 [12] — Kanada: 2.200 [13] |
Kumrië; Chubut |
— Welsh Language Commissioner (Meri Huws) — Welsh Government veurheer Welsh Language Board (Bwrdd yr Iaith Gymraeg) |
| Iers-Gaols | Gaeilge | Goidelies | 40.000–80.000[14][15][16] Binnen de Ierse republiek gebruken zo'n 94.000 meensen elke dag t Iers-Gaols buten onderwiesinstellingen.[17] |
1.887.437 Ierlaand: 1.774.437[17] Verenigd Koninkriek: 95.000 Verenigde Staoten van Amerika: 18,000 |
Ierlaand | Foras na Gaeilge |
| Bretons | Brezhoneg | Brittonies | 206.000 | 356.000[18] | Bretanje | Ofis ar Brezhoneg |
| Schots-Gaols | Gàidhlig | Goidelies | 58.552 (2001) [19] plus zo'n 400–1000 moerstaalsprekers op Kaap-Bretoneilaand[20] | 92.400 [21] | Schotlaand | Bòrd na Gàidhlig |
| Kornies | Kernewek | Brittonies | 600 [22] | 3.000 [23] | Kornwallis | Keskowethyans an Taves Kernewek |
| Manx-Gaols | Gaelg | Goidelies | 100,[5][24] plus n klein antal kienders die t as moerstaal hef[25] | 1.700 [26] | t eilaand Man | Coonceil ny Gaelgey |
Mengtalen
[bewark | bronkode bewarken]- Shelta, veurnamelik ebaseerd op Iers-Gaols mit onbekende invleujen (zo'n 86.000 sprekers in 2009).[27]
- Sommige vormen van t Kumries-Romani of Kååle die Romani, Kumries en Engels mengden (uutestörven).[28]
- Beurla-reagaird, de taal van de Hooglaand-reizigers
Referensies
[bewark | bronkode bewarken]- ↑ Cunliffe, Barry W. 2003. The Celts: a very short introduction. Blz. 48
- ↑ Boek: John T. Koch, Celtic Culture: A Historical Encyclopedia uut 2006
- ↑ Korte geschiedenisles van t Kornies
- ↑ Boek: Beresford Ellis, The Story of the Cornish Language uut 1990, 1998, 2005
- ↑ 5,0 5,1 Fockle ny ghaa: schoelkienders nemen de leiding
- ↑ In t niejs: Webstee BBC/British Council, 2010
- ↑ Keltiese talen, 9 mei 2010
- ↑ Boek: David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of Language, uut 2010
- ↑ Welsh Language Use Survey: the report, 2004
- ↑ Refworld | World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - United Kingdom : Welsh
- ↑ Wales.com: Wales and Argentina
- ↑ Table 1. Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States: 2006-2008 Release Date: April, 2010
- ↑ 2006 Census of Canada: Topic based tabulations: Various Languages Spoken (147), Age Groups (17A) and Sex (3) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census - 20% Sample Data
- ↑ Irish Examiner
- ↑ Boek: Christina Bratt Paulston, Linguistic Minorities in Multilingual Settings: Implications for Language Policies
- ↑ Boek: Irish Writing in the Twentieth Century, David Pierce, 2000
- ↑ 17,0 17,1 Central Statistics Office, 'Census 2011 - This is Ireland - zie tabel 33a'www.cso.ie
- ↑ Données clés sur breton, Ofis ar Brezhoneg (Frans)
- ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger, 2010
- ↑ CHIN/RCIP – Festivities
- ↑ BBV News: Mixed report on Gaelic language, 10-10-2005
- ↑ Zo'n 600 kienders wörden tweetalig grootebröcht mit t Kornies as eerste taal (2003, SIL Ethnologue).
- ↑ Hef ongeveer 2.000 sprekers die t vleuiend praoten. Bron: Webstee BBC/British Council, 2010
- ↑ Independent.co.uk: Anyone here speak Jersey?, 11-04-2002
- ↑ Sil.org: dokumentasie veur ISO-639-kode: glv, 14-01-2008
- ↑ 2006 Offisiële volkstelling, t eilaand Man, 23-04-2006
- ↑ Ethnologue: Shelta
- ↑ ROMLEX: Romani-dialekten
|
Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van ANS, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze. |