Fré Cohen
| Fré Cohen | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Persoonsgegevens | ||||
| Volledige naam | Frederika Sophia Cohen | |||
| Bijnaam | Saartje Wip | |||
| Pseudoniem | Freco Connie Frederichs | |||
| Geboren | Amsterdam, 11 augustus 1903 | |||
| Overleden | Hengelo, 12 juni 1943 | |||
| RKD-profiel | ||||
| ||||
Frederika Sophia (Fré) Cohen (Amsterdam, 11 augustus 1903 – Hengelo, 12 juni 1943) was een Nederlands grafica en tekenares van Joodse komaf.
Fré was de dochter van diamantbewerker Levie Cohen. Evenals vele andere diamantbewerkers was ook Levie Cohen vaak werkloos. Daarom verhuisde het gezin Cohen naar Antwerpen waar meer werk in het diamantvak was. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, in 1914, keerde het gezin terug naar Amsterdam waar zij eerst een woning in de Swammerdamstraat 66 in Amsterdam-Oost betrokken. Al snel daarna gingen ze wonen op het adres Zaaiersweg 125 in Tuindorp Watergraafsmeer, een buurt waar veel geschoolde arbeiders woonden. In haar jonge jaren was zij actief in de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC), waar zij illustraties maakte voor het verenigingsblad Het Jonge Volk.
Ontwerpen
[bewerken | brontekst bewerken]Fré toonde als kind al belangstelling voor tekenen, ze wilde tekenares worden. Na enige omzwervingen kwam zij in 1921 terecht bij de draad- en kabelfabriek Draka, waarvoor ze advertenties ontwierp. Later kreeg zij werk bij de N.V. Boekhandel en Uitgevers Maatschappij Ontwikkeling - voorloper van de Arbeiderspers - waar zij naast kantoorwerk ook tekenwerk te doen kreeg. In 1915 was de N.V. Boekhandel en Uitgevers Maatschappij Ontwikkeling door de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) opgericht. Via haar werk voor deze uitgeverij kreeg Fré toegang tot de partijdrukkerij Vooruitgang. Als ontwerpster die zich ook met het zetsel bemoeide, werd ze daar door haar mannelijke collega's aanvankelijk met argwaan bekeken. Voor de meeste van het grote aantal brochures, bladen en ander drukwerk die werden uitgegeven door de AJC, was Fré Cohen verantwoordelijk voor het tekenen van de omslagen en de lay-out.
Het romantische aspect van haar werk sloot goed aan bij het taalgebruik van AJC-voorman Koos Vorrink. Het waren de jaren twintig: ook de Jugendstil-invloeden en de verwantschap met de lijnen en balken van De Stijl en met de architectuur van de Amsterdamse School laten zien dat het werk, meestal meer decoratief dan functioneel, sterk tijdsgebonden is. Maar, zo schrijft de graficus Dick Dooijes, ook een oud-AJC’er: al deze invloeden heeft Fré Cohen op geheel eigen wijze tot een strikt persoonlijke stijl verwerkt. Dat is een grote verdienste, die zonder haar grote wilskracht, bewustzijn van haar eigenwaarde en haar creativiteit niet tot deze hoogte had kunnen stijgen.
Van 1927 tot 1929 volgde Fré een opleiding bij het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs in Amsterdam, zij haalde daar haar einddiploma Grafiek. Van 1929 tot en met 1932 was zij in dienst bij de Stadsdrukkerij Amsterdam. Tot 1941 bleef ze bij deze drukkerij als freelance medewerkster en kreeg ze de gelegenheid bijna al het voorkomende drukwerk voor de gemeentediensten te ontwerpen. Fré was zeer bedrijvig en energiek en werkte in een hoog tempo, wat haar bij de Stadsdrukkerij de bijnaam 'Saartje Wip' opleverde. Zij heeft grote invloed gehad op de vormgeving van de jaren dertig.
Verder was zij boekbandontwerper voor enige uitgeverijen waaronder de Arbeiderspers, Emanuel Querido en de Wereldbibliotheek. Een bijzonder ontwerp is de band van de complete uitgave van het Nederlandsch Fototechnisch Bureau CAPI (van C.A.P. Ivens) met de prijssleutel. In haar laatste levensjaren in de oorlogstijd heeft Fré een aantal ansichtkaarten ontworpen met het woord 'Freco'.
Voor haar vrije werk maakte zij een aantal schilderijen en tekeningen en voor particulieren ontwierp zij exlibris en gelegenheidsgrafiek zoals gelukwensen en geboortekaartjes.
Tweede Wereldoorlog
[bewerken | brontekst bewerken]Fré Cohen zat in de oorlogsjaren achtereenvolgens ondergedoken in Amsterdam, Diemen, Rotterdam, Winterswijk en Borne. Ook zat ze twee weken ondergedoken bij haar vrienden Jan Hilvers en Margot Vos in Lochem. In die onderduiktijd bleef ze, zo goed en zo kwaad als het kon, illegaal doorwerken. Op 9 juni 1943 werd ze door Jodenjager Frankevoort verraden en opgepakt op haar onderduikadres in Borne.[2] Door het innemen van pillen maakte ze een einde aan haar leven. Na twee dagen overleed Fré op 12 juni 1943 op 39-jarige leeftijd in een ziekenhuis in Hengelo. Daar is ze op de Joodse begraafplaats begraven.
Nalatenschap
[bewerken | brontekst bewerken]Een deel van het werk van Fré Cohen, samen met onder meer persrecensies en foto's, werd uit het atelier gered door haar zuster Fietje en kwamen in het bezit van Ernst Waltemathe, de zoon van Fie Cohen. In 1993 organiseerde het Amsterdams Historisch Museum een tentoonstelling van het oeuvre van Fré Cohen. Een van de samenstellers van de tentoonstelling en de begeleidende catalogus, Peter van Dam, droeg na deze tentoonstelling zijn collectie en documentatiemateriaal over aan het Stadsarchief Amsterdam. De collectie bevat een groot aantal voorbeelden van haar grafische werk en foto's. Het documentatiemateriaal bevat onder meer recensies van haar werk.
Overig werk, zowel drukproeven als uitgevoerd werk, bevindt zich in de collecties van het Stedelijk Museum in Amsterdam, van het Museum Meermanno in Den Haag en van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.
In 2014 werd in Hengelo (Ov) een straat naar haar vernoemd. Ook Deventer heeft een Fré Cohenstraat en in Enschede is een Fré Cohenlaan. In 2016 vernoemde de gemeente Amsterdam brug 341 aan de Zaaiersweg naar haar.
-
Atelier, Karel du Jardinstraat 11 (1937) -
Vader Levie Cohen (1925) -
Grimburgwal (1926) -
Modelstudie (ca. 1930) -
-
Achterzijde Nieuwe Herengracht (1939) -
Boekomslag (1922)
Tentoonstelling
[bewerken | brontekst bewerken]- Museum Het Schip, Amsterdam, Fré Cohen: Vorm en idealen van de Amsterdamse School, 2-11-2021 t/m 30-10-2022[3]
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]Literatuur
[bewerken | brontekst bewerken]- Uitgeverij Het Schip, Fré Cohen, vorm en idealen van de Amsterdamse School, ISBN 978 908 292 1144
- In het boek 'Ontduiken en onderduiken. Verhalen van Joden in Borne' staat het verhaal van Cohen opgetekend. Tevens was Cohen was de aanleiding voor het boek 'Jodenjagers bij de Hengelose politie'[2]
- De Letterkast, Een roman over het leven van Fré Cohen, 2021, door Edith Brouwer, net als Cohen grafisch kunstenaar, ISBN 978 90 831663 0 8.[4]
Externe links
[bewerken | brontekst bewerken]- Cohen, Frederika Sophia, Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland
- Youtube.com
- Flickr.com
- Stadsarchief Amsterdam collectie Fré Cohen
- Peter van Dam en Philip van Praag, Fré Cohen, leven en werk van een bewogen kunstenares 1903-1943. Uniepers Abcoude 1993. ISBN 9068251236
- Rond Paasheuvel en Prinsenhof: Fré Cohen. Samenstelling en uitvoering Stadsdrukkerij van Amsterdam. 1977.
- J. Schwencke, 'Grafisch werk van Fré Cohen' in: De Vrouw en haar huis, maart 1935
- A.H.G. Blankenstein, 'Fré Cohen' in: Ons Technisch Maandblad, winternummer 1937, 16-23
- B. Roodnat, 'Fré Cohen, een vergeten kunstenares' in: Nieuwe Rotterdamse Courant, 13.9.1977
- 'Fré Cohen gaf Amsterdam een drukwerkgezicht' in: De Waarheid, 14.9.1977;
- H. van Zwol, Documentaire film over Fré Cohen (op 4 mei 1980 uitgezonden op VARA-TV): Fré Cohen. Amsterdam 11.8.1903 - Hengelo 14.6.1943 (Hengelo 1985)
- Dick Dooijes, in: Ons Amsterdam, september 1985; 'Voorwaarts! Elie Smalhout, Meijer Bleekrode, Fré Cohen, drie joodse kunstenaars en de socialistische beweging 1918-1940'. (Joods Historisch Museum Amsterdam 1987)
- M. van Soest in: Vrij Nederland Bijlage, 20.2.1988
- G.M. Naarden, Onze jeugd behoort de morgen… De geschiedenis van de AJC in oorlogstijd (Amsterdam 1989)
- J.W. van Dijk, Het socialisme spant zijn gouden net over de wereld. Het kunst- en cultuurbeleid van de SDAP (z.pl. 1990)
- Ph. van Praag, P. van Dam, 'Fré Cohen en haar relatie met Alkmaar' in: Oud Alkmaar, september 1993, 3-11
- J. Meilof, Een wereld licht en vrij. Het culturele werk van de AJC 1918-1959 (Amsterdam 2000).
- ↑ Van deze affiche is ook een versie 'Rotterdam' bekend.
- ↑ a b Annette Evertzen, Stevine Groenen. Jodenjagers bij de Hengelose politie. Stichting Historisch Archief Hengelo, Hengelo, pp. 68-69. ISBN 9789083012230. NUR 332. Geraadpleegd op 25-11-2021.
- ↑ Fré Cohen: vorm en idealen van de Amsterdamse School. Hetschip.nl. Gearchiveerd op 7 februari 2022. Geraadpleegd op 7 februari 2022.
- ↑ Edith Brouwer - De letterkast. Uitgeverij Orlando. Gearchiveerd op 29 april 2023. Geraadpleegd op 29 april 2023.
