Civilizacion

Una civilizacion es l'ensemble dei trachs que caracterizan la vida intellectuala, artistica, morala, sociala e materiala d'una societat. Aparegut au sègle XVIII, aqueu tèrme a conegut fòrça evolucions en causa dei progrès de l'istòria, de l'antropologia e de l'etnologia durant lei sègles XIX e XX. Uei, lo tèrme « cultura » li es generalament preferit per descriure un ensemble uman present sus un airau geografic donat e presentant de trachs demografics, sociaus e culturaus comuns. Pasmens, lo mot « civilizacion » demòra d'usatge frequent dins la vida politica de mai d'un país.

Istòria dau concèpte

Lo tèrme « civilizacion » dins son sens modèrne es aparegut en 1756 dins un tèxte de Victòr Riqueti de Mirabèu (1715-1789) intitulat L'Amic deis Òmes o Tractat de la populacion^[1]. Dins l'encastre dau movement dei Lutz, venguèt l'incarnacion d'un ideau de progrès que cada pòble deviá assaiar d'agantar. Pasmens, lo tèrme evolucionèt encara amb l'exploracion deis autrei continents per leis Europèus durant l'expansion coloniala dau sègle XIX. D'efiech, plusors societats avançadas ancianas i foguèron descubèrtas. Per leis estudiar, foguèt necessari de definir un quadre d'estudi que demandèt d'acceptar l'existéncia de diferéncias culturalas e socialas importantas.

A partir dau sègle XIX, l'estudi dei « civilizacions »^[2] venguèt un objècte de recèrca important per leis istorians, leis antropològs o lei filosòfs. Dins lei teorias dau periòde, la civilizacion demorèt l'estadi ultim de l'evolucion dei societats segon lo triptic sauvatjariá, barbariá, civilizacion^[3]. Lo racialisme foguèt tanben aplicat au concèpte per assaiar de determinar lei civilizacions « superioras », generalament per trobar de justificacions a la colonizacion europèa. Amb lo progrès dei conoissenças en biologia, apareguèt egalament un modèl « evolucionistas » dei civilizacions explicant sa creissença, son apogèu, sa decadéncia e son remplaçament per una civilizacion pus agressiva o pus dinamica.

Aquelei concepcions foguèron donc criticadas durant lo sègle XX amb lo desvolopament de la sociologia e de l'etnologia. En particular, après la Segonda Guèrra Mondiala, l'òbra dau Francés Claude Lévi-Strauss (1908-2009) menèt a la disparicion progressiva dei jutjaments de valor entre civilizacions. Lo tèrme eu meteis es mens utilizat dins leis esfèras scientificas que li preferisson desenant lo tèrme « cultura ». Pasmens, au nivèu politic, la nocion es encara d'usatge frequent, especialament per lei pensaires conservators. La figura principau d'aquela utilizacion es Samuel Huntington (1927-2008) que definiguèt uech o nòu civilizacions contemporanèas segon de critèris principalament religiós e prepausèt d'explicar lei conflictes actuaus e futurs per l'existéncia de conflictes mai o mens actius entre lei civilizacions.

Definicion e trachs caracteristics d'una civilizacion

La formacion de ciutats es una caracteristica majora dei civilizacions.

Lo tèrme « civilizacion » a mai d'una definicion en causa de l'evolucion de son usatge dempuei lo sègle XVIII. Uei, lei doas definicions principalas mesclan d'apròchis istorics e comparatius. La pus anciana es, per exemple, exprimida per l'antropològ britanic Edward Burnett Tylor (1832-1917) dins La Civilizacion primitiva (1871) coma « lei conoissenças, lei crèires, l'art, la morala, lo drech, lei costumas e totei leis autrei aptituds pròprias a l'Òme coma membre de la societat ». La pus recenta pòu se trobar dins de tèxtes de l'istorian Fernand Braudel (1902-1985) e « designa lei valors moralas e lei valors materialas » d'una societat.

A partir d'aquelei definicions, es possible de definir una lista de trachs caracteristicas d'una civilizacion (o d'una cultura) :

un airau geografic donat caracterizat per un clima, una idrografia e de ressorsas naturalas que determinan lei condicions d'existéncia generalas dei populacions umanas localas. Per exemple, lo clima umid dei regions litoralas chinesas e japonesas permet la mesa en plaça de culturas fòrça productivas (ris), causa impossibla dins lei regions pus aridas de la Grècia Antica.
la demografia, especialament son abondància e sa concentracion dins l'espaci. Un cas caracteristic es l'influéncia dei fluvis mesopotamian o de Nil sus l'organizacion dei civilizacions anticas de Mesopotamia e d'Egipte.
l'organizacion de la produccion, lei tecnicas e leis otís utilizats. Lo liame entre la recèrca scientifica e lo trabalh productiu es tanben un element important. Per exemple, leis elements intellectuaus e tecnics necessaris a la Revolucion Industriala èran presents en China tre la fin de l'Edat Mejana mai la transicion aguèt pas luòc en causa de la lentor de la difusion dau saber teoric au sen de la societat chinesa.
l'estructura deis Estats, especialament lei relacions entre individús (esclavatge, existéncia de castas...) e l'aparicion d'un govèrn (monarquias, feudalitat...), de centres urbans, d'administracions o de còdis juridics.
l'airau culturau que designa una region amb d'abitants partejant una vision comuna dau mond (religions, arts, ideologias politicas, lengas...). Ben sovent, leis individús d'una meteissa civilizacion an una meteissa lenga qu'evoluís lentament per formar d'autrei lengas. Per exemple, es lo cas de la civilizacion europèa.

Lei definicions eissidas d'aquelei caractèrs son pas totjorn claras car despendon fòrça de l'escala utilizada per l'observator. Per exemple, en Mesomamerica, se pòu definir l'existéncia d'una civilizacion unica eissida dei civilizacions olmèca e maia que son aparegudas dins la region vèrs 2500 avC. Pasmens, lei tradicions istoricas an tendància de diferenciar un nombre pus important d'ensembles coma lei civilizacions tarasca, zapotèca o astèca que son leis eiretieras d'aquelei doas civilizacions. De mai, aquelei trachs son egalament pauc adaptats a la descripcion dei culturas situadas dins de zònas de cambis entre dos airaus civilizacionaus majors.

Civilizacions actualas

La lista dei civilizacions actualas varia fòrça segon lo ponch de vista de l'autor. Es tanben un enjòc politic dins mai d'un país, especialament per lei movements conservators o nacionalistas que pòdon utilizar lo concèpte per definir l'identitat d'un pòble. Pasmens, dins la màger part dei classificacions, son presentas :

una civilizacion occidentala eissida de l'Antiquitat Grècoromana, dau cristianisme^[4] e de l'expansion coloniala europèa.
una civilizacion orientala, centrada sus China, qu'es eissida de l'eiretatge politic, culturau e sociau de l'Empèri de China. A una influéncia mai o mens importanta sus lei regions vesinas (Indochina, Japon...).
una civilizacion indiana, centrada sus la Peninsula Indiana, qu'es eissida de l'istòria comuna dei diferents pòbles de la region.
una civilizacion islamica que correspond ai zònas influenciadas per la lèi islamica e per la zòna d'influéncia dei Califats Omeia e Abbassida.
una civilizacion africa que correspond a la mitat sud dau continent african, principalament a la zòna de migracion dei pòbles bantós.

Leis autrei civilizacions qu'apareisson dins un nombre important de classificacions son la civilizacion iraniana (eiretiera de Pèrsia), la civilizacion dau Sud-Èst Asiatic (eissida de l'influéncia chinesa e indiana), la civilizacion etiopiana (eissida d'Etiopia) e la civilizacion turca (eissida de la cultura comuna dei pòbles turcs). De destriaments complèxs son tanben de còps realizats per devesir la civilizacion occidentala en sosensembles (Euròpa, America dau Nòrd, Occident, America Latina, espaci rus...).

Division dau monde segon lei Nacions Unidas.
Carta dei civilizacions establidas segon de critèris lingüistics a partir de donadas iranianas.
Carta dei civilizacions establidas segon de critèris religiós per lo conservator estatsunidenc Samuel Huntington.

Liames intèrnes

Bibliografia

(fr) Jean-Paul Demoule, Dominique Garcia e Alain Schnapp, Une histoire des civilisations. Comment l’archéologie bouleverse nos connaissances, La Découverte, 2018.
(fr) Louis-Henri Fournet, Tableau synoptique de l'histoire du monde, Édition Sides, 1990.
(fr) Alain Testart, Eléments de classification des sociétés,,Errance, 2005.

Nòtas e referéncias

↑ Pasmens, son usatge èra vengut frequent dempuei la fin dau sègle XVII en França e en Anglatèrra per evocar la diferéncia entre leis abitants dei vilas e dei campanhas.
↑ Durant lo sègle XIX, lo tèrme èra generalament utilizat au plurau.
↑ Per exemple, aqueu modèl foguèt sostengut per Lewis Henry Morgan (1818-1881), un dei fondators de l'antropologia modèrna.
↑ Lo judaïsme es egalament integrat coma una basa de la civilizacion occidentala, generalament dins lei classificacions conservatritz que separan la civilizacion occidentala en Occident (America dau Nòrd e Euròpa Occidentala), en civilizacion ortodòxa (Russia) e civilizacion latinoamericana (America Centrala e dau Sud).

[1] Pasmens, son usatge èra vengut frequent dempuei la fin dau sègle XVII en França e en Anglatèrra per evocar la diferéncia entre leis abitants dei vilas e dei campanhas.

[2] Durant lo sègle XIX, lo tèrme èra generalament utilizat au plurau.

[3] Per exemple, aqueu modèl foguèt sostengut per Lewis Henry Morgan (1818-1881), un dei fondators de l'antropologia modèrna.

[4] Lo judaïsme es egalament integrat coma una basa de la civilizacion occidentala, generalament dins lei classificacions conservatritz que separan la civilizacion occidentala en Occident (America dau Nòrd e Euròpa Occidentala), en civilizacion ortodòxa (Russia) e civilizacion latinoamericana (America Centrala e dau Sud).

[1]

[2]

[3]

[4]