Violon
Lo violon (var. vriulon[1]) qu'ei un instrument de còrdas hregadas dab quate còrdas e jogat dab un arquet. Uei lo dia, qu'ei lo membre lo mei petit e lo mei agut de la familha deus instruments de còrdas hregadas descendenta de la lira da braccio qui compta tanben lo vriulon alto, lo violoncèl e, en partida, la contrabassa (puishqu'aquesta darrèra b'ei tanben tanhenta de la familha de la viòla de gamba ; marginaument aquesta familha qu'a conegut autes còps un violino piccolo, un vriulon tenor, un violoncèl piccolo e qu'existeish quitament ua octobassa.
Lo mot violon que vien de l'italian "violino" qui vòu díser petita "viòla" (qu'ei a díser, petit vriulon alto). Lo musician qui ne jòga qu'ei lo violonista (violonaire/vriulonaire dens la musica populara) e l'artisan qui'u fabrica e l'adoba qu'ei lo laütièr [2] qui èra a l'origina lo fabricant de laüts. Lo laütièr que tribalha sovent dab un arquetièr qui s'ocupa deus arquets. L'arquet qu'ei hèit generaument de husta (pernamboc, o amoreta peus miélhers) mes uei lo dia a còps de fibra de carbòni) e de crins de chivau hregats contra ua colofònia (hèita de resina de pin) entà qui s'arràpien a la còrda en, atau, la bèth har vibrar. Tant vau díser que shens colofònia la crin non produseish pas nada vibracion e nat son.
Las còrdas deu vriulon que son acordadas en quinta deu biais seguent (de la mei grava a la mei aguda) : sòl, re, la, mi (lo vriulon alto e lo violoncèl - au contra de la contrabassa - que son acordats tanben en quinta, mes dab las nòtas la, re, sol, do -ua quinta en devath deu vriulon per l'alto, qui partaja atau tres còrdas acordas perièr dab lo vriulon, e ua octava en devath de l'alto entau violoncèl -).
Uei lo dia las còrdas que son hèitas d' acèr mes a l'epòca barròca e classica qu'èran hèita de tripas d'aulhas (e non pas jamei de gat, com ua vielha legenda mentidera ac dit).
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo vriulon que ho inventat en Italia a la fin de la Renaishença a partir de la familha de las liras da braccio. Un deus mei vielhs laütièrs coneguts per aver fabricat un vriulon de tipe modèrne que ho Andrea Amati de la ciutat lombarda de Cremona. Qu'aubrí atau la grana istòria d'aquesta vila desempuish estretament ligada dab l'istòria deu vriulon. Que ho lo fondator d'ua dinastia de laütièrs. A Cremona tanben que viscón Antonio Stradivari e Giuseppe Guarneri dus laütièrs deus mei famós. Enter los autes grans laütièrs qui desvolopèn los modèls e los mòtles deus instruments modèrnes que cau mentàver lo tirolian Jacob Stainer egaument tanhent de l'escòla cremonesa.
Desempuish los Amati dinc au dia de uei l'instrument e l'arquet que conegón cambiaments (mendres peu purmèr, mei pregonds entau dusau). Aqueths cambiaments que hen passar l'instrument de l'estat de vriulon barròc au de vriulon modèrne ; en ehèit, durant la segonda meitat deu sègle XVIII lo pontet, lo manjo, la barra d'armonia e la tòca qu'evoluèn e mantuns instruments (los quites famós stradivarius jogats uei lo dia dens lo monde sancer) que hon tranformats entà aquesir las caracteristicas deus instruments modèrnes.
La vila alemanda de Mittenwald qu'ei un aute centre màger de laüteria e lo sèti, com Cremona, d'ua escòla vodada ad aquesth art. En França, mantuas generacions de laütièrs que s'amassèn a Mirecourt, uei lo dia atanben sèti d'ua escòla de renomada internacionau e ciutat nadau durant mantuns sègles d'ua grana partida deus vriulons francés.
Lo Reiaume Unit qu'ostalè la soa escòla hens la ciutat de Newark.
Anatomia deu vriolon
[modificar | Modificar lo còdi]Dimensions
[modificar | Modificar lo còdi]Lo vriulon d'adulte qu'ei aperat vriulon sancèr o 4/4 de vriulon. Que mesura 60 cm de long haut o baish.
Fraccions inferioras qu'existeishen mes shens relacion dab la valor numerica de la mesura. Atau, lo vriulon de 3/4 que mesura autorn de 56 cm, lo de 1/2 (o miei vriulon) 53 cm, lo de 1/4 (o quart de vriulon), 48 cm, lo de 1/8, 44 cm e lo de 1/16, 37 cm ; a còps que's pòt baishar dinc a un 1/32 (mes aquò qu'ei pas aprovat per totòm e qu'ei mauisit de har un instrument efectiu ad aqueste endom).
Òm pòt trobar 7/8 de vriulon, taben aperat vriulon de hemna, de proporcions intermediàrias enter lo 4/4 e lo 3/4 e destinat a adultes petits.
Diferentas partidas deu vriulon
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo vriulon que's compausa d'ua caisha de resonància (1) e d'un manjo (2) ; aqueth darrèr qu'ei en vertat compausat deu manjo (a long deu quau e's muda la man esquèrra) de la tòca (tròç, generaumen hèit d'ebena on los dits e premen las còrdas), de la caisha de la cavilhas (tanben aperada cavilhèr) (7) e de la voluta (8 - egaument aperada cròssa a maugrat qui pòsca tanben representar ua cara umana, un cap de leon o préner mantua auta forma).
La caisha de resonància qu'ei delimitada per la taula (4) de l'instrument, lo son hons (6) e lo son costat (5). Los dus purmèrs que pòden estar constituit de ua o de duas pèças de husta.
La taula que presenta dus horats en forma d'f (10) entà deishar sortir lo son.
Las còrdas que son enrolladas autorn de las cavilhas (12) deu cavilhèr, que passan per ua petita pèça de husta aperada silhèt (11) e qui corona la tòca (3), que s'apiejan suu pontet (13- qui transmet las loas vibracions a la taula) e, fin finala, que s'arrapan au cordièr qui, eth medish que s'arrapa au boton clavat dehens un deus sheis arrims de husta suus quau e son pegats los costats de l'instrument.
Las còrdas que pòden arrapà' s directament au cordièr o ac har a mejan d'un tienedor (var. tibador) dotat d'ua vitz qui permet d'acordar las còrdas mei precisament e mei aisidament que non pas dab las cavilhas.
Devath los dus pes deu pontet be i a, deu costat de la còrda de mi un cilindre de husta aperat l'amna (var. arma, anma) qui transmet la vibracion deu pont despuish la taula dinc a hons e, deu costat de la còrda de sòl, ua barra d'armonia qui, pegada au long de taula be i difusa lo son. Ambs pèças, a despart de las loas proprietats acosticas, qu'estabilizan e que renforçan l'instrument sosmés a tencions de las granas (en comparason dab la flaca espessor de husta de la taula).
Un vriulon modèrne qu'ei gaireben tostemps provesit d'ua mentonièra qui melhora l'aisença deu musician e, sustot, qui empara l'instrument deu contacte dab la pèth umana (e mei que mei deus peus de la barba). En devath de l'instrument un coishin que permet de tiéner lo vriulon dab pas sonque lo menton de la clavicula e atau de liberar la man esquèrra qui pòt aisidament eslissà's au long deu manjo.
Tecnica
[modificar | Modificar lo còdi]
Man dreta
[modificar | Modificar lo còdi]
| Fichièr àudio | |
| Pizzicato | |
| | |
 | |
modificar  |
| Fichièr àudio | |
| Legato | |
| | |
| |
| modificar |
| Fichièr àudio | |
| Staccato | |
| | |
| |
| modificar |
| Fichièr àudio | |
| Arrebòt | |
| | |
| |
| modificar |
La man dreta que pòt puntejar las còrdas dab l'index (aquesta tecnica qu'ei aperada lo pizzicato) o las hregar en tot eslissar l'arquet. L'arquet, gahat dens la man qu'ei eslissat parallelament au pontet deu vriulon per obertura o barradura de l'avantbraç en lo desplegant (l'espatla e lo braç que son censats demorar alasats e non pas mudar orizontaument - mes òc verticuament entà har pujar o baishar l'avantbraç quan aqueste e càmbia de còrda ; lo braç que pòt sonque lhevà's entà aidar l'avantbraç a estar a la bona hautor de la còrda qui joga e atau tornar mei aisits los cambiaments de còrdas).
Se l'avantbraç e 's barra, l'arquet qu'avança per la dreta de cap au vriolon : òm dit alavetz qu'òm lo possa, çò qui ei marcat sus la partition au mejan deu signe V. Au contre, en bèth obrir l'avantbraç òm tira, çò qui ei marcat peu signe Π (a còps capvirat) ; gaireben totas las particions que s'acaban en tirant.
Possar o tirar que son dus còps d'arquet ; en tot possar o tirar, las variantas de còps d'arquet que son : lo legato, lo staccato, jogar sul ponticello o sul tasto, lo sautillat, l' Arrebòt, lo tremolo :
- Duas nòtas (o mei) seguidas dens un medish moviment (tirar o possar) e shens estancar l'arquet que son ditas ligadas (e lo hèit de las ligar qu'ei designat per lo mot italian legato).
- Quan òm joga duas nòtas a la seguida dens un medish moviment d'arquet e tot marcar ua pausa enter eras aquò que s'apera un stacatto.
- Au contre deu stacatto òm pòt soslinhar las nòtas a bèths trucs d'arquet en possant e tirant e en tot s'entancar enter la nòtas ; que tracta alavetz d'un marterat o d'un gran marterat.
- Òm pòt prodúser un son dab ua brèva hregada de l'arquet ; aquò que s'apera un sautillat ; mantun sautillats que pòden estar encadenats (çò qui pausa dificultats d'estabilitats). Ua varianta, l'arrebòt, que consisteish en har arrebotar l'arquet.
- Eslisar l'arquet au ras deu pontet que produseish un son especiau (hèra utiizat dens las musicas de filmes d'orror) ; aquesta tecnica qu'ei designada com jogar sul ponticello ; au contre, en s'aluenhant deu pont entà apropià's de la tòca o joga sul tasto.
- Ua alternança au mei lèu enter possar e tirar hèitas en màver pas sonque la man e lo mei vista que 's posca que produseish un tremolo.
- Fin finala, dens la musica contemporenca mei que mei, òm pòt jogar col legno, qu'ei a díser capvirar l'arquet e jogar dab la husta en lòc deu crin entà prodúser un son sord.
L'arquet qu'ei dividit enter punta, mitan e talon. La particion que poden mentàver la partida de l'arquet que cau utilizar dens tau o tau passatge (e lo quite interpret que pòt notar la soa preferéncia suber la soa particion).
L'arquet que pòt har vibrar ua còrda o dus (que's parla alavetz de còrdas doblas, qui a còps e poden estar mauaisidas d'interpretar puish que poden combinar ua dobla dificultat per la man esquèrra e per la dreta). Un gran e lèu còp d'arquet que permet de har vibrar a la seguida mes quasi amassas tres o quitament las quate còrdas e atau de har audir un acòrd. Aquò qu'ei sovent lo cas d'acòrds finau de certes tròç de musica.
Man esquèrra
[modificar | Modificar lo còdi]
La man esquèrra que prem las còrdas contra la tòca abracant atau la longor de resonància en tot formar un son mei agut. Ua nòta jogada shens apiejar los dits de man esquèrra suber la tòca qu'ei aperada còrda vueita.
Las quate còrdas vueitas que forman l'acòrd deu vriolon sòl, re, la e mi. L'index de la man esquèrra qu'ei designat com lo purmèr dit e que permet de prodúser las nòtas qui segueishen las de las còrdas vueitas : suber la còrda de sòl lo purmèr dit que pòt produser ua nòta un miei ton mei hauta (sòl diesi) o un ton mei haut (lo la, la nòta qui segueish lo sòl suber l'escala armonica).
Los quate dits de la man esquèrra que's segueishen atau e de dit en dit (e donc de ton en ton) lo quatau dit (lo dit minin) que produseish un son ua quinta mei hauta que la còrda vueita, çò qui vòu díser qu'ei la medisha nòta que la còrda seguenta ; donc, sus la còrda de sòl, lo quatau dit que forma lo re, sus la còrda de re qu'ei un la, sus la de la un mi. Aquò que s'apera la purmèra posicion.
Entà devarar lo long de la tòca òm pòt cambiar de posicion (sus la còrda de mi aquò que permet de pujar hèra luenh la hautor deu son). En hicant lo purmèr dit au lòc ocupat peu dusau dit òm obtien la segonda posicion ; s'òm lo hica au lòc qu'ocupava lo tresau dit en purmèra posicion que's tracta alavetz de la tresau posicion e atau dinc au cap de la tòca.
Que's ved donc qu'ua medisha nòta que pòt estar produsida de mantun biais diferents. Un legenda que conta que lo gran virtuòse Niccolò Paganini, un còps que s'avèva copat las tres darrèras còrdas que continuè de jogar sonque suber la còrda de sòl qui'u remanava (com lo sòl qu'ei la mei grava, que's pòt teoricament jogar totas la nòtas en las s'anant cercar au cap de la tòca, o quitament au delà).
Desempuish Paganini tanben, la man gauhca qu'ei supausada poder prémer e punteja au medish temps los pizzicatos (per exemple, se lo dusau dit e prem la tòca lo tresau que punteja). Aquesta tecnica hèra mauaisida qu'autoriza ua grana vitessa d'execucion e qu'ei presenta dens granas composicion de virtuositat.
En jogant, los dits de la man esquèrra que hèn generaument un moviment d'anar e viéner entà har variar la hautor de a nòta ; aquesta variaion que s'apera lo vibratto. A còps, certas particions que precisan que cau jogar shens vibrar o, au contre, desenvolopar un jòc expressiu qui implica generaument ua vibracion mei marcada.
Adobament de las particions
[modificar | Modificar lo còdi]Com la man dreta que pòt variar las partidas de l'arquet emplegada (que pòt jogar a la punta, au mitan o au talon) e los còps d'arquet causits (duas nòtas destacadas que poden, per exemple estar jogada ua en possant e l'auta en tirant - com dens un marterat - o dens un medish moviment d'arquet - un stacatto -) dens tau o tau passatge d'ua particion, quan lo tròç d'arquet e/o lo còp d'arquet be son pas mentavuts suber la particion, qu'ei au musician de'us se causir e de'us s'ac marcar. Aquò qu' ei l'adobament de la particion. Generaument las particions famosa que son editadas e estampadas adobadas jà despuish bèth temps a, au punt que mantua qu'ac ei dab mantuns adobament desparièrs.
La màger part deus adobaments, totun, que concernen mei que mei la man esquèrra. Un nombre hicat en haut de certas nòta qu'indica lo dit qui la deu jogar (e donc la posicion de causir e de seguir dinc au nombre prosman). Atau, per exemple, la nòta sòl marcada per la clau de sòl que's jòga en purmèr posicion en pausant lo tresau dit (l'anular) suber la dusau còrda (lo re) ; totun, se un nombre 1 qu'ei escrivut en dessús d'aqueth sol, aquò que vòu díser que cau hicar lo purmèr dit a la plaça de tresau (çò qui vòu díser passar en tresau posicion).
La causida de tau o tau posicion qu'ei motivada per la possibilitat de melhorar la facilitat e la netetat deu jòc (en evitar un cambiament inutil de còrda per exemple o lo cambiament de posicion shens pausa qui poden har enténer un eslissament de la nòta jogada) o per l'ehèit sonòr qu'implica ; que pòt per exemple perméter d'evitar de har sonar ua còrda vueita (qui non pòt sonar dab cap vibrato, au contre de las nòtas realizadas mercés aus dits de la man esquèrra).
Pedagogia
[modificar | Modificar lo còdi]La dificultat per començar l'estudi deu vriolon qu'ei dobla puish que tan lo manejament de l'arquet per la man dreta com lo posicionament deus dits sus la tòca shens cap ajuda (com ac son la fretas de la guitarra, de la viòla de gamba e de la mandolina per exemple) que son hèra dificils.
A la debuta, l'eslhève que comença donc per s'assegurar que pòt plan tiéner lo vriolon enter la clavicula e lo menton mercés a la mentonièra e au coishin puish la man esquèrra que gaha l'instrument per la soa caisha e non pas peu manjo. Durant las pumèras leçon la man esquèrra non tribalha donc pas cap. L'estudi que 's concentra suber lo manejament de l'arquet en practicant còrdas vueitas. Un còp mestresat aqueth manejament (qu'ei a díser après aver verificat que la posicion de la man qu'ei naturaument bona, qu'ei pas sonque l'avantbraç qui 's maveish mentre qui lo braç e l'espatla be demoran alasats e fixes) que l'elhève be comença de pausar lo purmèr dit e tot poder jogar dab ueit nòtas (abans non he pas sonque las quate nòtas vueitas).
Aqueth procès que pòt durar un par setmanas, domandant ua certa paciéncia.
Arron, que 's pausan cada dit un per un en avisà 's de la justessa. Un còp mestresada la purmèra posicion, que 's pòt estudiar las autas (òm insista, a la debuta, mei que mei suber la tresau, la mei emplegada après de la purmèra).
Desempuish la fin deu sègle XX lo metòde Suzuki qu'a muishat resultats impressionants dens l'estudi deu vriolon. Qu'ei basat suber un ensenhament hèra precòç e en insistint suber la naturalitat de l'emplec deu vriolon. Lo chins qu'escotan hèra e que son abituats a costejat l'instrument naturaument. Lo metòde que preten ensenhar lo vriolon com se hosse ua lenga mairau. Sia com sia, qu'a dejà format generacions de virtuòses hèra precòç. Qu'a tanben encoratjada la fabricacion d'instruments mei petits que lo 1/4 de vriulon (1/16au e quitament 1/32au).
Violonistas famós (per ua lista mei completa véder l'article violonista)
[modificar | Modificar lo còdi]
- Arcangelo Corelli
- Antonio Vivaldi
- Joan Josèp Cassanea de Mondonvila
- Niccolò Paganini
- Pablo Sarasate
- David Oistrakh
- Leonid Kogan
- Nathan Milstein
- Yehudi Menuhin
- Salvatore Accardo
- Isaac Stern
- Itzhak Perlman
- Augustin Dumay
- Giuliano Carmignola
- Viktoria Mullova
- Anne-Sophie Mutter
- Nigel Kennedy
- Maxim Venguerov
- Sarah Chang
- Hilary Hahn
- Julia Fischer
- Jazz e Pop
Lo vriulon dens la literatura e lo cinema
[modificar | Modificar lo còdi]Enter los enigmas de l'escrivan provençau Joan de Cabanas, lo vriolon qu'ei presentat dab l'ambigüetat seguenta :
Un membre gròs ambé nèrvis tenduts
fòrça sovent lei plus cruèlas
d'èstre ni fièras ni rebèllas
ai pas deis amants assidús
Quand leis a botadas en trin
son piegi que d'abandonadas
elei fan e sauts e gambadas
jusques a ne'n susar a la fin
Files e Libes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligam intèrne
[modificar | Modificar lo còdi]- Per la laüteria deu vriulon : Laüteria
- Vriulon barròc
- Hardingfele
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Lo TDF que da : vioron, vuoron, vielon, vialon, violin en mei de violon e vriulon
- ↑ Que's pòt tanben utilizar en occitan - com ac hèn d'autes lengas romanica - ua forma gessida deu francés luthier : lutièr.
- Caracteristicas generaus : arquet, pontet, barra d'armonia, amna, colofònia
- Ajòus : Rebec • Lira da braccio • viela
- Familha deu vriulon : vriulon • vriulon piccolo • vriulon alto • vriulon tenor • violoncèl • violoncèl piccolo
•Vriulon barròc •Pochette •Vriulon de Stroh •Norvègia : Hardingfele •Vriulon de Stroh
- Viola pomposa
- Arpeggione
- Familha de la viòla de gamba
- Contrabassa • octobassa
- Bariton
- Trompeta marina
- Sonsaina