Żyto
Żyto (Secale L.) – rodzaj roślin jednorocznych, rzadziej dwuletnich[5] z rodziny wiechlinowatych. Liczy 9 gatunków[4]. Rośliny te występują w południowej i południowo-wschodniej Europie, w północnej Afryce oraz zachodniej Azji, na wschodzie sięgając po zachodnie Himalaje i region Sinciang w zachodnich Chinach. Jeden gatunek (S. africanum) rośnie w Południowej Afryce[4].
 Żyto zwyczajne | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
żyto | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Secale L. Sp. Pl. 84. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Ze względów gospodarczych najważniejsze znaczenie ma żyto zwyczajne S. cereale[6].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Trawy kępowe, bez rozłogów[7]. Źdźbła zwykle prosto wzniesione[5].
- Korzenie
- Silnie rozwinięty system korzeniowy (łączna długość korzeni jednej rośliny wraz z włośnikami sięgać może ponad 10 tys. km)[8].
- Liście
- W pączku zwinięte, później płasko rozpostarte[7].
- Kwiaty
- Zebrane w dwukwiatowe kłoski (czasem ze szczątkowym trzecim kwiatem), a te w dwurzędowe, gęste kłosy[5]. Kłoski siedzą na osi kłosa pojedynczo. Plewy są zaostrzone i zaopatrzone w wyraźny kil. Plewka dolna z długą i szorstką ością[7].
- Owoce
- Ziarniaki o kształcie podłużnym, nieco bocznie spłaszczone, z podłużnym wgłębieniem i owłosionym wierzchołkiem[5].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny wiechlinowatych (Poaceae), rzędu wiechlinowców (Poales)[2]. W obrębie rodziny należy do podrodziny wiechlinowych (Pooideae), plemienia Triticeae[9].
- Wykaz gatunków[4]
- Secale africanum Stapf
- Secale anatolicum Boiss.
- Secale cereale L. – żyto zwyczajne
- Secale ciliatoglume (Boiss.) Grossh.
- Secale iranicum Kobyl.
- Secale segetale (Zhuk.) Roshev.
- Secale strictum (C.Presl) C.Presl – żyto krzyca, żyto pastewne
- Secale sylvestre Host
- Secale vavilovii Grossh.
Żyto zwyczajne skrzyżowane z pszenicą dało mieszańca – pszenżyto ×Triticosecale[10].
Zastosowanie
edytujŻyto zwyczajne jest popularną rośliną uprawną. Z ziaren wyrabia się mąkę, którą stosuje się głównie do wypieku chleba. Produkuje się z nich też etanol. Ziarno żyta stosowane jest także do wyrobu pasz dla drobiu, bydła i trzody chlewnej[10]. Z żyta wyrabia się także zielonkę, kiszonkę, użytkuje się siano[11]. Siano służy m.in. do wyrobu tarcz łuczniczych[8].
Z innych gatunków jako roślinę pastewną wykorzystuje się żyto krzyca S. strictum (≡ S. montanum)[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-01] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
- ↑ a b c d Secale L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-11].
- ↑ a b c d Secale Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-11].
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1057. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c Marian Falkowski (red.), Trawy polskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 403, ISBN 83-09-00593-8.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 844, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Poaceae (grass family). [w:] Taxonomy Browser [on-line]. The National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2011-02-01]. (ang.).
- ↑ a b Zbigniew Podbielkowski, Słownik roślin użytkowych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 417.
- ↑ a b Jan Mazurek, Marek Ruszkowski, Żyto, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1967, s. 8-10.